Nazwa polska: Metamizol sodowy

Nazwa łacińska: Metamizolum natricum, Pyralgin, Analgin, Novalgin, Noraminophenazonum metanosulfonicum natrium

Metamizol sodowy – historia i zastosowanie w przeszłości

Metamizol sodowy został otrzymany w 1920 roku w niemieckiej firmie Hoechst AG. Produkcja leku o początkowej nazwie handlowej „Novalgin” rozpoczęła się już dwa lata później. Stał się on pierwszym całkowicie syntetycznym analgetykiem, który nie miał roślinnego wzorca ani odpowiednika. Metamizol jest podstawowym, nieopioidowym lekiem pierwszego stopnia drabiny analgetycznej, która stanowi schemat leczenia bólu wprowadzony w 1986 roku przez Światową Organizację Zdrowia. Poważne działania niepożądane i większe niż w przypadku innych leków ryzyko agranulocytozy spowodowało, że stosowanie metamizolu zostało ograniczone w wielu państwach. W Niemczech analiza raportów z lat 1990-2012 wykazała wzrost przypadków agranulocytozy z 10 w 1990 roku do ponad 50 w 2012 roku, prawdopodobnie ze względu na stosowanie metamizolu poza wskazaniami.

Wygląd i właściwości fizykochemiczne

Według FP X metamizol sodowy jest białym lub prawie białym, krystalicznym proszkiem, który praktycznie nie ulega rozpuszczeniu w chlorku metylenu. Bardzo łatwo rozpuszcza się w wodzie oraz etanolu 96%. Jest pochodną pirazolonu i stanowi sól sodową kwasu fenylodwumetylopirazolometyloaminometasulfonowego.

Głównym, a zarazem aktywnym metabolitem metamizolu sodowego jest 4-N-metyloaminoantypiryna (MAA), a nieznaczne działanie wykazuje również 4-aminoantypiryna (AA). Oprócz tego z metabolizmu pyralginu powstają 4-N-acetylaminoantypiryny (AAA) i N-4-formyloaminoantipiryny (FAA), które nie wykazują działania klinicznego. Okres półtrwania metamizolu po podaniu dożylnym wynosi około 14 minut. Po podaniu doustnym szybko wchłania się z przewodu pokarmowego. Jest wydalany głównie z moczem, który może zmieniać swoją barwę na czerwoną za sprawą jednego z metabolitów metamizolu.

Metamizol sodowy – mechanizm działania i zastosowanie

Metamizol sodowy wykazuje silne właściwości przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, a także słabsze przeciwzapalne. Dodatkowo ma niewielką aktywność uspokajającą i spazmolityczną. Jednak mechanizm działania pyralginu nie jest w pełni wyjaśniony. Nie określono czy za działanie leku odpowiada sam metamizol, jego aktywne metabolity czy w różnym stopniu wszystkie te składniki. Prawdopodobnie pyralgin wraz z MAA wpływają na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy. Stymulują uwalnianie beta-endorfin, a także obniżają stężenie endogennych pirogenów. Oprócz tego wywierają wpływ na ośrodek termoregulacji w podwzgórzu, hamują aktywność cyklooksygenazy oraz zmniejszają syntezę prostaglandyn, prostacyklin i tromboksanu. W przeciwieństwie do niesteroidowych leków przeciwzapalnych, metamizol w bezpośredni sposób wpływa na transmisję bodźców bólowych w rdzeniu kręgowym. Istnieją badania, które donoszą, że pyralgin oddziałuje także na układ endokannabinoidowy.

Metamizol sodu znajduje zastosowanie leczeniu bólu o dużym nasileniu i działa mocniej niż paracetamol, kwas salicylowy, ibuprofen czy diklofenak. Oprócz tego podawany jest w przypadku występowania wysokiej temperatury, która nie ustępuje po zażyciu innych leków. U dzieci jednak używany jest jedynie w sytuacji pojawienia się zagrażającej życiu gorączki. Metamizol wykorzystywany jest także w połączeniu z drotaweryną i sprawdza się w leczeniu silnego bólu menstruacyjnego, ponieważ oprócz działania przeciwbólowego, wzmaga również rozkurcz mięśni gładkich. Jest chętnie używany do uśmierzania bólu trzewnego, pooperacyjnego, nowotworowego, kolki, a także kamicy dróg moczowych. Dodatkowo jego skuteczność jest dobrze potwierdzona w leczeniu migreny.

