Czy każdy ból jest taki sam?
Ból pomimo dyskomfortu jaki przynosi dla pacjenta, pełni w organizmie funkcję ostrzegawczą – informuje o zagrożeniu chorobą lub jest jej objawem. Często bywa określany piątym parametrem życiowym, gdyż jego pomiar, podobnie jak pomiar ciśnienia tętniczego, temperatury ciała, tętna i częstotliwości oddechów stanowi ważną informacją o stanie zdrowia pacjenta.
Podział bólu najczęściej wynika z mechanizmów jego powstania oraz długości trwania. Stąd wyróżnia się:
- ból receptorowy, będący skutkiem podrażnienia receptorów bólowych (nocyceptorów) przez czynniki fizyczne bądź chemiczne,
- ból neuropatyczny, powstający na skutek uszkodzenia szlaków przewodzenia bólu w układzie nerwowym, zazwyczaj jest on rozlany, tępy, z towarzyszącym uczuciem mrowienia lub pieczenia,
- ból psychogenny, powstały w strukturach ośrodkowego układu nerwowego, nie powiązany z chorobą, najczęściej wywoływany przez długotrwały stres,
- ból ostry, utrzymujący się do 3 miesięcy, związany z uszkodzeniem tkanki lub czynnikiem chorobowym,
- ból przewlekły, utrzymujący się dłużej niż 3 miesiące.
Ból jest doznaniem bardzo subiektywnym, zgodnie z definicją bólem jest wszystko to, co możemy tak określić. Dla oceny bólu wykorzystuje się specjalne kwestionariusze lub skale – najczęściej wykorzystuje się skalę wzrokowo-analogową (VAS – Visual AnalogueScale) lub skalę numeryczną (NRS – NumericRating Scale). Na nich pacjent określa według skali intensywność odczuwanego bólu.
Substancje recepturowe o działaniu przeciwbólowym
Receptura dysponuje substancjami przeciwbólowymi działającymi przez ośrodkowy układ nerwowy oraz działającymi miejscowo. W przeważającej części leki recepturowe są lekami działającymi objawowo. Pomimo to obserwuje się nieliczną obecność substancji „pro receptura” posiadających właściwości przeciwbólowe. Do najczęściej używanych w lekach magistralnych należą metamizol sodowy lub chlorowodorek morfiny, z których sporządza się roztwory do picia, krople, czopki czy globulki.
Chlorowodorek morfiny wykorzystuje się także do miejscowego leczenia bólu przy bardzo trudno gojących się ranach (pochodzenia cukrzycowego, onkologicznego). Wykonywany jest jako 1% żel z morfiną na 4% kleiku z metylocelulozy. Jako nośnik można także wykorzystać półstałe podłoże recepturowe głęboko penetrujące Pentravan.
Receptura ma spore możliwości miejscowego leczenia bólu, który towarzyszy różnym schorzeniom. Przy tym uwzględnia się także świąd, którego odczucie przez chorego – w niektórych przypadkach klinicznych – jest porównywalne z bólami onkologicznymi (np. świerzbiączka guzkowa). Preparatami magistralnymi możemy łagodzić bóle skóry oraz błon śluzowych. Wśród substancji miejscowo znieczulających wyróżniamy: benzokainę, lignokainę, tetrakaionę czy prokainę.
Osobny artykuł: Leki recepturowe o działaniu miejscowo znieczulającym
Przykłady recept leków magistralnych przepisywanych na uśmierzenie bólu
| Rp. | |
| Belladonnae tinct. | 4,5 |
| Codeini phosphatis | 0,85 |
| Pyralgini | 20,0 |
| Valerianae tinc. | 40,0 |
| Neospasmini | 50,0 |
| Aquae | Ad 250,0 |
| M.f.mixt. | |
| D.S. 15 ml 2–3 x dziennie |
| Rp. | |
| 50% Sol. Metamizoli natrici | 100,0 |
| M.f.sol. D.S. 2 ml 2 x dziennie |
| Rp. | |
| 2% Sol. Ethylmorphini hydrochloridi | 40,0 |
| M.f.guttae | |
| D.S. 3 x dziennie 15–20 kropli |
| Rp. | |
| 1% Sol. Morphini hydrochloridi | |
| 0,2% Sol. Papaverini hydrochloridia | ad 20,0 |
| M.f.guttae | |
| D.S. 3 x dziennie 10 kropli |
| Rp. | |
| Ephedrini hydrochloridi | 0,1 |
| Natrii benzoatis | 2,0 |
| Metamizoli natrici | 1,0 |
| Thymi sir. | 120,0 |
| Aquae | ad 150,0 |
| M.f.mixt. | |
| D.S. Wiadomo |
| Rp. | |
| Metamizoli natrici | 0,75 |
| Massae supp. | q.s. |
| M.f.supp.anal. D.t.d. No 12 | |
| D.S. 3 x dziennie założyć czopek |
| Rp. | |
| Ketoprofeni | 0,1 |
| Massae supp. | q.s. |
| M.f. supp.anal. | |
| D.t.d. No 12 | |
| D.S. Na noc założyć czopek |
| Rp. | |
| Codeini phosphatis | 0,02 |
| Coffeini et Natrii benzoatis | 0,05 |
| Metamizoli natrici | 0,5 |
| M.f. Pulv. D.t.d. No 20 | |
| D.S. 2 x dziennie proszek |
| Rp. | |
| Papaverini hydrochloridi | 0,04 |
| Coffeini et Natrii benzoatis | 0,05 |
| Metamizoli natrici | 0,4 |
| M.f.pulv. D.t.d. No 20 | |
| D.S. 2 x dziennie proszek |
| Rp. | |
| Morphini hydrochloridi | 0,02 |
| Atropini sulfatis | 0,0005 |
| Cacao olei | q.s. |
| M.f.supp.anal. D.t.d. No 10 | |
| D.S. 1 czopek na noc |
| Rp. | |
| Hydrocortisoni | 0,5 |
| Benzocaini | 2,5 |
| Vit A | 100 000 j.m. |
| Glyceroli | ad 50,0 |
| M.f. susp. |
| Rp. | |
| Predisoloni | 0,5 |
| Benzocaini | 2,0 |
| Zinci oxydi | |
| Talci ven. | aa 15,0 |
| Gliceroli | 10,0 |
| Aquae | ad 100,0 |
| M.f. susp. |
| Rp. | |
| Lignocaini hydrochloridi | 4,0 |
| Aquae | |
| Ung. Cholesteroli | aa ad 100,0 |
| M.f. ung. |
| Rp. | |
| Ketoprofeni | 2,0 |
| Lekobaza | ad 100,0 |
| M.f.cremor Chronić skórę przed słońcem! |
Osobny artykuł: Uspokajające leki recepturowe
Literatura:
- Jachowicz R. (red.). Receptura apteczna. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
- Krówczyński L., Jachowicz R.: Ćwiczenia z receptury. Wydawnictwo UJ 2000.
- http://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/repetytorium-do-specjalizacji-czopki/ (dostęp 25.6.2020).
- http://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/receptura-okiem-praktyka-czesc-czwarta-recepturowe-mozliwosci-leczenia-bolu/ (dostęp 25.06.2020).
- https://apteline.pl/artykuly/czym-jest-bol-klasyfikacja-pomiar-i-odczuwanie-bolu (dostęp 25.06.2020).
