Nazwa polska: kamfora

Nazwy łacińskie: Camphorum racemicum, D-Camphorum

Kamfora – odkrycie i zastosowanie w przeszłości

Kamfora to związek występujący w niektórych drzewach z rodziny wawrzynowatych (Lauraceae). Pozyskiwano ją głównie z kory, gałązek i drewna cynamonowca kamforowego (Cinnamomum camphora Ness et Eberm.) poprzez destylację z parą wodną i sublimację. Związek ten był stosowany już w starożytności w Indiach, do różnego rodzaju rytuałów religijnych. Do Europy kamforę sprowadzili Arabowie w okresie średniowiecza. W XVIII wieku wykorzystywana była jako substancja epileptogenna w leczeniu psychoz. Tradycyjnie stosowano ją również jako lek na przeziębienie, ból mięśni, zapalenie oskrzeli, skręcenia czy reumatyzm najczęściej w postaci balsamów. Strukturę chemiczną kamfory określono w 1893 roku. Dokonał tego niemiecki chemik Julius Bredt. Kamfora była i jest nadal substancją farmakopealną w wielu krajach. Również manuały farmaceutyczne podawały liczne przepisy na leki w skład, których wchodziła kamfora:

Brassicon

Osobny artykuł: Benzokaina

Emplastrum Domesticum

Vinum Camphoratum

a)

b)

Sprawdź także:

• chlorowodorek efedryny
• neomycyna
• siarczan gentamycyny
• azotan srebra
• nystatyna
• zasadowy galusan bizmutu

Kamfora – wygląd i właściwości fizyko-chemiczne

Kamfora to związek z grupy terpenów (bicykliczny monoterepnowy keton) o charakterystycznym aromatyczno-drzewnym zapachu i gęstości 0,992 g/cm³. Farmakopea Polska zawiera monografię dla D-kamfory oraz kamfory racemicznej. Obie postacie kamfory występują w postaci białego lub prawie białego krystalicznego proszku lub kruchej krystalicznej masy. Substancja ta bardzo łatwo rozpuszcza się w etanolu 96% i  olejach tłustych, zaś w wodzie i glicerolu jest trudno rozpuszczalna. W temperaturze pokojowej kamfora łatwo sublimuje. Temperatura topnienia kamfory, według różnych źródeł wynosi od 170 do 181 °C, zaś temperatura wrzenia 204°C.

Osobny artykuł: Kwas borowy

Kamfora – mechanizm działania i zastosowanie

Kamfora działa aktywująco na receptory TRPV1, TRPV3, TRPM8 oraz hamująco na receptor TRPA1. Receptory TRPV1 występują głownie w neuronach nocyceptywnych obwodowego układu nerwowego i uczestniczą m.in. w przenoszeniu i modulowaniu bólu, zaś receptory TRPV3 biorą udział w odczuwaniu nieszkodliwych dla ludzi temperatur. Powtarzająca się stymulacja tych receptorów przez kamforę prowadzi do uwrażliwienia receptorów, czego skutkiem jest zmniejszona odpowiedź receptora, co prawdopodobnie prowadzi do działania przeciwbólowego kamfory. Z hamowaniem receptorów TRPA1 związany jest efekt przeciwbólowy i przeciwświądowy kamfory. Z kolei aktywacja wrażliwych na zimno receptorów TRPM8 tłumaczyć może działanie chłodzące kamfory po aplikacji na skórę.

Wykazano, że kamfora może mieć działanie antycholinergiczne oraz przeciwhistaminowe i dzięki temu łagodzi objawy przeziębienia takie jak np. kaszel czy stany zapalne oskrzeli. Zgodnie z Farmakopeą Polską XI kamfora stosowana jest jako substancja rozgrzewająca, przeciwświądowa, wywołująca miejscowe przekrwienie w postaci maści lub roztworów w stężeniach od 1 do 10%. Aplikowana jest miejscowo w celu łagodzenia dolegliwości bólowych stawów i mięśni. Preparaty z kamforą wykorzystuje się także pomocniczo w leczeniu przeziębień oraz odmrożeń I stopnia (np. olejek kamforowy). Ponadto wykazano, że kamfora może stanowić czynnik uwrażliwiający na promieniowanie w radioterapii, a tym samym przyczyniać się do zmniejszenia wzrostu objętości guzów nowotworowych.

