Leki recepturowe w walce z bólem

Na rynku farmaceutycznym dostępne są różnorodne gotowe preparaty mające na celu zniesienie bólu i przywrócenie komfortu życia. W aptece jednak nadal wykonywane są leki recepturowe. Czy mają swoje zastosowanie w walce z bólem?
Receptura dysponuje substancjami przeciwbólowymi działającymi przez ośrodkowy układ nerwowy oraz działającymi miejscowo (fot. Shutterstock).

Czy każdy ból jest taki sam?

Ból pomimo dyskomfortu jaki przynosi dla pacjenta, pełni w organizmie funkcję ostrzegawczą – informuje o zagrożeniu chorobą lub jest jej objawem. Często bywa określany piątym parametrem życiowym, gdyż jego pomiar, podobnie jak pomiar ciśnienia tętniczego, temperatury ciała, tętna i częstotliwości oddechów stanowi ważną informacją o stanie zdrowia pacjenta.

Podział bólu najczęściej wynika z mechanizmów jego powstania oraz długości trwania. Stąd wyróżnia się:

  • ból receptorowy, będący skutkiem podrażnienia receptorów bólowych (nocyceptorów) przez czynniki fizyczne bądź chemiczne,
  • ból neuropatyczny, powstający na skutek uszkodzenia szlaków przewodzenia bólu w układzie nerwowym, zazwyczaj jest on rozlany, tępy, z towarzyszącym uczuciem mrowienia lub pieczenia,
  • ból psychogenny, powstały w strukturach ośrodkowego układu nerwowego, nie powiązany z chorobą, najczęściej wywoływany przez długotrwały stres,
  • ból ostry, utrzymujący się do 3 miesięcy, związany z uszkodzeniem tkanki lub czynnikiem chorobowym,
  • ból przewlekły, utrzymujący się dłużej niż 3 miesiące.

Ból jest doznaniem bardzo subiektywnym, zgodnie z definicją bólem jest wszystko to, co możemy tak określić. Dla oceny bólu wykorzystuje się specjalne kwestionariusze lub skale – najczęściej wykorzystuje się skalę wzrokowo-analogową (VAS – Visual AnalogueScale) lub skalę numeryczną (NRS – NumericRating Scale). Na nich pacjent określa według skali intensywność odczuwanego bólu.

x

 

Substancje recepturowe o działaniu przeciwbólowym

Receptura dysponuje substancjami przeciwbólowymi działającymi przez ośrodkowy układ nerwowy oraz działającymi miejscowo. W przeważającej części leki recepturowe są lekami działającymi objawowo. Pomimo to obserwuje się nieliczną obecność substancji „pro receptura” posiadających właściwości przeciwbólowe. Do najczęściej używanych w lekach magistralnych należą metamizol sodowy lub chlorowodorek morfiny, z których sporządza się roztwory do picia, krople, czopki czy globulki.

Chlorowodorek morfiny wykorzystuje się także do miejscowego leczenia bólu przy bardzo trudno gojących się ranach (pochodzenia cukrzycowego, onkologicznego). Wykonywany jest jako 1% żel z morfiną na 4% kleiku z metylocelulozy. Jako nośnik można także wykorzystać półstałe podłoże recepturowe głęboko penetrujące Pentravan.

Receptura ma spore możliwości miejscowego leczenia bólu, który towarzyszy różnym schorzeniom. Przy tym uwzględnia się także świąd, którego odczucie przez chorego – w niektórych przypadkach klinicznych – jest porównywalne z bólami onkologicznymi (np. świerzbiączka guzkowa). Preparatami magistralnymi możemy łagodzić bóle skóry oraz błon śluzowych. Wśród substancji miejscowo znieczulających wyróżniamy: benzokainę, lignokainę, tetrakaionę czy prokainę.

Osobny artykuł: Leki recepturowe o działaniu miejscowo znieczulającym

Przykłady recept leków magistralnych przepisywanych na uśmierzenie bólu

Rp. 
Belladonnae tinct.4,5
Codeini phosphatis0,85
Pyralgini20,0
Valerianae tinc.40,0
Neospasmini50,0
AquaeAd 250,0
M.f.mixt.
D.S. 15 ml 2–3 x dziennie

 

Rp. 
50% Sol. Metamizoli natrici100,0
M.f.sol.

D.S. 2 ml 2 x dziennie

 

Rp. 
2% Sol. Ethylmorphini hydrochloridi40,0
M.f.guttae
D.S. 3 x dziennie 15–20 kropli

 

Rp. 
1% Sol. Morphini hydrochloridi
0,2% Sol. Papaverini hydrochloridiaad 20,0
M.f.guttae
D.S. 3 x dziennie 10 kropli

 

Rp. 
Ephedrini hydrochloridi0,1
Natrii benzoatis2,0
Metamizoli natrici1,0
Thymi sir.120,0
Aquaead 150,0
M.f.mixt.
D.S. Wiadomo

 

Rp. 
Metamizoli natrici0,75
Massae supp.q.s.
M.f.supp.anal. D.t.d. No 12
D.S. 3 x dziennie założyć czopek

 

Rp. 
Ketoprofeni0,1
Massae supp.q.s.
M.f. supp.anal.
D.t.d. No 12
D.S. Na noc założyć czopek

 

Rp.
Codeini phosphatis0,02
Coffeini et Natrii benzoatis0,05
Metamizoli natrici0,5
M.f. Pulv. D.t.d. No 20
D.S. 2 x dziennie proszek

 

Rp.
Papaverini hydrochloridi0,04
Coffeini et Natrii benzoatis0,05
Metamizoli natrici0,4
M.f.pulv. D.t.d. No 20
D.S. 2 x dziennie proszek

 

Rp.
Morphini hydrochloridi0,02
Atropini sulfatis0,0005
Cacao olei q.s.
M.f.supp.anal. D.t.d. No 10
D.S. 1 czopek na noc

 

Rp.
Hydrocortisoni0,5
Benzocaini2,5
Vit A 100 000 j.m.
Glyceroliad 50,0
M.f. susp.

 

Rp.
Predisoloni0,5
Benzocaini2,0
Zinci oxydi
Talci ven.aa 15,0
Gliceroli10,0
Aquaead 100,0
M.f. susp.

 

Rp.
Lignocaini hydrochloridi4,0
Aquae
Ung. Cholesteroliaa ad 100,0
M.f. ung.

 

Rp.
Ketoprofeni2,0
Lekobazaad 100,0
M.f.cremor Chronić skórę przed słońcem!

 

 Osobny artykuł: Uspokajające leki recepturowe

Literatura:

  1. Jachowicz R. (red.). Receptura apteczna. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
  2. Krówczyński L., Jachowicz R.: Ćwiczenia z receptury. Wydawnictwo UJ 2000.
  3. http://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/repetytorium-do-specjalizacji-czopki/ (dostęp 25.6.2020).
  4. http://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/receptura-okiem-praktyka-czesc-czwarta-recepturowe-mozliwosci-leczenia-bolu/ (dostęp 25.06.2020).
  5. https://apteline.pl/artykuly/czym-jest-bol-klasyfikacja-pomiar-i-odczuwanie-bolu (dostęp 25.06.2020).
logo