Hydrożele w lekach recepturowych stosowanych na skórę

Czym są hydrożele?

Hydrożele to żele hydrofilowe, składające się najczęściej z wody wymieszanej z glicerolem lub glikolem propylenowym. Taką mieszaninę żeluje się przy pomocy polimerów, które w większości są pochodnymi celulozy, karbomerami lub skrobią. Dodatkowo do hydrożeli często dodaje się etanol lub izopraponol. Te alkohole pełnią funkcję konserwującą, ale również ułatwiają rozpuszczenie substancji czynnej w hydrożelu, co znacznie zwiększa wchłanianie.

Do podstawowych zalet hydrożeli, zaliczamy:

mukoadhezję – są w stanie połączyć się z błoną śluzową w miejscu aplikacji
łatwo zmywa się je wodą, a dodatkowo nie pozostawiają tłustego filmu
efekt chłodzenia odczuwalny po aplikacji na skórę, który związany jest z parowaniem wody
nadają się do aplikacji np. na owłosioną skórę głowy, skórę trądzikową lub przetłuszczoną, gdzie nie chcemy używać tłustych maści
można je stosować na rany, zmiany wysiękowe czy ostre stany zapalne

Czytaj także: Żele – czy mają znaczenie w recepturze aptecznej?

Zewnętrzne zastosowanie hydrożeli – wady i zalety

Hydrożele mogą być stosowane zarówno na skórę, jak i błony śluzowe, ale także doodbytniczo, dopochwowo, do oka lub nosa. Na rany można je stosować w formie opatrunków. Ze względu na właściwości adhezyjne stosuje się je na rany z wysiękiem. Mogą być wyciskane bezpośrednio w obszar rany i przykrywane opatrunkiem wtórnym lub same stanowić opatrunek (plaster hydrożelowy) na rany oparzeniowe czy odleżyny.

Warto wspomnieć, że aplikacja hydrożelu na oko lub do nosa jest dużo wygodniejsza i bardziej komfortowa dla pacjenta niż tradycyjne maści lipofilowe lub absorpcyjne. Dzięki zwiększonej lepkości i mukoadhezji, takie preparaty pozostają dłużej w kontakcie z błoną śluzową. W przypadku kropli ocznych, znacznie lepiej mieszają się z płynem łzowym i mogą być stosowane również w ciągu dnia.

Woda, która wchodzi w skład hydrożeli, z jednej strony daje uczucie chłodzenia, ale z drugiej strony – może sprzyjać wysuszaniu skóry. Zapobiegać ma temu glicerol, jednak pomimo zastosowania tego składnika, nie poleca się hydrożeli na skórę mocno wysuszoną albo szorstką. Niektóre hydrożele (szczególnie te z karbomerem) mogą pozostawiać na skórze efekt ściągnięcia i obecności „błonki”, która może być drażniąca dla pacjentów.

Dodatkowo, obecność wody wymusza zastosowanie konserwantów. Polimery tworzące hydrożel, szczególnie żelatyna lub agar, mogą stanowić pożywkę dla bakterii. Dlatego w produktach przemysłowych stosuje się konserwanty. W recepturze aptecznej może być to utrudnione, dlatego należy pamiętać, że termin przydatności takich preparatów nie przekracza 7 dni.

Jak w warunkach aptecznych sporządzić hydrożele?

W praktyce aptecznej do sporządzenia hydrożeli najczęściej stosuje się pochodne celulozy, takie jak:

metyloceluloza (MC)
hydroksyetyloceluloza (HEC)
hydroksypropyloceluloza (HPC)
hydroksypropylometyloceluloza (HPMC)
sól sodowa karboksymetylocelulozy (karmeloza sodowa CMC-Na)

Zasadą sporządzania hydrożeli jest intensywne mieszanie cieszy (tej, którą będziemy żelować) z polimerem, który dodaje się stopniowo. MC i HPC należy dodawać do podgrzanego roztworu, zaś pozostałe pochodne można żelować na zimno. Wyższa temperatura jednak znacznie przyspiesza ten proces.

Warto wspomnieć, że jako surowiec do receptury zarejestrowane jest gotowe podłoże hydrożelowe – Celugel. Składa się z HEC i glicerolu, przy czym zawiera konserwanty, więc trwałość mikrobiologiczna preparatu może wynosić 30 dni.

Osobny artykuł: Jak sporządzić podłoże żelatynowo-glicerolowe?

Przykład recepty z użyciem hydrożelu

Rp.
Lidocaini	3,0
HEC 1000	2,5
Glycerini	10,0
Aquae	ad 100,0

Aby sporządzić taki hydrożel, na początku należy rozpuścić lidokainę w wodzie. Następnie dodaje się do tego glicerynę. Do przygotowanego roztworu należy stopniowo dodawać HEC, aby poddać roztwór żelowaniu – cały czas intensywnie mieszając.