Metamizol sodowy – przeciwskazania

Według Farmakopei Polskiej XI metamizol sodowy stosuje się jako środek przeciwbólowy, przeciwgorączkowy i spazmolityczny w następujących dawkach:

• Dożylnie:
  • Dawka zwykle stosowana:
    • Jednorazowa: 0,5 g
    • Dobowa: 1,0 g
  • Dawka maksymalna:
    • Jednorazowa: 2,5 g
    • Dobowa: 2,5 g

• Domięśniowo:
  • Dawka zwykle stosowana:
    • Jednorazowa: 0,5 g
    • Dobowa: 0,5 g
  • Dawka maksymalna:
    • Jednorazowa: 1,0 g
    • Dobowa: 3,0 g

• Doustnie:
  • Dawka zwykle stosowana:
    • Jednorazowa: 0,5- 1,0 g
    • Dobowa: 2,0 g
  • Dawka maksymalna:
    • Jednorazowa: 1,0 g
    • Dobowa: 3,0 g

• Doodbytniczo:
  • Dawka zwykle stosowana:
    • Jednorazowa: 0,75 g
    • Dobowa: 1,5 g
  • Dawka maksymalna:
    • Jednorazowa: 0,75 g
    • Dobowa: 3,0 g

Metamizol sodu nie powinien być podawany osobom poniżej 15 roku życia, których masa ciała nie przekracza 53 kilogramów. Przeciwskazaniem do zastosowania pyralginu jest niedociśnienie, niestabilność krążenia, astma analgetyczna, nietolerancja na leki przeciwbólowe, wrodzony niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej, ciąża, zaburzona czynności szpiku kostnego, zaburzona hematopoeza, ostra przerywana porfiria wątrobowa, a także niewydolność wątroby oraz nerek. Oprócz tego metamizol jest przeciwskazany w przypadku występowania nadwrażliwości na inne leki z grupy pirazolonów lub pirazolidynów.

Czytaj również: Czy metamizol można stosować w trakcie karmienia piersią?

Metamizol sodowy – działania niepożądane

Metamizol sodowy zmniejsza stężenie cyklosporyny oraz bupropionu we krwi. Zwiększa natomiast ilość hydroksybupropionu i litu w osoczu, a także nasila hematotoksyczność metotreksatu. Zastosowany jednocześnie z kwasem acetylosalicylowym osłabia jego działanie i przyczynia się do gorszego hamowania agregacji płytek krwi, co w konsekwencji jest istotne dla pacjentów z podwyższonym ryzykiem incydentów sercowo-naczyniowych. Oprócz tego pyralgin zwiększa aktywność pochodnych kumaryny, doustnych leków przeciwcukrzycowych, fenytoiny i sulfonamidów. Inhibitory MAO nasilają, a barbiturany obniżają działanie metamizolu, zaś jego jednoczesne spożywanie z alkoholem zmienia farmakokinetykę obu substancji.

Wśród rzadkich działań niepożądanych wywoływanych przez metamizol sodowy można wyróżnić na przykład niedokrwistość aplastyczną, pancytopenię, agranulocytozę, leukopenię czy trombocytopenię. Oprócz tego może on wywoływać reakcję anafilaktyczną czy anafilaktoidalną i prowadzić do wystąpienia obrzęku, duszności, skurczu oskrzeli, zaburzeń rytmu serca, spadku ciśnienia czy wstrząsu. Bardzo rzadko może wystąpić pogorszenie czynności nerek czy dróg moczowych, a także agranulocytoza połączona ze stanami zapalnymi błon śluzowych. Do działań niepożądanych pojawiających się z nieznaną częstotliwością należą izolowane reakcje hipotensyjne, zespół Kounisa, śródmiąższowe zapalenie nerek czy zaburzenia skóry i tkanki podskórnej, takie jak zespół Stevensa-Johnsona i zespół Lyella.

