Różnice pomiędzy maścią a kremem
Obie formy różnią się między sobą przede wszystkim stosunkiem fazy olejowej do fazy wodnej. W kremie dominuje zawartość fazy wodnej (gdzie tworzy się w zdecydowanej większości emulsja typu o/w) w przeciwieństwie do maści. Stąd kremy nazywane są podłożami hydrofilowymi, natomiast maści – lipofilowymi. Kremy cechuje także mniejsza lepkość, łatwiejsza rozsmarowywalność i szybsza wchłanialność w stosunku do maści. Podłoże o większej zawartości fazy olejowej obecne w maściach rozprowadza się trudniej, ale zapewnia lepszą przyczepność do skóry czy błon śluzowych, dodatkową barierę ochronną i dłuższy czas wchłaniania substancji czynnej.
Cele stosowania maści
Maści, ze względu na swoją bardziej tłustą, lepką i zwartą konsystencję, mają na celu głównie chronić skórę czy błonę śluzową przed fizycznymi i chemicznymi czynnikami zewnętrznymi oraz zapobiegać nadmiernej utracie wody. Cechy te są niezbędne dla maści o działaniu powierzchniowym, gdy substancja lecznicza pozostaje na powierzchni naskórka (np.: maści antyseptyczne używane w celu odkażania powierzchni skóry). Dodatkowo dzięki swojej formie dłużej utrzymują się na powierzchni skóry, przez co wydłużają czas wchłaniania substancji czynnej.
Struktura fizyczna podłoży absorpcyjnych (np. wazelina, lanolina) używanych w maściach jest zbliżona do struktury fizycznej tłuszczu pokrywającego powierzchnię skóry ludzkiej. Dzięki temu zapewniona jest również bardzo dobra absorbcja i penetracja substancji czynnej w głąb skóry. Ma to szczególnie znaczenie w przypadku maści o działaniu głębokim, gdy substancja lecznicza wnika do głębszych warstw skóry właściwej (np.: maści o działaniu przeciwświądowym, przeciwalergicznym), np.:
Rp.
Hydrocortisoni 0,5
Lanolini anhydrici
Vaselini albi
1% Sol. Ac. Borici aa ad 50,0
M.f.ung.
Kremy – właściwości a zastosowanie
Są to podłoża hydrofilowe, tworzące najczęściej emulsje o/w, przez co cechuje je bardzo łatwa rozsmarowywalność oraz zmywalność. Dzięki temu kremy idealnie sprawdzą się w leczeniu rozległych stanów zapalnych skóry, lżejszych oparzeń czy w terapii wspomagającej przy sączących się ranach.
Dużą cześć podłoża kremów stanowi faza wodna, co często wymaga zastosowania dodatkowych środków konserwujących w preparacie. Może to stanowić dużą przeszkodzę w zastosowaniu takiego kremu u pacjenta ze skórą wrażliwą czy skłonną do alergii.
Nowoczesne recepturowe podłoża wieloskładnikowe: Lekobaza, Lekobaza Lux, Pentravan
Dostępność złożonych podłoży do receptury aptecznej daje dużo większe możliwości w recepturze półstałych postaci leku. Posiadają one konsystencję kremu, ponieważ woda stanowi 40–65% ich składu. Umożliwia to bezpośrednie wprowadzenie zmikronizowanych substancji leczniczych rozpuszczalnych w wodzie do podłoża bez ich wcześniejszego rozpuszczania. Dodatkową zaletą wszystkich wspomnianych podłoży jest wartość pH zbliżona do fizjologicznego odczynu skóry. Najczęściej pojawiającym się podłożem wieloskładnikowym w polskich aptekach jest Lekobaza, która jest podłożem amfifilowym (w swoim składzie zawiera emulgatory w/o oraz o/w), posiada konsystencję miękką i kremową oraz zawiera 40% wody oczyszczonej.
Lekobaza Lux jest kremem o charakterze lipofilowym (tworzy emulsję w/o). Jest trudniej zmywalna i rozsmarowywalna, posiada dużą trwałość fizyczną oraz zdolność penetracji do głębszych warstw skóry. Ma szczególne zastosowanie w recepturze ginekologicznej. Pentravan dostępny od kilku lat w Polsce, przechodzi swój okres świetności w Stanach Zjednoczonych, udowadniając swoją skuteczność w preparatach hormonalnych (alternatywa plastrów transdermalnych), ale też miejscowo znieczulających czy przeciwświądowych. Konsystencja lekkiego kremu (tworzy emulsję o/w), wysoka zawartość wody (62%) oraz obecność liposomów zapewnia penetrację substancji leczniczych przez skórę do krwioobiegu.
Rp.
Prednisoloni 0,5
Mentholi 3,5
Benzocaini 5,0
Pentravani ad 100,0
M.f.crem.
Sprawdź także: Podłoża maściowe
Rola podłoża w leku recepturowym
Ze względu na charakterystyczne cechy każdego podłoża oraz fakt, że stanowi ono przeważającą część leku, należy dobrać je odpowiednio do problemu terapeutycznego. Lekarz kieruje się stanem skóry pacjenta oraz rozpoznaniem jednostki chorobowej, natomiast obowiązkiem farmaceuty jest zwrócenie uwagi na kompatybilność podłoża z lekiem oraz ewentualnymi substancjami pomocniczymi. Przemyślane przejście przez kolejne kroki w przygotowaniu półstałej postaci leku, tj. przygotowanie podłoża (stopienie bądź nie składników), przygotowanie substancji leczniczej (rozdrobnienie, rozpuszczenie), dobór metody sporządzania (moździerz, unguator) oraz opakowania pozwoli na sporządzenie trwałego i skutecznego preparatu dla pacjenta.
Osobny artykuł: Rola podłoża w półstałej postaci leku
Literatura:
- Krówczyński L., Ćwiczenia z receptury, 2000, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
- Jachowicz R., Receptura apteczna, 2015, PZWL, Warszawa.
- http://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/receptura-okiem-praktyka-czesc-druga-dobor-podloza-w-zaleznosci-od-problemu-terapeutycznego-%EF%BB%BF/.
- Bułaś L., Woźniak B., Siemiradzka W., Szulc-Musioł B., Banyś A., Jankowski A. Pentravan® – nowe wyzwanie w codziennej praktyce recepturowej. Farmacja Polska. 73(9), 567–573.
