Budowa skóry

Skóra składa się z dwóch podstawowych części: naskórka (epidermis) i skóry właściwej (dermis). Naskórek obejmuje ściśle przylegające do siebie komórki – keratynocyty, które ulegają licznym podziałom i przeistaczają się w warstwę rogową naskórka. Skórę właściwą budują białka włókniste, czyli kolagen, elastyna oraz mukopolisacharydy. Jest to warstwa, która przypomina strukturę hydrożelu, zawieszone są w niej komórki zwane fibroblastami. Dodatkowo w tej części skóry znajdują się naczynia włosowate. Pod skórą właściwą znajduje się natomiast tkanka podskórna (hypodermis). Składa się ze zrazików tkanki tłuszczowej i tkanek włóknistych. Budowa skóry ma bezpośredni związek z działaniem maści. Pod względem przenikania przez skórę, można podzielić je na epidermalne, endodermalne, diadermalne i transdermalne.

Maści epidermalne

Działają wyłącznie na powierzchni skóry, ponieważ przenikają jedynie przez naskórek. Należą do nich preparaty o działaniu złuszczającym, przeciwdrobnoustrojowym, przeciwświądowym, ochronnym, a także pielęgnacyjnym. Przykładowe substancje lecznicze, które znajdują zastosowanie w tego typu lekach to surowce:

• przeciwbakteryjne: erytromycyna, gentamycyna, neomycyna, chloramfenikol
• przeciwbakteryjne i przeciwpierwotniakowe: metronidazol
• przeciwgrzybicze: nystatyna, klotrymazol
• przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze: siarczan miedzi
• antyseptyczne: chlorheksydyna, kwas borowy, boraks, związki srebra
• przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwświerzbowe: siarka strącona
• złuszczające: kwas salicylowy, dziegieć sosnowy, ditranol
• ochronne i pielęgnacyjne: witamina A, E, D, mocznik
• przeciwświądowe: hydrokortyzon, benzokaina
• ściągające: tlenek cynku, związki bizmutu
• chłodzące: mentol, olejek miętowy

Warto wspomnieć, że do maści epidermalnych należą maści chłodzące, w których woda jest połączona luźno z podłożem. Podczas rozsmarowywania woda uwalnia się, co daje pacjentowi uczucie chłodu. Podłoża, jakie stosuje się w maściach epidermalnych to podłoża węglowodorowe (wazelina biała i żółta), olej kakaowy, a także oleożele.

Maść z hydrokortyzonem i chloramfenikolem

Maść z mocznikiem i witaminami

Osobny artykuł: Rola podłoża w półstałej postaci leku

Maści endodermalne

Penetrują one przez naskórek w głąb skóry właściwej. W ich produkcji wykorzystuje się podłoża absorpcyjne bezwodne (lanolina, euceryna, wazelina hydrofilowa, maść cholesterolowa), absorpcyjne uwodnione (Lekobaza Lux), a także smalec. W celu zwiększenia penetracji stosuje się także promotory wchłaniania.  Do przykładowych surowców należą:

• przeciwzapalne: hydrokortyzon, prednizolon
• znieczulające: lidokaina, tertrakaina, benzokaina

Czytaj również: Leki recepturowe o działaniu miejscowo znieczulającym

Maść z prednizolonem

Maści transdermalne

Leki tego typu przenikają przez naskórek do skóry właściwej. Dodatkowo wyróżnia je możliwość przenikania do krwioobiegu przez naczynia włosowate znajdujące się w skórze właściwej. Podłoża, z jakich się korzysta przy produkcji maści transdermalnych to podłoża emulsyjne, rozpuszczalne w wodzie, na przykład Celugel czy Pentravan. Wykazują działanie ogólnoustrojowe. Do przykładowych substancji leczniczych można zaliczyć:

• hormony: testosteron, progesteron, estradiol
• alkaloidy: morfina
• leki nasercowe: nitrogliceryna
• witaminy
• jodki, jod
• olejki eteryczne

Maść z chlorowodorkiem morfiny

Maści diadermalne

Są to maści, które penetrują najgłębiej – do tkanki mięśniowej podskórnej. Wykorzystuje się tu podłoża emulsyjne: Pentravan, Lekobaza, Lekobaza Lux. W tym przypadku stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwzapalne np. ketoprofen.

Maść z ketoprofenem

Czytaj również: Leki recepturowe o miejscowym działaniu przeciwbólowym

Bibliografia:

1. Jachowicz, R. (red.). Receptura apteczna. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
2. Janicki S., Fiebig A., Sznitowska M., Farmacja stosowana. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003.
3. O doborze podłoża maściowego cz.1 https://magazyn-recepta.pl/podloze-masciowe/4/
4. Wpływ podłoża na mechanizm działania maści https://www.aptekarzpolski.pl/receptura/wplyw-podloza-na-mechanizm-dzialania-masci/2/