Arszenik w lekach recepturowych

Historia wykorzystania trójtlenku arsenu

Historia arszeniku sięga około II wieku p.n.e. Związek wykorzystywany był nie tylko jako trucizna. Powszechnie używano go do konserwacji skór, drewna oraz do wyrobu farb i szkła. Związki arsenu stosowano także w medycynie ze względu na właściwości antyseptyczne, przeciwgorączkowe, żółciopędne, rozkurczowe, uspokajające i tonizujące. W medycynie chińskiej trójtlenku arsenu używano do leczenia kiły, łuszczycy i chorób stawów. W 1878 r. arszenik został po raz pierwszy wykorzystany jako chemioterapeutyk u pacjenta z przewlekłą białaczką szpikową, jednak terapia nie przyniosła zamierzonych efektów. W kolejnych latach podejmowano dalsze próby leczenia arszenikiem pacjentów onkologicznych. Doustna podaż tego związku okazała się jednak zbyt toksyczna, dlatego w 1971 r. rozpoczęto próby jego infuzji dożylnej. Taki sposób leczenia okazał się korzystny. W roku 2000 preparat trójtlenku arsenu został zarejestrowany przez Food and Drug Administration do leczenia chorych z ostrą lub nawrotową białaczką promielocytową.

Osobny artykuł: Farmakopea Polska

Arszenik jako surowiec recepturowy

Arszenik to biała drobnokrystaliczna substancja. Słabo rozpuszcza się w wodzie, roztwarza się natomiast w kwasie solnym zawartym w soku żołądkowym, co powoduje znaczną toksyczność po podaniu doustnym. Trójtlenek arsenu nie ma wyczuwalnego smaku ani zapachu. Według Farmakopei Polskiej XI Arsenii trioxidum należy do wykazu A – substancji bardzo silnie działających. Obecnie surowiec nie jest wykorzystywany do produkcji leków recepturowych, jednak w FP IV zawarta była monografia leku Solutio arsenicalis Fovleri, w skład którego wchodził trójtlenek arsenu.

Solutio arsenicalis Fovleri wg. FP IV

*Rp.*
Arsenicum Trioxidatum	1,0
Kalii carbonas	1,0
Aqua	q.s.
Acidum aceticum 6%	q.s.
Ethanolum 95%	10,0
Oleum Archangelicae	q.s.

Roztwór Fowlera o powyższym składzie jest bezbarwnym płynem o odczynie alkalicznym, z charakterystycznym zapachem olejku arcydzięglowego. Oleum Archangelicae pełnił rolę nie tylko corrigens, lecz też swoistego znacznika dla tego preparatu. Olejek – dając charakterystyczny zapach – pozwalał odróżnić lekarstwo z dodatkiem arszeniku od innych leków.

Osobny artykuł: Roztwory w aptecznej recepturze

W FP IV można znaleźć informacje o interakcjach 1% arsenianu potasu z innymi lekami. Roztwór Fowlera przepisany z nalewką spirytusową tworzy osad. Jeżeli dodatkowo nalewka zawiera alkaloidy, to skutkiem alkaliczności roztworu Fowlera alkaloidy te będą strącone i przez to mogą powodować zatrucie przez niedokładne dozowanie. Roztworu Fowlera nie należy przepisywać z lekami żelazistymi, jak np. syrop z jodkiem żelazawym. W razie otrzymania takiego przepisu, aptekarz powinien dodać niewielką ilość kleiku gumy arabskiej.

Roztwór Fowlera był wykorzystywany w leczeniu łuszczycy – zazwyczaj w rozcieńczeniu z wodą miętową (1+3), również jako lek przeciwanemiczny i antymitotyczny oraz po złamaniach kości. Solutio arsenicalis Fovleri powszechnie stosowany był aż do XX wieku.

Należy wspomnieć także, że dawka toksyczna arszeniku wynosi ok 10-50 mg. Niedokładne dawkowanie leku często powodowało zatrucia przewlekłe o nieswoistych objawach takich jak ciemnienie skóry, wypadanie włosów, czy bóle brzucha. Dawka śmiertelna arszeniku przy ostrym zatruciu wynosi 70-200 mg. Przy dostatecznie dużej dawce do zgonu dochodzi w ciągu kilku godzin. Do zatrucia może dojść także przez skórę i drogi oddechowe.

Osobny artykuł: Leki recepturowe stosowane w leczeniu kaszlu

Piśmiennictwo: