Budowa skóry
Skóra składa się z dwóch podstawowych części: naskórka (epidermis) i skóry właściwej (dermis). Naskórek obejmuje ściśle przylegające do siebie komórki – keratynocyty, które ulegają licznym podziałom i przeistaczają się w warstwę rogową naskórka. Skórę właściwą budują białka włókniste, czyli kolagen, elastyna oraz mukopolisacharydy. Jest to warstwa, która przypomina strukturę hydrożelu, zawieszone są w niej komórki zwane fibroblastami. Dodatkowo w tej części skóry znajdują się naczynia włosowate. Pod skórą właściwą znajduje się natomiast tkanka podskórna (hypodermis). Składa się ze zrazików tkanki tłuszczowej i tkanek włóknistych. Budowa skóry ma bezpośredni związek z działaniem maści. Pod względem przenikania przez skórę, można podzielić je na epidermalne, endodermalne, diadermalne i transdermalne.
Maści epidermalne
Działają wyłącznie na powierzchni skóry, ponieważ przenikają jedynie przez naskórek. Należą do nich preparaty o działaniu złuszczającym, przeciwdrobnoustrojowym, przeciwświądowym, ochronnym, a także pielęgnacyjnym. Przykładowe substancje lecznicze, które znajdują zastosowanie w tego typu lekach to surowce:
- przeciwbakteryjne: erytromycyna, gentamycyna, neomycyna, chloramfenikol
- przeciwbakteryjne i przeciwpierwotniakowe: metronidazol
- przeciwgrzybicze: nystatyna, klotrymazol
- przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze: siarczan miedzi
- antyseptyczne: chlorheksydyna, kwas borowy, boraks, związki srebra
- przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwświerzbowe: siarka strącona
- złuszczające: kwas salicylowy, dziegieć sosnowy, ditranol
- ochronne i pielęgnacyjne: witamina A, E, D, mocznik
- przeciwświądowe: hydrokortyzon, benzokaina
- ściągające: tlenek cynku, związki bizmutu
- chłodzące: mentol, olejek miętowy
Warto wspomnieć, że do maści epidermalnych należą maści chłodzące, w których woda jest połączona luźno z podłożem. Podczas rozsmarowywania woda uwalnia się, co daje pacjentowi uczucie chłodu. Podłoża, jakie stosuje się w maściach epidermalnych to podłoża węglowodorowe (wazelina biała i żółta), olej kakaowy, a także oleożele.
Maść z hydrokortyzonem i chloramfenikolem
Rp. | |
Hydrocortisoni | 1,0 |
Detreomycini | 2,0 |
3% Sol. Acidi borici | |
Eucerini | aa ad 100,0 |
M.f. ung. |
Maść z mocznikiem i witaminami
Rp. | |
Ureae | 20,0 |
Vit. A | 4,0 |
Vit. E | 4,0 |
Vaselini albi | |
Eucerini | |
Aquae | aa ad 200,0 |
M.f. ung. |
Osobny artykuł: Rola podłoża w półstałej postaci leku
Maści endodermalne
Penetrują one przez naskórek w głąb skóry właściwej. W ich produkcji wykorzystuje się podłoża absorpcyjne bezwodne (lanolina, euceryna, wazelina hydrofilowa, maść cholesterolowa), absorpcyjne uwodnione (Lekobaza Lux), a także smalec. W celu zwiększenia penetracji stosuje się także promotory wchłaniania. Do przykładowych surowców należą:
- przeciwzapalne: hydrokortyzon, prednizolon
- znieczulające: lidokaina, tertrakaina, benzokaina
Czytaj również: Leki recepturowe o działaniu miejscowo znieczulającym
Maść z prednizolonem
Rp. | |
Prednisoloni | 0,25 |
Aquae | 15,0 |
Ung. Cholesteroli | ad 100,0 |
M. f. ung. |
Maści transdermalne
Leki tego typu przenikają przez naskórek do skóry właściwej. Dodatkowo wyróżnia je możliwość przenikania do krwioobiegu przez naczynia włosowate znajdujące się w skórze właściwej. Podłoża, z jakich się korzysta przy produkcji maści transdermalnych to podłoża emulsyjne, rozpuszczalne w wodzie, na przykład Celugel czy Pentravan. Wykazują działanie ogólnoustrojowe. Do przykładowych substancji leczniczych można zaliczyć:
- hormony: testosteron, progesteron, estradiol
- alkaloidy: morfina
- leki nasercowe: nitrogliceryna
- witaminy
- jodki, jod
- olejki eteryczne
Maść z chlorowodorkiem morfiny
Rp. | |
Morphini hydrochlorici | 2,0 |
Olei menthae piperitae | 0,05 |
Celugeli | ad 100,0 |
M. f. ung. |
Maści diadermalne
Są to maści, które penetrują najgłębiej – do tkanki mięśniowej podskórnej. Wykorzystuje się tu podłoża emulsyjne: Pentravan, Lekobaza, Lekobaza Lux. W tym przypadku stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwzapalne np. ketoprofen.
Maść z ketoprofenem
Rp. | |
Ketoprofeni | 2,5 |
Pentravani | ad 100,0 |
M. f. ung. |
Czytaj również: Leki recepturowe o miejscowym działaniu przeciwbólowym
Bibliografia:
- Jachowicz, R. (red.). Receptura apteczna. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
- Janicki S., Fiebig A., Sznitowska M., Farmacja stosowana. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003.
- O doborze podłoża maściowego cz.1 https://magazyn-recepta.pl/podloze-masciowe/4/
- Wpływ podłoża na mechanizm działania maści https://www.aptekarzpolski.pl/receptura/wplyw-podloza-na-mechanizm-dzialania-masci/2/