Balsam peruwiański – krótki opis surowca
Balsam peruwiański (łac. Balsamum peruvianum) ma postać gęstej, ciemnobrunatnej cieczy. To substancja pochodzenia naturalnego, pozyskiwana z uszkodzonej mechanicznie kory woniawca balsamowego (łac. Myroxylon balsamum). Nazwa opisywanego surowca powiązana jest z faktem, że tereny, z których był on pozyskiwany, znajdowały się pod panowaniem wicekróla Peru. Balsam był transportowany z charakterystycznymi dla tego terytorium pieczęciami.
Wydzielinie przypisuje się silne właściwości dezynfekujące, które zawdzięczane są wysokiej zawartości związków zaliczanych do kategorii fenoli i terpenów. Ponadto wykazuje on działanie przeciwzapalne i przyspieszające regenerację tkanek. Uważa się również, że poprawia krążenie podskórne i skórne, co prowadzi do dotlenienia i odżywienia uszkodzonych tkanek. Balsam peruwiański działa słabo znieczulająco.
Osobny artykuł: Leki recepturowe stosowane na trudno gojące się rany
Monografia Farmakopei Polskiej XI zwraca szczególną uwagę na słabą rozpuszczalność balsamu peruwiańskiego. Surowiec ten trudno miesza się z wodą, najlepiej rozpuszcza się w 90% etanolu, chloroformie, kwasie octowym oraz roztworach wodzianu chloralu, a poza olejem rącznikowym nie rozpuszcza się również w olejach.
W recepturze aptecznej bywa wykorzystywany do sporządzania preparatów stomatologicznych, weterynaryjnych, dermatologicznych oraz proktologicznych. Najczęściej wchodzi w skład półstałych i stałych postaci leku takich jak maści, pasty, mazidła, emulsje, czopki czy zawiesiny. Z kolei jako samodzielny wieloskładnikowy odczynnik bywa wykorzystywany w testach płatkowych jako determinant uczulenia na kosmetyki.
Dlaczego jest to surowiec deficytowy?
Sposób pozyskiwania i wstępna obróbka wydzieliny roślinnej to skomplikowany proces. Aktualnie uważa się, że jedno drzewo woniawca balsamowego dostarcza rocznie ok. 2,5 kg surowca. Wszechstronne wykorzystanie balsamu sprawia, że potrzebne są duże ilości tej brązowej cieczy.
Pandemia COVID-19 znacznie utrudniła transport i produkcję surowca w Ameryce Środkowej, Cejlonie i na Kubie, co skutkuje brakiem surowca o odpowiedniej jakości. Uważa się, że przerwa jest chwilowa i w niedługim czasie balsam peruwiański będzie na nowo dostępny w asortymencie firm sprzedających surowce recepturowe.
Jakie substancje mogą zastąpić balsam peruwiański?
Wskazanie substancji o identycznym do balsamu peruwiańskiego profilu działania jest niemożliwe. Warto jednak podkreślić, że istnieje szereg preparatów wykazujących skuteczność w pobudzeniu odbudowy zniszczonych tkanek. Do wspomnianych substancji zaliczyć można:
- koloidalne związki srebra (np. proteinian sprebra) – pobudzają odbudowę skóry, działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i przeciwwysiękowo;
- nieorganiczne związki srebra (np. azotan srebra) – pobudzają ziarninowanie skóry, działają przeciwbakteryjnie, złuszczająco, a w wyższych stężeniach nekrotycznie;
- sole bizmutu (np. bizmutu galusan zasadowy) – wykazują działanie odkażające, ściągające i przeciwzapalne;
- balsam Szostakowskiego – warto podkreślić, że ten surowiec nie występuje w postaci pro receptura, dlatego leki zawierające go będą musiały zostać wydane pacjentowi z pełną odpłatnością.
Do innych substancji działających przeciwbólowo i antyseptycznie oraz przyspieszających proces regeneracji uszkodzonych tkanek zalicza się również substancje miejscowo znieczulające (m.in. chlorowodorek prokainy, benzokainę, chlorowodorek lidokainy), kamforę, mentol, taninę, chlorheksydynę, związki boru, roztwory witamin A oraz E.
Należy podkreślić, że balsam peruwiański jest surowcem o unikatowym profilu działania, dlatego ciężko wskazać substancje o identycznej skuteczności. Warto podkreślić, że dysponujemy produktami o podobnych właściwościach, które mogą pomóc przetrwać czas niskiej dostępności opisywanego surowca recepturowego.
Osobny artykuł: Aby lek recepturowy nie zaszkodził – o co zapytać pacjenta przyjmując lek do zrobienia?
Przykłady recept
Rp.
Vit. A liq. 5,0
Vit. E liq. 5,0
Balsami peruviani 20,0
Lanolini
Vaselini albi aa ad 100,0
M. f. ung.
Maść na rany:
Rp.
Argenti nitrici 1,0
Balsami peruviani 10,0
Lanolinum ad 100,0
M. f. ung.
Rp.
Balsami peruv.
Paraffinum liq. aa 1,0
Vaselini albi ad 80,0
M. f. ung.
Maść Mikulicza:
Rp.
Argenti nitrici 0,2
Balsami peruviani 2,0
Vaselini flavi ad 20,0
M. f. ung.
Literatura:
- Karta Charakterystyki balsamu peruwiańskiego.
- RECEPTARIUSZ – Balsam peruwiański jako składnik tradycyjnych preparatów recepturowych. Aptekarz Polski, 2009. http://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/06-2009-receptariusz-balsam-peruwianski-jako-skladnik-tradycyjnych-preparatow-recepturowych/, dostęp 05.10.2021.
- Balsam peruwiański – działanie, alergia, występowanie, zastosowanie. https://wylecz.to/na-choroby-skory/balsam-peruwianski-dzialanie-alergia-wystepowanie-zastosowanie/, dostęp 05.10.2021.
- Farmacja praktyczna, Renata Jachowicz, PZWL.
- Farmakopea Polska XI.
- Balsam peruwiański – chwilowy brak surowca – czym zastąpić? https://akademiafagronu.pl/balsam-peruwianski/, dostęp 05.10.2021.