 Osobny artykuł: Chlorowodorek prokainy

Kamfora – toksyczność, metabolizm i przeciwskazania

Kamfora szybko wchłania się do krążenia ogólnego zarówno po podaniu miejscowym na skórę jak również poprzez inhalację. W ustroju metabolizowana jest w wątrobie podlegając procesom utleniania i glukuronizacji, a nieaktywne metabolity wydalane są przez nerki. Okres półtrwania kamfory wynosi około 167 minut. Nie odnotowano działania toksycznego kamfory po zastosowaniu dawek niższych niż 30 mg/kg masy ciała. Preparatów z kamforą nie należy stosować na podrażnioną lub uszkodzoną skórę oraz u pacjentów poniżej 12. roku życia.

 Osobny artykuł: Kalkulator etanolu

Kamfora – receptura i niezgodności recepturowe

Monografie narodowe Farmakopei Polskiej XI podają receptury dla spirytusu kamforowego, maści kamforowej, spirytusu mydlano-kamforowego oraz maści ichtamolowo-kamforowej. Z kolei w Farmakopei Polskiej VI znajduje się monografia dla oleju kamforowego.

Spirytus kamforowy (Camphorae spiritus, Spiritus camphoratus, Solutio Camphorae spirituosa)  to wodno-etanolowy roztwór kamfory otrzymywany poprzez rozpuszczenie kamfory w etanolu 96%, dodanie wody i zmieszanie wg następującego przepisu:

Maść kamforowa (Camphorae unguentum) to półstała postać leku otrzymywana poprzez rozpuszczenie kamfory w stopionym podłożu adsorbcyjnym emulgującym wodę o temp. około 40°C wg następującego przepisu:

Spiritus mydlano-kamforowy (Spiritus saponato-camphoratus, Opodeldoc liquidum, mazidło kamforowe) to żółta przeźroczysta ciecz, otrzymana poprzez zmieszanie wszystkich wymienionych poniżej składników, odstawienie mieszaniny na 24 godziny, a następnie jej przesączenie.

Maść ichtamolowo-kamforowa (Unguentum contra congelationem, maść przeciw odmrożeniom) to półstała postać leku otrzymywana poprzez rozpuszczenie kamfory w stopionym podłożu absorbcyjnym o temperaturze około 40°C, dodanie ichtiolu i zmieszanie wszystkich składników.

Olej kamforowy (Oleum camphoratum) to olejowy roztwór kamfory otrzymany poprzez rozpuszczenie kamfory w oleju rzepakowym w kąpieli wodnej w temp. 40°-50°C.

Kamfora jest substancją praktycznie nierozpuszczalną w wodzie. Jeśli jednak zastosuje się solubilizator (pośrednik rozpuszczania) taki jak np. polisorbat (Tween) możliwe jest uzyskanie wodnego roztworu kamfory. Ilość potrzebnego solubilizatora oblicza się na podstawie odpowiedniego wzoru dostępnego w podręcznikach do receptury aptecznej. Kamfora z salolem, mentolem i tymolem tworzy mieszaniny głęboko eutektyczne, ulegające stopieniu w temperaturze pokojowej. W celu wykonania leków stałych z tymi związkami należy rozdzielić poszczególne składniki.

Czytaj również: Warunki przechowywania wybranych surowców recepturowych

Literatura:

1. Farmakopea Polska XI. (2017) Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne.
2. Gajewska M., Szulc J., Płaczek M., Sznitowska M. (2012) Podstawy receptury aptecznej. Gdański Uniwersytet Medyczny.
3. Hamidpour , Hamidpour S., Hamidpour M., Shahlari M. (2013) Camphor (Cinnamomum camphora), a traditional remedy with the history of treating several diseases. International Journal of Case Reports and Images 4(2): 86–89.
4. Martin D., Valdez J., Boren J., Mayersohn M. (2004) Dermal absorption of camphor, menthol, and methyl salicylate in humans. J Clin Pharmacol. 44 (10): 1151–1157.
5. Pearce J.M.S. (2008) Leopold Auenbrugger: Camphor – induced epilepsy – remedy for manic psychosis. Eur Neurol 59: 105–107.
6. Podbielski J., Kuczyński E. (1922) Przepisy na Preparaty Farmaceutyczne (Manuale Pharmaceuticum). Wydawnictwo „Wiadomości Farmaceutyczne”.
7. Zuccarini P., Soldani G. (2009) Camphor: benefits and risks of a widely used natural product. Acta Biologica Szegediensis 53(2): 77–82.
8. bunkdrug.ca (dostęp na dzień 25.08.2019).
9. https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov (dostęp na dzień 25.08.2019).