Metronidazol to chemioterapeutyk należący do grupy pochodnych nitroimidazolu: 2-(2-Metylo-5nitro-1H-imidazol-1-ilo)etanol. Został zsyntetyzowany we Francji w latach 50. XX wieku. Początkowo był wykorzystywany do leczenia zakażeń wywoływanych przez pierwotniaki, takie jak Trichomonas vaginalis, Giardia lamblia i Entamoeba histolytica. Po dziesięciu latach od zsyntetyzowania związku zauważono, że ma on również bardzo dużą aktywność wobec bakterii beztlenowych. W dermatologii stosowany między innymi w leczeniu trądziku różowatego, wyprysku łojotokowego oraz mieszanych zakażeń skóry twarzy.

Osobny artykuł: Leki recepturowe stosowane w dermatozach z silnym świądem

Metronidazol – właściwości

Metronidazol jest białym lub jasnożółtym, krystalicznym proszkiem o temperaturze topnienia 159^oC–163^oC, który trudno rozpuszcza się w wodzie. Jego rozpuszczalność uzależniona jest od temperatury i wynosi odpowiednio 0,83% w/v, 0,99% w/v i 1,14% w/v dla temperatury 20^oC, 26^oC i 30^oC. Rozpuszczalność w etanolu jest jeszcze mniejsza. Związek rozpuszcza się natomiast w rozcieńczonych kwasach. Nasycony roztwór metronidazolu wykazuje pH 5,8.

W roztworze wodnym związek hydrolizuje. Proces najszybciej zachodzi w środowisku zasadowym powyżej pH 8 i silnie kwaśnym o pH poniżej 3. Największą trwałość surowiec wykazuje w zakresie pH z przedziału 3,9 do 6,6 z wyraźnym maksimum przy pH 5,6. Warto pamiętać, że metronidazol jest związkiem wrażliwym na światło. Ekspozycja na światło dzienne 0,5% roztworu metronidazolu, powoduje jego rozkład z wytworzeniem produktów dających żółte zabarwienie.

Osobny artykuł: Roztwór dezynfekujący do rąk bez alkoholu

Metronidazol – wykonywanie leków z metronidazolem

W trakcie wykonywania leków magistralnych z metronidazolem należy zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe przeprowadzenie mikronizacji substancji czynnej. Dotyczy to szczególnie sytuacji, w których metronidazol nie ulegnie całkowitemu rozpuszczeniu w fazie wodnej układu emulsyjnego. Dla przykładu w 1% kremie z metronidazolem udział rozpuszczonego surowca w fazie wodnej będzie wynosił około 80%. Natomiast w kremie o stężeniu 2% będzie to już tylko 40%. Im wyższe stężenie metronidazolu, tym większych starań należy dołożyć do osiągnięcia prawidłowej mikronizacji surowca tak, aby wielkość zawieszonych cząsteczek nie przekraczała wymaganych przez farmakopeę 90 mikrometrów.

Kolejnym ważnym aspektem jest zachowanie właściwej temperatury w czasie wykonywania oraz przechowywania preparatu.  Rozpuszczalność metronidazolu zmienia się wraz z temperaturą. W czasie wykonywania układów emulsyjnych z metronidazolem przy użyciu miksera aptecznego w wyniku tarcia śmigieł mieszadła o ściany pojemnika dochodzi do wzrostu temperatury układu, a tym samym wzrostu rozpuszczalności surowca. Po ostudzeniu przygotowanej maści może wystąpić niepożądane zjawisko krystalizacji leku. Z pomocą miksera w sposób bezpieczny można wykonywać kremy o stężeniu 0,5–0,75%. W przypadku wyższych stężeń urządzenie mieszające musi być wyposażone w płaszcz chłodzący. W przypadku ręcznego wykonywania preparatu należy do minimum ograniczyć ogrzewanie układu, można również zastosować uprzednio schłodzone podłoże.

Czytaj również: Przepis na roztwór dezynfekujący do rąk

O czym poinformować pacjenta?

Ważnym elementem w czasie wydawania preparatu jest poinformowanie pacjenta o konieczności przechowywania leku w temperaturze pokojowej. Wiele osób wyznaje błędne przekonanie, że przechowywanie kremów w lodówce wydłuża ich przydatność do użycia. Przygotowując lek z metronidazolem, niezwykle ważnym etapem jest dobór właściwego podłoża. Optymalny zakres pH dla preparatów z metronidazolem mieści się w przedziale 3,9-6,6, dlatego warto unikać łączenia surowca z pastą cynkową oraz substancjami czynnymi wykazującymi optimum działania przy odmiennym pH, jak np. erytromycyna, która najwyższą trwałość osiąga przy zasadowym odczynie.

