Nalewki do stosowania zewnętrznego

Nalewki to jedna z tradycyjnych postaci leku recepturowego, które wykorzystywane są w lecznictwie od starożytności. Szczególne właściwości terapeutyczne tych płynów wynikają z tego, że stosowane rozpuszczalniki pozwalają na zachowanie substancji aktywnych izolowanych z matrycy roślinnej. W zależności od sposobu podania możemy wyróżnić grupy nalewek do stosowania wewnętrznego, na przykład Tinctura adonidis vernalis i zewnętrznego, wśród których wyróżnić można m.in. Tinctura Capsici.

Przy wykonywaniu tego typu preparatów należy zwrócić szczególną uwagę na moc alkoholu wykorzystywanego w procesie, gdyż finalna gęstość nalewki będzie od niego zależna. Dane te będą również ważne podczas kontroli dawek w przygotowywanych preparatach (gęstość nalewki należy pomnożyć przez średnią masę zawartości nalewki w łyżce stołowej). Szczegółowe informacje na temat sposobu przygotowywania wspomnianych roztworów dostępne są w Farmakopei Polskiej.

Poniżej przedstawiamy kilka przykładów nalewek do stosowania zewnętrznego, które wykorzystywane są w lecznictwie.

Czytaj również: Nalewki zawierające glikozydy kardenolidowe – charakterystyka

Nalewka z kory chinowej

Głównym składnikiem nalewki jest kora chinowa, która powinna zawierać nie mniej niż 0,8% alkaloidów. Opisywana postać leku zawiera również znaczne ilości garbników.

Wygląd: Roztwór o kolorze brunatnym, bądź brunatnoczerwonym, który charakteryzuje się dość silnym zapachem i gorzkim smakiem.

Przygotowanie: Zgodnie z przepisem zamieszczonym w FP III, nalewkę z kory chinowej należy sporządzić przez perkolacje grubo sproszkowanej kory w stosunku 1:5. Do zwilżenia substancji roślinnej wykorzystuje się 80 cz. mieszaniny spirytusu 95-stopniowego z wodą. Nalewkę odstawia się w chłodne miejsce, następnie sączy i oznacza zawartość alkaloidów.

Zastosowanie zewnętrzne: Dzięki wysokiej zawartości garbników nalewka może być stosowana w dermatologii – w terapii trądziku wynikającego z nadmiernej aktywności gruczołów. W postaci preparatów złożonych, zawierających dodatkowo m.in. naftol, mentol czy spirytus kamforowy, stosuje się ją do produkcji leków wzmacniających, pobudzających i wywołujących przekrwienie skóry w leczeniu łysienia po chorobach zakaźnych.

Dodatkowe informacje: Nalewka może być również stosowana wewnętrznie – do łagodzenia stanów związanych z niedostatecznym wydzielaniem soków trawiennych. Długotrwałe przechowywanie może doprowadzić do wytrącenia się nierozpuszczalnych soli garbnikowych. Roztwór należy chronić od światła i przechowywać w całkowicie wypełnionych naczyniach.

Nalewka z koszyczka arniki

Koszyczek arniki zawiera m.in. flawonoidy, trójterpeny, laktony seskwiterpenowe, depsydy oraz olejek eteryczny, które odpowiadają za działanie farmakologiczne tej substancji roślinnej.

Wygląd: Opisywana nalewka ma postać przezroczystej, żółtobrunatnej cieczy o charakterystycznym zapachu kwiatu arniki.

Przygotowanie: Nalewka może być przygotowywania np. poprzez ekstrakcję o DER (Drug-Extract Ratio) 1:10, z wykorzystaniem etanolu 70% (v/v) jako rozpuszczalnika.

Zastosowanie zewnętrzne: Może być stosowana w postaci okładów w terapii stłuczeń, zwichnięć, krwiaków, a także siniaków. Ma właściwości przeciwzapalne, antyseptyczne i przyspieszające gojenie się ran.

Dodatkowe informacje: Nalewka z arniki może być stosowana tylko na powierzchnię skóry. Okłady należy przygotowywać wyłącznie po rozcieńczeniu w wodzie. Przetrzymywanie kompresów zbyt długo na skórze może prowadzić do rozwoju oparzeń. Dodatkowo okładów nie można stosować na oparzenia II i III stopnia oraz uszkodzoną powierzchnię skóry.

Nalewka miętowa z olejkiem eterycznym miętowym

Nalewka miętowa powinna zawierać nie mniej niż 5% (V/m) olejku miętowego.

