Spektrum przeciwbakteryjne to m.in.: ziarenkowce Gram-dodatnie (wyjątek stanowi Enterococcus), Moraxella catarrhalis, Staphylococcus, Neisseria gonorrhoeae (szczepy oporne na penicylinę są zwykle oporne na erytromycynę), Neisseria meningitidis, Streptococcus A, B, C, G, Streptococcus pneumoniae (szczepy oporne na penicylinę są zwykle oporne na erytromycynę), Chlamydia, Mycoplasma, Campylobacter jejuni/coli, Helicobacter pylori, Corynebacterium, Legionella, Treponema, Bordetella pertussis, Bacillus anthracis, Ureaplasma, beztlenowe ziarenkowce i pałeczki Gram-ujemne, z wyjątkiem Bacteroides fragilis i Fusobacterium. W praktyce recepturowej erytromycyna wykorzystywana jest najczęściej do leczenia niektórych schorzeń dermatologicznych, np. trądziku młodzieńczego, róży, czyraków.
Osobny artykuł: Leki recepturowe stosowane w infekcjach bakteryjnych skóry
Trwałość erytromycyny
Trwałość erytromycyny w roztworach zależy od odczynu i temperatury. Optymalne dla trwałości pH to 6–8. W temperaturze 40oC jałowy roztwór można przechowywać przez 8 tygodni, lecz w temperaturze pokojowej – tylko 7 dni. Ogrzewanie roztworu erytromycyny przez s 30 minut do temperatury 120oC powoduje całkowitą inaktywację związku.
Surowiec do receptury dostępny jest w postaci zasady. Związek trudno rozpuszcza się w wodzie (ok. 2 mg/mL), a rozpuszczalność zmienia się wraz ze wzrostem temperatury. Substancja łatwo rozpuszcza się w etanolu 96% (200 mg/mL). W stanie suchym erytromycyna bez dostępu powietrza, światła i wilgoci jest trwała 2–3 lata. Trwałość surowca w roztworach wodnych zależy od odczynu, temperatury, obecności buforów oraz jonów metali. Antybiotyk jest najtrwalszy w zakresie pH od 7,0 do 7,5. W środowisku kwaśnym lub zasadowym ulega szybkiej degradacji. W recepturze dopuszcza się dla roztworów zakres pH z przedziału 6,0 do 8,5. Jednym z kluczowych elementów odpowiedzialnych za stabilność maści i kremów z erytromycyną jest dobór właściwego podłoża i substancji towarzyszących.
Sprawdź także: Maść z cignoliną – właściwości ditranolu
Lekobaza i Hascobaza
Częstym podłożem dla kremów i maści z erytromycyną jest Lekobaza i Hascobaza. Amfifilowe podłoża emulsyjne o półstałej konsystencji, kremowobiałym kolorze oraz charakterystycznym zapachu. Zawierają m.in. emulgatory typu o/w i w/o oraz ok. 38% wody. Tworzą w zależności od ilości i rodzaju przepisanych substancji leczniczych oraz roztworów wodnych, emulsje typu o/w (zawierającej 70% lub więcej wody) lub w/o (zawierającej do 30% wody).
Wybierając podłoże amfifilowe do sporządzenia preparatu z erytromycyną należy zwrócić uwagę na obecność środków konserwujących. W niektórych surowcach znajduje się kwas sorbowy obniżający pH, który może doprowadzić do rozłożenia erytromycyny w zaledwie kilka godzin. Przykładem tego typu podłoża jest Hascobaza oraz niektóre rodzaje Lekobazy. Kwas sorbowy to organiczny związek chemiczny z grupy nienasyconych kwasów karboksylowych. Po raz pierwszy został otrzymany przez ekstrakcję owoców jarzębiny (Sorbus aucuparia), skąd pochodzi jego nazwa. Dziś na skalę przemysłową uzyskuje się go syntetycznie. Związek hamuje aktywność enzymów: dehydrogenaz, katalaz, peroksydaz. Ogranicza rozwój pleśni i drożdży oraz bakterii kwasu mlekowego. Najlepiej działa w środowisku o pH lekko kwaśnym i kwaśnym.
Lekobazą niezawierającą środków konserwujących, w której ochronę mikrobiologiczną spełnia polipropylenoglikol w stężeniu 20% w przeliczeniu na fazę wodną, jest Lekobaza Apteczna Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowego „Galfarm”. Surowiec doskonale nadaje się do sporządzania kremów z erytromycyną. Aby doświadczalnie sprawdzić wpływ kwasu sorbowego na pH układu, odważono 20 gramów Lekobazy aptecznej „Galfarm” niezawierającej kwasu sorbowego oraz 20 gramów Lekobazy, konserwowanej właśnie tym środkiem. Następnie do każdej próbki wprowadzono 20 gramów wody i delikatnie zamieszano. Po 5 minutach zlano wodę do zlewek przez sączki, które przepłukano 20 gramami wody. Zmierzono pH uzyskanych roztworów. Dla Lekobazy zawierającej kwas sorbowy pH roztworu wynosiło 6,3. Dla Lekobazy aptecznej „Galfarm” było równe 7,5.
