Ichtiol – charakterystyka substancji

Ichtiol (łac. ichtamollum, ammonii bituminosulfas, ichtyolum) to ciecz o ciemnobrunatnym zabarwieniu i charakterystycznym zapachu. Naturalny ichtamol powstaje w wyniku destylacji i sulfonowania łupków bitumicznych. Warto podkreślić, że naturalny ichtiol nie jest już powszechnie wykorzystywany w recepturze aptecznej. Został zastąpiony produktem syntetycznym, powstającym poprzez sulfonowanie oleju lub zmieszanie odpowiednich tiokwasów [1].

Powszechnie uważa się, że opisywany surowiec wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, przeciwłojotokowe i ściągające. Ponadto działa miejscowo rozgrzewająco, poprzez miejscowe stymulowanie krążenia.

Ichtiol jest substancją polarną, dlatego dobrze miesza się z wodą, glicerolem oraz glikolem propylenowym. Ponadto może być w dość dobrym stopniu rozpuszczony w makrogolu, wazelinie oraz lanolinie. Z kolei 96% etanol, parafina płynna, oleje tłuste (poza rycynowym) stanowią grupę substancji, w których opisywany surowiec jest trudno rozpuszczalny.

Ichtiol wchodzi w skład leków recepturowych przeznaczonych do stosowania zewnętrznego – głównie są to maści (o 10-15% zawartości substancji), pasty, żele (o 5-50% stężeniu substancji) lub roztwory do przemywań (o stężeniu 1-5%). Wspomniane postacie leku stosowane są do leczenia przypadłości dermatologicznych m.in. trądziku pospolitego, atopowego zapalenia skóry czy żylaków kończyn dolnych [2]. Czasem dodawany jest również do glicerolowych roztworów otologicznych, przeznaczonych do stosowania miejscowego, które zalecane są podczas infekcji ucha.

Osobny artykuł: Zawiesina z ichtiolem i tlenkiem cynku

Niezgodności ichtiolu

Niestety ze względu na swoją konsystencję ichtiol powoduje liczne niezgodności recepturowe oraz jest to dość trudny w odważaniu. W kontekście tego surowca należy zwrócić szczególną uwagę, by nie łączyć go ze związkami/roztworami o odczynie silnie zasadowym. Działanie to może doprowadzić do zapoczątkowania rozkładu opisywanego składnika leków recepturowych i wydzielenia go z roztworu. Inaktywacja składników ichtiolu może zajść również wskutek połączenia go z balsamem peruwiańskim czy rywanolem [3]. Nie zaleca się łączenia go również z kwasami, solami w wysokich stężeniach czy związkami kationowo czynnymi [3].

Ponadto opisywany surowiec dość trudno łączy się z podłożami maściowymi, masłem kakaowym i wymaga uprzedniej obróbki z lanoliną bezwodną. Daje również interakcje z powszechnie stosowanymi w recepturze substancjami, tj. benzokainą, kwasem salicylowym czy rezorcyną [4].

Sprawdź także: Niezgodności hydrokortyzonu – jak rozwiązać interakcję z ichtiolem?

Przykłady preparatów recepturowych zawierających ichtiol

Czy ichtiol można rozpuścić w etanolu 96%?

Trwałość etanolowych roztworów ichtiolu zależy od wielu czynników, do których możemy zaliczyć m.in. stężenie alkoholu etylowego czy dodatek innych substancji ujemnie wpływających na trwałość połączenia.

Warto podkreślić, że fachowa literatura uznaje za trwałe etanolowe roztwory ichtiolu, wtedy gdy zachowana jest 1:1 proporcja wody do etanolu. W przypadku gdy próbujemy połączyć opisywany surowiec z etanolem o stężeniu powyżej 90%, może dojść do wytrącenia nierozpuszczalnej żywicy ichtiolowej, co zepsuje postać leku [1]. Reasumując, nie można bezpośrednio połączyć etanolu 96% z ichtiolem.

 Osobny artykuł: Kalkulator etanolu

Źródło:

[1]          “12.2014 – ‘Ichtiol jako problematyczny składnik leku recepturowego.,’” Aptekarz Polski, Jan. 04, 2015. https://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/12-2014-ichtiol-jako-problematyczny-skladnik-leku-recepturowego/ (accessed May 25, 2021).

[2]          “Ichtiol – zastosowanie, właściwości,” Receptura.pl, Jul. 02, 2019. https://receptura.pl/ichtiol-otrzymywanie-i-dzialanie/ (accessed May 25, 2021).

[3]          Małgorzata Sznitowska, Farmacja Stosowana- Technologia Postaci Leku. Warszawa: PZWL, 2017.

[4]          “10 najbardziej kłopotliwych surowców farmaceutycznych w recepturze,” Farmacja.pl, Sep. 12, 2018. https://farmacja.pl/10-najbardziej-klopotliwych-surowcow-farmaceutycznych-w-recepturze/ (accessed May 30, 2021).