Nazwa polska: erytromycyna

Nazwa łacińska: Erythromycinum, Erythrocinum, Erycinum,  Ilotycinum

Erytromycyna – odkrycie

W 1949 roku zespół naukowców kierowany przez J. M. McGuire’a wyizolował erytromycynę z produktów metabolizmu szczepu promieniowca Streptomyces erythreus, którego źródło stanowiła próbka gleby otrzymana od Abelardo Aguilara. Erytromycyna stanowiła pierwszy wzorcowy antybiotyk z grupy makrolidów i została wprowadzona do lecznictwa w 1953 roku pod nazwą handlową Ilosone. W 1981 roku zespół profesora chemii Roberta Woodwarda, działający na Uniwersytecie Harvarda, dokonał pierwszej stereokontrolowanej syntezy chemicznej erytromycyny A – związku o największej aktywności antybiotycznej z pośród erytromycyn.

Osobny artykuł: Rezorcynol – właściwości i niezgodności recepturowe

Wygląd i właściwości fizykochemiczne erytromycyny

Erytromycyna jest polihydroksylaktonem należącym do antybiotyków makrolidowych zawierającym 14-członowy aglikon – erytronoid. Część glikonową tego związku stanowią dwa cukry: L-kladynoza i D-dezozamina. Zgodnie z Farmakopeą Polską erytromycyna to mieszanina antybiotyków makrolidowych wytwarzanych przez szczep Streptomyces erythraeus zawierająca erytromycynę A oraz erytromycynę B i C (nie więcej niż 5 % każdej z nich) występująca w postaci białego lub jasnożółtego proszku lub bezbarwnych, ewentualnie jasnożółtych kryształów. Związek ten jest słabo higroskopijny, trudno rozpuszczalny w wodzie (1:1000) oraz łatwo rozpuszczalny w etanolu 96% i rozcieńczonym kwasie solnym. Rozpuszczalność erytromycyny w wodzie zmniejsza się wraz ze wzrostem temperatury.

Sprawdź także: Kalkulator etanolu

Nasycony wodny roztwór erytromycyny wykazuje pH 8,0-10,5. Antybiotyk ten w roztworach lekko zasadowych (pH około 8) posiada kilkukrotnie większą aktywność niż w roztworach kwaśnych (pH ok. 6,5). Inaktywacja erytromycyny zachodzi podczas jej ogrzewania, w roztworach o pH poniżej 6 (np. środowisko soku żołądkowego, doustnie podawana jest w postaci tabletek powlekanych) oraz w roztworach silnie zasadowych. Ponadto substancja ta jest wrażliwa na światło, dlatego należy ją przechowywać w opakowaniach ze szkła oranżowego lub tworzywa sztucznego, chroniącego bezpośrednio przed wpływem promieniowania UV.

W celu poprawy rozpuszczalności erytromycynę stosuje się w postaci łatwo rozpuszczalnych w wodzie pochodnych takich jak: sole czy estry np. laktobionian erytromycyny. Do innych pochodnych erytromycyny, których monografie znajdują się w Farmakopei Polskiej należą: estolan, etylobursztynian i stearynian.

Czytaj również: Warunki przechowywania wybranych surowców recepturowych

Erytromycyna – mechanizm działania i wskazania

Substancja ta wykazuje działanie bakteriostatyczne poprzez odwracalne łącznie się w miejscu peptydylowym z podjednostką 50S rybosomu oraz zaburzenie reakcji transpeptydylacji i wydłużenia łańcucha polipeptydowego. W konsekwencji prowadzi to do zablokowania syntezy białek w komórce bakteryjnej. Spektrum działania erytromycyny obejmuje: ziarenkowce Gram-dodatnie (bez Enterococcus), Staphylococcus, Moraxella catarrhalis, Neisseria gonorrhoeae, Streptococcus A, B, C, G, Streptococcus pneumoniae, Chlamydia, Mycoplasma, Helicobacter pylori, Campylobacter jejuni/coli, Borrelia, Corynebacterium, Legionella, Treponema, Bordetella pertussis, Ureaplasma, Bacillus anthracis, beztlenowe ziarenkowce i pałeczki Gram-ujemne (z wyjątkiem Bacteroides fragilis i Fusobacterium). Erytromycyna w postaci doustnej i dożylnej stosowana jest w leczeniu m.in: zakażeń dolnych i górnych dróg oddechowych, zapalenia dziąseł, zakażeń ucha zewnętrznego i środkowego, zapalenia powiek, zakażeń skóry, tkanek miękkich i przewodu pokarmowego, a także w zapaleniu szpiku i cewki moczowej. Ponadto stosowana jest w leczeniu rzeżączki, kiły pierwotnej oraz ziarniniaka wenerycznego pachwin.