Czytaj również: Podłoża maściowe
Erytromycyna – analiza składu leku
Wszystkie postaci leków z erytromycyną powinny być wykonywane w warunkach aseptycznych, w loży z laminarnym nawiewem powietrza. Jest to niezbędne ze względu na możliwość inaktywacji antybiotyku przez enzymy bakteryjne niewrażliwe na erytromycynę.
Rp.
Acidi salicylici 2,0
Eryromycini 1,0
Lekobaza ad 50,0
M.f.ung.
Przed przystąpieniem do wykonania preparatu należy przeanalizować skład leku przepisany na recepcie. Zastrzeżenia może budzić połączenie w jednym preparacie kwasu salicylowego oraz erytromycyny. Kwas salicylowy może na tyle obniżyć pH środowiska, że zaistnieje ryzyko pełnej dezaktywacji antybiotyku. W czasie konsultacji z lekarzem należy zaproponować wykonanie drugiej maści zawierającej kwas salicylowy. Rozdzielenie tych składników przyczyni się do wzrostu stabilności erytromycyny. Preparat najwygodniej wykonać w mikserze aptecznym Gako Unguator, który dzięki mieszadłom jednorazowym oraz tubom, w których lek jest jednocześnie wykonywany oraz przechowywany, minimalizuje ryzyko nadkażenia. Antybiotyk ze względu na ochronę mikrobiologiczną najlepiej zamawiać w małych opakowaniach, które zostaną w całości zużyte po otwarciu.
Do wykonania leku użyto wysokiej jakości surowców Galfarm, dostępnych w opakowaniach o dogodnej gramaturze, co zapewnia surowcom właściwą czystość mikrobiologiczną oraz minimalizuje ryzyko terminowania, a tym samym generowania strat dla apteki. Lekobaza Apteczna Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowego „Galfarm” nie zawiera środków konserwujących, w tym kwasu sorbowego, który zmniejsza stabilność erytromycyny, dlatego doskonale nadaje się do wykonywania leków właśnie z tym antybiotykiem.
Sprawdź też: Suszarka i loża z laminarnym nawiewem powietrza w aptecznej recepturze
Wykonanie kremu z erytromycyną
W loży z laminarnym nawiewem powietrza należy odważyć erytromycynę, a następnie przeprowadzić proces lewigacji, rozcierając erytromycynę z niewielką ilością parafiny (około 0,5 grama). Następnie do jałowego pojemnika systemu Gako Unguator, który będzie również końcowym opakowaniem bezpośrednim leku, odważyć 48,5 grama Lekobazy aptecznej „Galfarm” oraz dodać przygotowaną zawiesinę erytromycyny. Po usunięciu powietrza z opakowania, poprzez delikatne przesunięcie dna ku górze, przy uchylonym wieczku, układ można poddać procesowi homogenizacji, stosując mieszadło jednorazowe. Czas mieszania to 2 minuty z użyciem 5 stopnia szybkości obrotów mieszadła.
Po skończonym procesie zaleca się kontrolę organoleptyczną preparatu, którą należy przeprowadzić w loży z laminarnym nawiewem powietrza. W razie potrzeby proces homogenizacji trzeba powtórzyć. Następnie należy wyjąc trzpień mieszadła i otwór zabezpieczyć nakrętką. Ostatni etap to wypisanie pomarańczowej sygnatury ze składem leku i sposobem stosowania.
Trwałość kremu zależna jest od stężenia erytromycyny. Preparaty o stężeniu erytromycyny < 1% posiadają okres przydatności do użycia około 3 miesięcy. W przypadku wyższych stężeń nawet do 6 miesięcy. Wynika to z faktu, że część erytromycyny jest rozpuszczona w wodzie i mimo wzrostu stężenia antybiotyku w całym preparacie, część rozpuszczona antybiotyku utrzymuje się na stałym poziomie. Pozostała ilość erytromycyny jest zawieszona w fazie stałej, w której ulega wolniejszej degradacji.
Osobny artykuł: 40% maść mocznikowa z kwasem salicylowym
Literatura:
- Jachowicz R., Farmacja praktyczna. PZWL, Warszawa 2007, 2008, 2010.
- Jachowicz R., Receptura apteczna, PZWL, Warszawa 2008.
- Marszałł L., Receptura apteczna półstałych postaci leków do stosowania na skórę w teorii i praktyce. Farmapress, Warszawa 2015.
