Nazwa polska: lanolina

Nazwa łacińska: Lanolinum, Adeps lanae, Lanolinum anhydricum

Wygląd i właściwości fizykochemiczne

Lanolina jest żółtą, tłustą substancją o dość twardej konsystencji, swoistym zapachu i barwie od jasnożółtej do ciemnożółtej. Ulega roztopieniu w temp. 36–42^o C, a jej gęstość wynosi ok. 0,9 g/cm³. Nie rozpuszcza się w wodzie, ale jest rozpuszczalna w tłuszczach. Jest naturalnym emulgatorem, posiada zdolność wchłonięcia wody w ilości dwa razy większej w stosunku do swojej masy, tworząc stabilną emulsję typu woda/olej, jej liczba wodna to ok. 200. Jest woskiem zaliczanym do podłoży lipofilowych bezwodnych. Posiada zdolność wiązania się z substancjami rozpuszczalnymi w wodzie, dzięki czemu ułatwia wchłanianie składników aktywnych przez skórę. Wadą lanoliny jest jej niska trwałość chemiczna, bowiem łatwo ulega utlenieniu, zjawisko to można jednak zminimalizować poprzez dodatek przeciwutleniaczy takich jak tokoferol.

Osobny artykuł: Leki recepturowe stosowane w pieluszkowym zapaleniu skóry

Otrzymywanie

Lanolina otrzymywana jest z tłuszczu zwierząt posiadających wełnę (najczęściej owiec), który produkowany jest przez gruczoły łojowe zwierząt, odkłada się grubą warstwą i chroni wełnę przed przemoczeniem. Pozyskiwana tylko w zimie, kiedy owce wytwarzają tłuszczową warstwę ochronną. Zwierzęta poddaje się strzyżeniu, tłuszcz z wełny jest oczyszczany i wytapiany, a otrzymaną lanolinę suszy się przez około dwa tygodnie. Lanolina posiada charakterystyczny zapach, który w dużym stopniu zanika po właściwym oczyszczeniu.

Wyróżnia się lanolinę bezwodną (Lanolinum anhydricum), która znalazła szerokie zastosowanie m.in. w recepturze aptecznej i kosmetyce oraz lanolinę uwodnioną (Lanolinum hydricum), której ¼ masy stanowi woda, ta z kolei wykorzystywana jest w obróbce metali i tkanin.

Zobacz również: Rola podłoża w półstałej postaci leku

Zastosowanie

Lanolina charakteryzuje się składem podobnym do warstwy lipidowej skóry człowieka. Stanowi mieszaninę steroli i estrów kwasów tłuszczowych.  Znana jest ze swych właściwości natłuszczających, zmiękczających i wygładzających. Posiada właściwości okluzyjne silniejsze od wazeliny czy gliceryny, przez co skutecznie ogranicza parowanie wody ze skóry, czyniąc ją bardziej nawilżoną. Tworzy warstwę ochronną na powierzchni naskórka, przez co stwarza odpowiednie warunki do gojenia ran i regeneracji, z tego powodu jest również składnikiem opatrunków. Często stanowi też podłoże maści proktologicznych, ponieważ przez zwiększenie wilgotności śluzówki, ułatwia penetrację leku do anodermy. Powłoka tworzona przez lanolinę całkowicie oddziela skórę od powietrza, z tego powodu nie należy stosować jej na powierzchnię skóry objętą grzybicą.

Używana jest w pielęgnacji przesuszonej skóry oraz jako ochrona przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi takimi jak wiatr czy mróz. Wchodzi także w skład preparatów stosowanych w leczeniu łuszczycy, skóry atopowej i podrażnionej. Lanolina bywa także używana jako ochrona brodawek kobiet karmiących, ponieważ wykazuje działanie kojące i zapobiega ich pękaniu.

Ze względu na bardzo dużą lepkość rzadko stosowana jest jako samodzielne podłoże, najczęściej przepisywana w połączeniu z wazeliną. Kiedyś lanolina uchodziła za substancję powodującą silne reakcje uczuleniowe, obecnie wiadomo, że wynikało to z niedostatecznego oczyszczenia wosku. Czysta lanolina nie wywołuje podrażnień ani alergii nawet u pacjentów z bardzo wrażliwą skórą, co zostało potwierdzone badaniami.

Czytaj również: Maści – charakterystyka postaci leku

Niezgodności recepturowe

Lanolina powoduje nieliczne niezgodności z takimi substancjami jak:

• adrenalina, która jest podatna na utlenianie, a zawarte w lanolinie nadtlenki mogą przyspieszać jej rozkład – należy unikać połączenia tych składników w czopkach,
• balsam peruwiański nie miesza się z lanoliną, należy go najpierw zmieszać z olejem rycynowym w stosunku 1:1 i w takiej postaci wprowadzić go do podłoża,
• dziegieć sosnowy również nie miesza się z lanoliną, nie należy łączyć tych składników.

Sprawdź również: Niezgodności recepturowe

Przykłady recept:

mgr farm. Angelika Nowicka

Zobacz także: parafina, euceryna, wazelina, maść cholesterolowa, wazelina, lekobaza

 Piśmiennictwo:

1. Karta Charakterystyki Produktu: Lanolina.
2. Wykaz surowców farmaceutycznych dopuszczonych do obrotu na terenie RP.
3. Marszałł L., Receptura apteczna półstałych postaci leków w teorii i praktyce, Wyd. FARMAPRESS, Warszawa 2015.
4. Cox Gad S.: Pharmaceutical Manufacturing Handbook. Production and Processes. wyd. Wiley-Interscience, New Jersey 2008.
5. Żurek S., Charakterystyka podłoży maściowych, Farmacja Praktyczna, 2018.
6. Jachowicz R., Receptura apteczna, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
7. Cieślar A., Analizator Niezgodności Recepturowych, [online] [dostęp 07.01.2020 14:00] <https://opieka.farm/receptura/niezgodnosci/>.