Osobny artykuł: Mazidło z cignoliną – zastosowanie i sposób na przygotowanie

Wykonanie kremu z metronidazolem

Treść recepty:

Rp.

Metronidazoli 0,5

Erythromycini 0,25

Aqua pro usum officinale 10,0

Lekobaza ad 50,0

M.f. ung.

Prezentowany przykład receptury kremu z metronidazolem i erytromycyną zawiera niezgodność recepturową. Optymalne wartości, przy których metronidazol i erytromycyna zachowują maksymalną trwałość, są różne i wynoszą odpowiednio 5,6 oraz 8,5. W zakresie pH optymalnego dla erytromycyny, metronidazol ulega łatwo hydrolizie do związków niemających działania leczniczego. Podczas kontaktu z autorem recepty zaproponowano przygotowanie dwóch oddzielnych preparatów i stosowanie ich naprzemiennie:

Krem z metronidazolem wykonano przy użyciu miksera aptecznego oraz tradycyjnie za pomocą moździerza. Pierwszym etapem było wymieszanie wody z podłożem. Do sporządzenia leku wykorzystano Lekobazę firmy Galfarm, która odznacza się bardzo dobrymi właściwościami reologicznymi. Surowiec w swoim składzie zawiera kompleksowe emulgatory typu o/w oraz w/o, dzięki czemu wykazuje właściwości amfifilowe. W zależności od ilości i rodzaju przepisanych substancji leczniczych oraz roztworów wodnych, tworzy emulsje typu o/w lub w/o. Doskonale łączy się zarówno z roztworami wodnymi, jak i olejowymi, umożliwia tworzenie układów wielofazowych. Odpowiednio dobrany skład Lekobazy Galfarm zapewnia stabilność preparatu, pozwala uniknąć nieprzewidzianych problemów i napotykanych niezgodności fizycznych.

Odważoną Lekobazę Galfarm mieszano z wodą na 2 poziomie szybkości obrotów przez 2 minuty. Uzyskany układ miał lekko podwyższoną temperaturę w stosunku do otoczenia, dlatego pozostawiono go do ostygnięcia, aby uniknąć późniejszego wytrącenia metronidazolu. Kiedy podłoże osiągnęło temperaturę pokojową, wprowadzono 0,5 grama uprzednio dobrze zmikronizowanej substancji czynnej i mieszano na 2 stopniu szybkości obrotów przez 1 minutę. Takie parametry mieszania zasadniczo nie wpłynęły na temperaturę kremu. Gotowy preparat opatrzono pomarańczową sygnaturą zawierającą skład i sposób stosowania.

Właściwości gotowego leku

Lek w kontakcie ze skórą nie dawał wyczuwalnych kryształów. Preparat uzyskany na bazie Lekobazy Galfarm dobrze rozsmarowywał się na skórze, był łatwo zmywalny, co zapewniało dogodną aplikację. Obserwację gotowego produktu prowadzono przez 2 tygodnie. W tym czasie nie zaobserwowano objawów niestabilności. Przygotowanie kremu w moździerzu nie nastręczyło żadnych problemów. Lekobazę Galfarm połączono z wodą, a następnie wprowadzono substancję czynną – metronidazol. Krem przygotowany w ten sposób również cechował się dobrymi parametrami.

Wykonanie maści z erytromycyną

Maść z erytromycyną wykonano w warunkach aseptycznych pod lożą z laminarnym nawiewem powietrza. Najpierw wymieszano Lekobazę Galfarm z wodą na 2 poziomie szybkości obrotów przez 2 minuty. Następnie wprowadzono do układu zmikronizowaną eucerynę i mieszano na 2 stopniu szybkości obrotów przez minutę. Lek obserwowany był przez 2 tygodnie. W tym czasie nie zaobserwowano objawów niestabilności.

Czytaj również: Suszarka i loża z laminarnym nawiewem powietrza w aptecznej recepturze

Oba preparaty wyglądają niemal identycznie, dlatego muszą być opisane w sposób zrozumiały dla pacjenta. Podczas wydawania należy również wyjaśnić czemu chory otrzymuje krem w dwóch tubach, aby uniknąć niewłaściwego stosowania.

Literatura:

• Marszałł L., Receptura apteczna półstałych postaci leków do stosowania na skórę w teorii i praktyce. Farmapress, Warszawa 2015.
• Jachowicz R., Farmacja praktyczna. PZWL, Warszawa 2007, 2008, 2010.
• Jachowicz R., Receptura apteczna, PZWL, Warszawa 2008.
• Samczewska G., Receptura aseptyczna. Wydawnictwo Kwieciński, Łódź 2008.