Mechanizm działania
Cyklosporyna jest substancją o silnym działaniu immunosupresyjnym, a jednocześnie nie wykazuje działania limfocytotoksycznego. Po przeszczepieniu szpiku osłabia reakcję „przeciwko gospodarzowi” GvH. Hamuje humoralne i komórkowe reakcje immunologiczne, modyfikuje przewlekłe procesy zapalne, zmniejsza wytwarzanie i wydzielanie limfokin (m.in. IL-2), czynnika wzrostu komórek (TCGF), a także wpływa na limfocyty typu pomocniczego (Th). Hamuje fazę indukcji w procesie proliferacji komórek limfatycznych. Działa na wczesne fazy (fazy G0 i G1) cyklu komórkowego, jednak nie narusza przebiegu samego procesu. Dodatkowo jej działanie jest odwracalne i nie hamuje ona hemopoezy. Nie wpływa na czynność komórek fagocytarnych ani na komórki nowotworowe w badaniach przeprowadzonych na zwierzętach.
Cyklosporyna po podaniu do worka spojówkowego jest biernie wchłaniana przez limfocyty T, naciekające rogówkę i spojówkę, gdzie inaktywuje ona fosfatazę kalcyneuryny. Powoduje to defosforylację czynnika transkrypcyjnego NF-AT i uniemożliwia translokację NF-AT do jądra komórkowego. Blokuje w ten sposób uwalnianie cytokin prozapalnych, takich jak IL-2.
W okulistyce znajduje zastosowanie w:
- zapobieganiu nawrotom odrzucenia przeszczepu rogówki,
- endogennym zapaleniach błony naczyniowej oka (towarzyszy schorzeniom układowym),
- idiopatycznym zapaleniu błony naczyniowej oka,
- zapaleniu rogówki,
- zapaleniu spojówki (wiosenne – VKC, atopowe – AKC),
- zespole nawracających ubytków nabłonka rogówki,
- zespole suchego oka (Dry Eye Disease).
Recepturowe krople do oczu z cyklosporyną
W Polsce, w aptekach dostępny jest tylko jeden lek w postaci kropli do oczu zawierający w swoim składzie cyklosporynę. Ponieważ jest to substancja znajdująca szerokie zastosowanie w leczeniu okulistycznym, w aptekach wykonuje się krople z cyklosporyną. Jednak zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Okulistycznego oraz konsensusem ekspertów z dziedziny okulistyki, reumatologii i hematologii, pacjenci powinni używać preparatu gotowego. Powodem są problemy z wykonaniem leku recepturowego odpowiedniej jakości. Eksperci wskazują między innymi na brak odpowiedniej infrastruktury w aptekach wykonujących krople oczne, możliwość odbiegania składu nośnika od specyfikacji producenta, a także brak odpowiedniego nadzoru nad jakością preparatów. Dla wielu pacjentów lek recepturowy może być jednak jedynym wyjściem, ze względu na brak refundacji oraz wysoką cenę preparatu gotowego.
Wykonanie kropli z cyklosporyną
W rzeczywistości wykonanie leku recepturowego, w którego skład wchodzi cyklosporyna, może stwarzać pewne problemy farmaceucie. W monografii Farmakopei Polskiej XII „Leki sporządzane w aptece” znajdują się wymagania stawiane sporządzanym w aptekach kroplom do oczu. W zależności od recepty wypisanej przez lekarza, istnieją różne opcje wykonania tego rodzaju preparatu. Pierwszy problem napotykany w trakcie sporządzania kropli to brak cyklosporyny w posaci pro receptura, ponieważ konieczne jest użycie leku gotowego jako źródła tej substancji. Możliwe jest użycie roztworu doustnego, roztworu do iniekcji lub kapsułek doustnych. Stężenie cyklosporyny w preparatach recepturowych wynosi zwykle 1 lub 2%. Rozpuszczalnikiem może być olej (olej z oliwek, kukurydziany, rycynowy, arachidowy, słonecznikowy), gotowy preparat sztucznych łez lub 0,9% roztwór NaCl. Ze względu na obecność substancji pomocniczych w gotowych preparatach, takich jak np. surfanktanty w roztworach wodnych, zdecydowana większość kropli wykonywana jest z użyciem oleju. Niestety tu pojawia się kolejny problem – faza olejowa może być jednak gorzej tolerowana i powodować zmniejszenie biodostępności cyklosporyny w porównaniu z fazą wodną.
Przykłady recept i ich wykonanie
| Rp. | |
| Cyclosporine 2% | |
| Corn Oil/Olive Oil | q.s. |
| M.f. guttae ophthalmicae | |
| D.S. Krople do oczu |
Wykonanie z preparatu w postaci roztworu doustnego:
1. Zdezynfekować opakowanie z roztworem doustnym.
2. Butelkę otworzyć i pozostawić na 24 h w celu odparowania etanolu.
3. Połączyć z czterokrotną objętością oleju i wymieszać.
4. Przesączyć przez filtr 0,2 μm do jałowej butelki na krople do oczu.
| Rp. | |
| Cyclosporine A capsules | 12 ml |
| Corn oil USP | q.s. ad 60 ml |
| M.f. guttae ophthalmicae | |
| D.S. Krople do oczu |
Wykonanie przy użyciu kapsułek z cyklosporyną:
1. Przy pomocy jałowej igły (ø 1,25 mm) i strzykawki pobrać zawartość każdej kapsułki i przenieść na jałową płytkę Petriego.
2. Pozostawić 24 h pod lożą w celu odparowania etanolu.
3. Rozcieńczyć olejem kukurydzianym, przenieść do zlewki i wymieszać.
4. Pobrać do strzykawki i przesączyć przez zgodny z olejem filtr 0,2 μm do jałowej butelki na krople do oczu.
| Rp. | |
| 2% Sol. Cyclosporine A | 5,0 |
| M.f. guttae ophthalmicae | |
| D.S. Krople do oczu |
Wykonanie z preparatu do iniekcji:
1. Do jałowej butelki odważyć 3 g jałowego oleju rycynowego.
2. Dodać 2 ml cyklosporyny z dwóch ampułek do wstrzyknięć dożylnych (1 ml zawiera 50 mg cyklosporyny) i dokładnie wymieszać.
3. Na koniec butelkę zamknąć nakrętką z zakraplaczem i oznakować.
| Rp. | |
| Cyklosporyna A 50 mg/ml do wstrzykiwań | 1 ml |
| Preparat sztucznych łez | 4 ml |
| M.f. guttae ophthalmicae | |
| D.S. Krople do oczu |
Wykonanie z użyciem roztworu sztucznych łez:
1. Jałową strzykawką pobrać odpowiednią ilość roztworu do wstrzykiwań i przenieść do jałowej, szklanej butelki do kropli do oczu.
2. Jałową strzykawką pobrać odpowiednią ilość roztworu sztucznych łez i przenieść do tej samej butelki.
3. Na koniec zamknąć butelkę kroplomierzem i dobrze wymieszać.
Źródła:
