Rozpuszczalność to inaczej maksymalna ilość substancji jaka może przejść do określonej ilości roztworu w danych warunkach. W farmacji proces rozpuszczania jest kluczowym etapem, który umożliwia dalsze przemiany leku w ustroju, wpływa na profil farmakokinetyczny i efekt terapeutyczny. Ogólnie ujmując, to jak substancja będzie się rozpuszczać, wpłynie na tzw. dostępność farmaceutyczną, którą mierzy się w warunkach in vitro. Definiuje się ją jako ilość substancji leczniczej, która uwalnia się z postaci leku i rozpuszcza w otaczającym płynie akceptorowym oraz szybkość, z jaką ten proces zachodzi. Dostępność farmaceutyczna opisuje pierwszy z etapów losów leku w ustroju, określanych akronimem LADME (ang. liberation, uwalnianie) [1].
Sprawdź również: Czy wiesz, że…? Rozpuszczalność surowca ma kluczowe znaczenie!
Wyższa temperatura a rozpuszczalność
Rozpuszczalność ciał stałych z reguły rośnie wraz ze wzrostem temperatury. Podwyższanie temperatury zwiększa rozpuszczalność, jeżeli proces jest endotermiczny. W praktyce farmaceutycznej wiele roztworów przygotowuje się w wyższej temperaturze. W celu sporządzenia roztworu sam rozpuszczalnik należy podgrzać, a następnie rozpuścić w nim odważoną substancję stałą. Istnieją surowce farmaceutyczne, które rozpuszczane są zawsze „na gorąco” [2]. Należą do nich:
- kwas borowy,
- mleczan etakrydyny,
- chlorowodorek papaweryny,
- aminofenazon [1].
Substancje, które rozpuszczamy na gorąco
Kwas borowy
Kwas borowy po odważeniu należy rozpuścić w gorącej wodzie. Warto pamiętać, że rozpuszczalność kwasu borowego w gorącej wodzie wynosi 1:3. Ze względu na możliwe odparowanie wody w trakcie ogrzewania, należy uwzględnić jej nadmiar.
Mleczan etakrydyny
Według FP XII mleczan etakrydyny stosuje się zewnętrznie w postaci roztworu 0,01-0,2%. Roztwór sporządza się przez rozpuszczenie substancji czynnej w gorącej wodzie. W przypadku rywanolu rozpuszczalność w gorącej wodzie wynosi 1:9.
Chlorowodorek papaweryny
Chlorowodorek papaweryny można przed rozpuszczeniem rozetrzeć w moździerzu. Wodę należy podgrzać, a następnie wsypać odważony chlorowodorek papaweryny i mieszać do całkowitego rozpuszczenia. Rozpuszczalność papaweryny w gorącej wodzie wynosi 1:30-40.
Aminofenazon
Odważoną substancję należy rozpuścić na gorąco. Rozpuszczalność aminofenazonu w wodzie wynosi 1:18-20 [1].
W przypadku gdy po rozpuszczeniu obecne są cząstki nierozpuszczalne, roztwór należy przesączyć przy użyciu odpowiedniego sączka, np. bibułowego [3].
Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe – substancja lecznicza nie rozpuszcza się w przepisanym rozpuszczalniku
Bibliografia:
- Receptura apteczna. Sporządzanie leków jałowych i niejałowych. Red. Jachowicz, Renata. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021.
- Farmacja stosowana. Sznitowska Małgorzata. Red. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017.
- Leki sporządzane w aptece. Farmakopea Polska XI, 2017.
- https://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/.
