Budowa skóry a wchłanianie maści

Maści są powszechną postacią leku recepturowego, których działanie niekoniecznie skupia się tylko na najbardziej zewnętrznych warstwach skóry. Wręcz przeciwnie – odnajdują zastosowanie w leczeniu chorób ogólnoustrojowych. Odpowiednio dobrane podłoże, a także kondycja skóry pacjenta mają ogromny wpływ na to, jaki efekt terapeutyczny zostanie osiągnięty.
Maści są powszechną postacią leku recepturowego, a budowa skóry jest bezpośrednio związana z ich działaniem (fot. Shutterstock).

Budowa skóry

Skóra składa się z dwóch podstawowych części: naskórka (epidermis) i skóry właściwej (dermis). Naskórek obejmuje ściśle przylegające do siebie komórki – keratynocyty, które ulegają licznym podziałom i przeistaczają się w warstwę rogową naskórka. Skórę właściwą budują białka włókniste, czyli kolagen, elastyna oraz mukopolisacharydy. Jest to warstwa, która przypomina strukturę hydrożelu, zawieszone są w niej komórki zwane fibroblastami. Dodatkowo w tej części skóry znajdują się naczynia włosowate. Pod skórą właściwą znajduje się natomiast tkanka podskórna (hypodermis). Składa się ze zrazików tkanki tłuszczowej i tkanek włóknistych. Budowa skóry ma bezpośredni związek z działaniem maści. Pod względem przenikania przez skórę, można podzielić je na epidermalne, endodermalne, diadermalne i transdermalne.

Maści epidermalne

Działają wyłącznie na powierzchni skóry, ponieważ przenikają jedynie przez naskórek. Należą do nich preparaty o działaniu złuszczającym, przeciwdrobnoustrojowym, przeciwświądowym, ochronnym, a także pielęgnacyjnym. Przykładowe substancje lecznicze, które znajdują zastosowanie w tego typu lekach to surowce:

Warto wspomnieć, że do maści epidermalnych należą maści chłodzące, w których woda jest połączona luźno z podłożem. Podczas rozsmarowywania woda uwalnia się, co daje pacjentowi uczucie chłodu. Podłoża, jakie stosuje się w maściach epidermalnych to podłoża węglowodorowe (wazelina biała i żółta), olej kakaowy, a także oleożele.

Maść z hydrokortyzonem i chloramfenikolem

Rp.
Hydrocortisoni1,0
Detreomycini2,0
3% Sol. Acidi borici
Euceriniaa ad 100,0
M.f. ung.

Maść z mocznikiem i witaminami

Rp.
Ureae 20,0
Vit. A 4,0
Vit. E 4,0
Vaselini albi
Eucerini
Aquaeaa ad 200,0
M.f. ung.

Osobny artykuł: Rola podłoża w półstałej postaci leku

Maści endodermalne

Penetrują one przez naskórek w głąb skóry właściwej. W ich produkcji wykorzystuje się podłoża absorpcyjne bezwodne (lanolina, euceryna, wazelina hydrofilowa, maść cholesterolowa), absorpcyjne uwodnione (Lekobaza Lux), a także smalec. W celu zwiększenia penetracji stosuje się także promotory wchłaniania.  Do przykładowych surowców należą:

  • przeciwzapalne: hydrokortyzon, prednizolon
  • znieczulające: lidokaina, tertrakaina, benzokaina

Czytaj również: Leki recepturowe o działaniu miejscowo znieczulającym

Maść z prednizolonem

Rp.
Prednisoloni0,25
Aquae15,0
Ung. Cholesteroliad 100,0
M. f. ung.

Maści transdermalne

Leki tego typu przenikają przez naskórek do skóry właściwej. Dodatkowo wyróżnia je możliwość przenikania do krwioobiegu przez naczynia włosowate znajdujące się w skórze właściwej. Podłoża, z jakich się korzysta przy produkcji maści transdermalnych to podłoża emulsyjne, rozpuszczalne w wodzie, na przykład Celugel czy Pentravan. Wykazują działanie ogólnoustrojowe. Do przykładowych substancji leczniczych można zaliczyć:

  • hormony: testosteron, progesteron, estradiol
  • alkaloidy: morfina
  • leki nasercowe: nitrogliceryna
  • witaminy
  • jodki, jod
  • olejki eteryczne

Maść z chlorowodorkiem morfiny

Rp.
Morphini hydrochlorici2,0
Olei menthae piperitae0,05
Celugeliad 100,0
M. f. ung.

Maści diadermalne

Są to maści, które penetrują najgłębiej – do tkanki mięśniowej podskórnej. Wykorzystuje się tu podłoża emulsyjne: Pentravan, Lekobaza, Lekobaza Lux. W tym przypadku stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwzapalne np. ketoprofen.

Maść z ketoprofenem

Rp.
Ketoprofeni2,5
Pentravaniad 100,0
M. f. ung.

Czytaj również: Leki recepturowe o miejscowym działaniu przeciwbólowym

Bibliografia:

  1. Jachowicz, R. (red.). Receptura apteczna. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
  2. Janicki S., Fiebig A., Sznitowska M., Farmacja stosowana. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003.
  3. O doborze podłoża maściowego cz.1 https://magazyn-recepta.pl/podloze-masciowe/4/
  4. Wpływ podłoża na mechanizm działania maści https://www.aptekarzpolski.pl/receptura/wplyw-podloza-na-mechanizm-dzialania-masci/2/
logo