Wygląd: Nalewka z mięty pieprzowej posiada charakterystyczny zielony kolor i miętowy zapach.

Przygotowanie: Nalewkę otrzymuje się z liścia mięty pieprzowej (5 cz.), używając 95 cz. etanolu 90% (V/V). Do otrzymanej w ten sposób nalewki należy dodać 5 cz. olejku eterycznego miętowego.

Zastosowanie zewnętrzne: Nalewka sprawdza się ze względu na właściwości przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwświądowe. Może być stosowana do łagodzenia dolegliwości bólowych czy stanów zapalnych. Dodatkowo właściwości tego roztworu obejmują: działanie antyseptyczne, odświeżające i przyspieszające regenerację skóry po uszkodzeniach.

Dodatkowe informacje: Preparat należy przechowywać w szczelnie zamkniętym opakowaniu i chronić od światła.

Nalewka z pieprzowca

Głównym składnikiem czynnym nalewki jest kapsaicyna, która odpowiada za właściwości farmakologiczne postaci leku.

Wygląd: Roztwór ma czerwonawopomarańczowy lub brunatny kolor i charakterystyczny zapach.

Przygotowanie: Zgodnie z zapisami Farmakopei Polskiej XII przygotowuje się ją z substancji roślinnej lub oleożywicy, z wykorzystaniem etanolu 70-85 (V/V).

Zastosowanie zewnętrzne: Stosowana jest ze względu na właściwości drażniące i rozszerzające naczynia krwionośne. Sprawdza się w leczeniu bólu mięśni, a także dolegliwości reumatycznych. Ponadto może być składnikiem preparatów złożonych przeznaczonych do terapii nadmiernego wypadania włosów.

Dodatkowe informacje: Postać leku przeznaczona wyłącznie do stosowania zewnętrznego. Powinna być przechowywana w szczelnych butelkach z ciemnego szkła.

Nalewka jako składnik preparatu złożonego

Nalewki mogą być stosowane zarówno jako monopreparaty, jak i jako składniki recept na leki złożone. Dość interesującym przykładem leku złożonego zawierającego w składzie nalewki jest przedstawiony niżej tonik na porost włosów:

Przedstawiona recepta nie zawiera żadnych niezgodności, dlatego jej przygotowanie powinno być proste. Warto jednak podkreślić, że zawarta w jej składzie pilokarpina – jest alkaloidem bardzo silnie działającym, który przyjęty doustnie w zbyt dużej dawce może doprowadzić m.in. do skurczu oskrzeli czy bradykardii. Z tego względu podczas przygotowywania preparatu należy zachować szczególną ostrożność, a dodatkowo poinformować pacjenta o ewentualnych zagrożeniach.

Osobny artykuł: Wina i nalewki lecznicze – przykład historycznego aptekarstwa

Literatura:

1. mgr farm J. B. UR dr hab Maciej Bilek, prof, “Surowce recepturowe dawniej i dziś – nalewka z kory chinowej,” Aptekarz Polski, Nov. 04, 2022. https://www.aptekarzpolski.pl/receptura/surowce-recepturowe-dawniej-i-dzis-nalewka-z-kory-chinowej/ (accessed Nov. 28, 2022).
2. J. Nawrot, J. Gornowicz-Porowska, A. Kroma, and G. Nowak, “Mountain arnica as a medicinal plant,” Postępy Fitoterapii, Feb. 2021, Accessed: Nov. 28, 2022. [Online]. Available: https://www.czytelniamedyczna.pl/7011,arnika-gorska-jako-roslina-lecznicza.html
3. “Assessment report on Arnica montana L., flos,” p. 25.
4. “Ekstrakty roślinne (ekstrakt, wyciąg, DER, standaryzacja) – Labor Przedsiębiorstwo Farmaceutyczno-Chemiczne.” https://www.labor.com.pl/pl/ekstrakty-roslinne-ekstrakt-wyciag-der-standaryzacja/ (accessed Nov. 28, 2022).
5. Karta Charakterystyki Produktu Leczniczego – Nalewka z kwiatu arniki
6. Akademia Fagronu: “Mentholum, Oleum Menthae piperitae, Tinctura Menthae piperitae” (dostęp: 28.11.2022)
7. Karta Charakterystyki Produktu Leczniczego-Krople MiętoweFarmakopea Polska Wydanie XII, Rzeczpospolita Polska, Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Warszawa 2020 r.