Osobny artykuł: Receptura antybiotyków

W postaci maści ocznej bywa wykorzystywana w leczeniu powierzchownych zakażeń oka wywołanych mikroorganizmami wrażliwymi na erytromycynę. Stosowana jest również w profilaktyce zapalenia gałki ocznej u noworodków, wywołanego szczepami bakterii Chlamydia trachomatis lub Neisseria gonorrhoeae. Dodatkowo zewnętrznie stosowana jest w leczeniu trądziku pospolitego. Oprócz działania bakteriostatycznego erytromycyna jest agonistą receptora motyliny i dzięki temu wykazuje silne właściwości prokinetyczne zwłaszcza w obrębie żołądka. Jako lek prokinetyczny bywa stosowana w formie krótkotrwałych terapii lub jednorazowych podań w postaci wlewu dożylnego np. u chorych z krwawieniem z górnego odcinka przewodu pokarmowego przed endoskopią.

Zgodnie z Farmakopeą Polską XI erytromycyna stosowana jest doustnie i zewnętrznie w następujących dawkach i stężeniach:

• doustnie: dawka zwykle stosowana jednorazowa: 0,2–0,25 g; dawka zwykle stosowana dobowa: 1,0 g; dawka maksymalna jednorazowa: 1,0 g; dawka maksymalna dobowa: 4,0 g;
• zewnętrznie: maść – 1%, maść do oczu – 0,5%, roztwór – 2,0%.

Erytromycyna – metabolizm i działania niepożądane

Erytromycyna łatwo penetruje do większości tkanek z wyjątkiem mózgu oraz płynu mózgowo-rdzeniowego gdzie jej stężenie jest niskie. Wykazano, że dyfuzja erytromycyny przez barierę krew-mózg zwiększa się w zapaleniu opon mózgowych. Antybiotyk ten dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego oraz przenika przez łożysko, a także jest obecny w mleku kobiecym. Erytromycyna metabolizowana jest w wątrobie przy udziale systemu monooksygenaz zależnych od cytochromu P-450 oraz jest wydalana głównie z żółcią. Do najczęściej występujących działań niepożądanych, związanych ze stosowaniem erytromycyny zaliczamy: zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, biegunka, skurczowe bóle brzucha). U osób otrzymujących erytromycynę parenteralnie obserwowano zaburzenia rytmu serce i wydłużenie odcinka QT.

Zobacz też: Kwas salicylowy

Interakcje farmakokinetyczne erytroymycyny

Poprzez wpływ na aktywność cytochormu P-450 (zwłaszcza izoenzymu CYP3A4) erytromycyna zwiększa stężenie we krwi niektórych leków m.in.: teofiliny, cyklosporyny, warfaryny, karbamazepiny, cyzaprydu, terfenadyny i astemizolu.

Erytromycyna – zastosowanie w recepturze

W recepturze aptecznej erytromycyna bywa stosowana do przygotowywania takich postaci leku jak: roztwory i maści na skórę oraz maści do oczu. Maści z erytromycyną są bezwodnymi zawiesinami.

Przykładem preparatu recepturowego z erytromycyną jest płyn przeciwtrądzikowy o następującym składzie:

Przygotowując postaci leku z erytromycyną należy pamiętać aby nie łączyć jej z chloramfenikolem. Substancje te będą konkurowały o miejsce wiązania się na rybosomach bakterii, co może prowadzić do zniesienia działania bakteriobójczego antybiotyku przez działanie bakteriostatyczne drugiego. Tak jak w przypadku wykonywania leków zawierających inne antybiotyki wymagane jest i w tym przypadku zachowanie warunków jałowości.

Sprawdź także:

• metenamina
• chlorowodorek efedryny
• azotan srebra
• mydło potasowe
• nystatyna
• neomycyna

Literatura:

1. Korzybski D., Nowiński A. (2013) Makrolidy-nie tylko działanie przeciwbakteryjne Forum Medycyny Rodzinnej. 7(5): 271–276.
2. Samczewska G. Receptura aseptyczna. Uniwersytet Medyczny w Łodzi. Łódź 2012.
3. Mulak A. (2014) Leki prokinetyczne w Polsce – kiedy i jak stosować? Gastroenterologia Kliniczna. 6(4): 134–142.
4. Farmakpea Polska XI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2017.
5. Bodek K., Redliński A. Przewodnik po recepturze aptecznej. Uniwersytet Medyczny w Łodzi. Łódź 2018.
6. Zajec A., Gorczyca M. Chemia leków. PZWL. Warszawa 2008.
7. https://en.wikipedia.org/wiki/Erythromycin (dostęp na dzień 10.12.2019).