Z powodu szeregu poważnych działań niepożądanych, metamizol został wycofany z lecznictwa w takich krajach jak Australia, Norwegia, Stany Zjednoczone, Dania, Szwecja, Litwa czy Irlandia. W Niemczech, Szwajcarii, Hiszpanii lub Czechach jest lekiem dostępnym wyłącznie na receptę, w przeciwieństwie Polski, gdzie pyralgin występuje w wielu preparatach OTC.

Metamizol sodowy – niezgodności recepturowe

Metamizol sodu wykorzystuje się do sporządzania leków w recepturze aptecznej. Używany jest do otrzymywania proszków prostych i złożonych, roztworów wodnych, płynnych mieszanek, a także czopków. Metamizol nie wchodzi w interakcje z innymi substancjami recepturowymi, jednak przed przystąpieniem do wykonania leków z jego składem, należy obliczyć czy określone na recepcie dawki maksymalne nie zostały przekroczone.

Czopki z metamizolem sodowym

Wykonanie czopków z masłem kakaowym rozpoczyna się od określenia ilości podłoża, które ma zostać zużyte do wykonania leku. Współczynnik wyparcia określa ilość oleju przypadającą na jednostkę substancji leczniczej. Dla metamizolu nie jest on określony i z tego powodu jest równy średniemu współczynnikowi wyparcia, który wynosi 0,7. Następnie sypkie składniki czopków rozciera się w moździerzu i zawiesza je w stopionym podłożu. Na koniec całość wylewa się do form i przechowuje w lodówce. Otrzymany lek ma działanie spazmolityczne oraz przeciwbólowe.

Czytaj również: Dlaczego wykonane czopki nie nadają się do użycia?

Roztwór z metamizolem sodowym

W celu wykonania roztworu rozpuszcza się metamizol sodowy w 10 gramach ogrzanej wody. Następnie całość uzupełnia się pozostałą ilością rozpuszczalnika. Na koniec miksturę o działaniu przeciwbólowym przelewa się do butelki z ciemnego szkła.

Mieszanka z metamizolem sodowym

W celu wykonania mikstury do użytku wewnętrznego rozpuszcza się w wodzie substancje stałe. Następnie do otrzymanej mieszaniny dodaje się nalewkę walerianową. Całość wydaje się w butelce z ciemnego szkła. Lek ma działanie uspokajające.

Czytaj również: Uspokajające leki recepturowe

Proszki dzielone z metamizolem sodowym

Proszki dzielone są wydawane w kapsułkach skrobiowych, żelatynowych lub saszetkach. Ich wykonanie rozpoczyna się od roztarcia w moździerzu kodeiny, czyli substancji silniej działającej, z niewielką ilością metamizolu. Następnie dodaje się pozostałą ilość słabszego składnika. Podczas wykonywania proszków dzielonych z metamizolem należy zwrócić uwagę na to, że jest on puszysty i dlatego nie zawsze mieści się w opłatek czy kapsułkę w obliczonym rozmiarze. Lek ma działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.

1. Farmakopea Polska XI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2017

2. Farmakopea Polska X. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2014

3. Drobnik. L. Metamizol w uśmierzaniu bólu okołooperacyjnego- współczesne spojrzenie na tradycyjny lek. Uniwersytet Medycznt im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2010

4. Metamizol sodowy. Karta charakterystyki substancji.

5. Podlewski J, Chwalibogowska-Podlewska A. Leki współczesnej terapii. 2009

6. Gajewska M., Sznitowska M. Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji.Gdański Uniwersytet Medyczny. Gdańsk 2012

7. Krówczyński L., Jachowicz R. Ćwiczenia z receptury. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 1998