Nazwa polska: Siarczan neomycyny
Nazwy łacińskie: Neomycini sulfas, Flavomycinum, Mycifradinum, Bycomycinum

Neomycyna − odkrycie

Czteroczłonowe antybiotyki o charakterze zasadowym, nazywane neomycynami wyizolowano w 1949 roku z promieniowców Streptomyces fradiae. Odkrycia tego dokonali: amerykański mikrobiolog Selman Waksman i jego student Hubert Lechevalier na Uniwersytecie Rutgers. Okazało się, że neomycyna nie jest związkiem jednorodnym, tylko kompleksem co najmniej 3 związków biologicznie czynnych, które nazwano neomycyną: A (neamina), B (framycytyna) oraz C. Najbardziej aktywnym składnikiem kompleksu neomycyny jest framycytyna. Nieznacznie mniejszą aktywnością charakteryzuje się neomycyna C o odmiennej konfiguracji przy piątym węglu w ostatnim pierścieniu. Neomycyna A jest nieaktywnym produktem degradacji wyżej wymienionych izomerów. W zależności od procesu produkcji i producenta ilość poszczególnych składników w mieszaninie może się różnić.

 Osobny artykuł: Kwas salicylowy

Neomycyna − wygląd i właściwości fizyko-chemiczne

Neomycyna należy do grupy antybiotyków aminoglikozydowych pochodzenia naturalnego, które posiadają dwa lub więcej aminocukrów połączonych wiązaniami glikozydowymi. Według Farmakopei Polskiej siarczan neomycyny to mieszanina siarczanów substancji wytwarzanych podczas wzrostu pewnych wyselekcjonowanych szczepów Streptomyces fradiae, której głównym składnikiem jest neomycyna B. To biały lub żółtawobiały, higroskopijny proszek, trudno rozpuszczalny w etanolu 96% i bardzo łatwo rozpuszczalny w wodzie (ok. 5 g/100 ml).

 Osobny artykuł: Kalkulator etanolu

Siarczan neomycyny w stanie stałym, przechowywany w chłodnym, zaciemnionym i suchym miejscu jest trwały. Podobnie roztwory wodne nie tracą swojej aktywności przechowywane w temperaturze pokojowej w szerokim zakresie wartości pH (od 2 do 9). Roztwory o pH 6-7 pozostają aktywne nawet podczas godzinnego ogrzewania w temp. 100°C. Największą aktywność przeciwbakteryjną obserwuje się w roztworach o pH 7,6-8,0, jednak roztwory alkaliczne tego antybiotyku cechują się mniejszą trwałością. Najtrwalsze są roztwory lekko kwaśne, natomiast w środowisku silnie kwasowym (pH poniżej 2) neomycyna ulega hydrolizie.

 Osobny artykuł: Chlorowodorek prokainy

Neomycyna − zastosowanie w lecznictwie oraz toksyczność

W lecznictwie stosowane są preparaty zwierające głównie (około 95 %) neomycynę B w postaci siarczanu. Jest to antybiotyk o szerokim spektrum działania wobec bakterii Gram-ujemnych (Salmonella spp., Shigella spp., Pasteurella spp., Escherichia coli, Enterobacter aerogenes, Bordetella pertussis, Klebsiella pneumoniae, Proteus vulgaris, Haemophilus influenzae Vibrio cholerae, Neisseria meningitidis) oraz niektórych bakterii G-dodatnich (Corynebacterium diptheriae, Bacillus anthracis, Staphylococcus aureus, Streptococcus faecalis, Mycobacterium tuberculosis, Listeria monocytogenes).

Sprawdź również:

• kwas borowy
• ichtiol
• mentol
• nystatyna
• kamfora
• chlorowodorek efedryny

Mechanizm działania

Mechanizm działania bakteriobójczego neomycyny związany jest z hamowaniem syntezy białek bakteryjnych w wyniku nieodwracalnego łączenia się z podjednostką 30 S rybosomu. Dochodzi wówczas do zaburzenia przyłączania aminoacylo-tRNA i niewłaściwego odczytu z mRNA, co skutkuje powstawaniem białek o nieprawidłowej sekwencji aminokwasów. Dodatkowo pod wpływem antybiotyku ulega uszkodzeniu błona cytoplazmatyczna. Neomycyna w niewielkim stopniu wchłania się z przewodu pokarmowego (około 3%) i wydalana jest z moczem. Z kolei niewchłonięta część leku (około 97%) wydalana jest z kałem w postaci niezmienionej.

Zastosowanie

Po miejscowym zastosowaniu na nieuszkodzoną skórę wchłanianie antybiotyku jest niewielkie. Neomycyna stosowana jest doustnie w encefalopatii wątrobowej oraz w celu wyjałowienia przewodu pokarmowego przed operacją w obrębie jelit. Po jej zastosowaniu rozwój bakterii jelitowych zostaje zahamowany w ciągu 48-72 h. Miejscowo aplikowana jest w postaci maści oraz aerozoli w ropnych zmianach skórnych wywołanych m.in. przez gronkowce (np. czyraczność, liszajec gronkowcowy), w owrzodzeniach podudzi oraz w niewielkich zakażeniach w obrębie odmrożeń i oparzeń. Neomycyna stosowana jest również w połączeniu z innymi substancjami (np. hydrokortyzonem, eskuliną, cynchokainą) w postaci gotowych czopków doodbytniczych. Ponadto neomycynę wykorzystuje się w okulistyce w leczeniu zapalenia brzegów powiek i spojówek oraz owrzodzeniu rogówki.

Działania niepożądane

Antybiotyk ten nie jest stosowany parenteralnie ze względu na dużą toksyczność. Wyjątkowo, pozajelitowo, neomycyna wykorzystywana jest w niewielkich ilościach jako środek konserwujący w niektórych szczepionkach (najczęściej w ilości 25μg na dawkę). Podczas przyjmowania dużych dawek leku może dojść do martwicy kanalików nerkowych (nefrotoksyczność). Oprócz uszkodzenia nerek neomycyna powoduje ototoksyczność słuchową i przedsionkową objawiającą się m.in. zaburzeniami słuchu (szum, uczucie zatkanych uszu, utrata słuchu) oraz koordynacji ruchowej (zaburzenia równowagi, zawroty głowy, nudności).

Do innych działań niepożądanych zaliczmy ponadto: nadkażenia grzybicze skóry i błon śluzowych, zaburzenia morfologii krwi, blokadę nerwowo-mięśniowa, zmiany skórne, zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Na toksyczne działanie neomycyny najbardziej narażone są osoby z zaburzeniami czynności nerek, osoby starsze oraz wcześniaki i noworodki. Neomycyny nie należy stosować długotrwale ze względu na możliwość powstawania opornych szczepów bakteryjnych (m.in. Staphylococcus spp., Pseudomonas spp.). Ponadto jej długotrwałe stosowanie lub stosowanie w wysokich dawkach (powyżej 12 g na dobę) przyczynia się do powstawania zespołu złego wchłaniania m.in. takich składników pokarmowych jak: glukoza, tłuszcze, karoten, cholesterol i jony metali. Ze względu na toksyczność oraz nabywanie oporności bakterii stosowanie neomycyny powinno być ograniczone.

Osobny artykuł: Azotan srebra

Dawkowanie

Według Farmakopei Polskiej XI siarczan neomycyny stosuje się doustnie oraz zewnętrznie w następujących dawkach i stężeniach:

• Doustnie:
  • dawka zwykle stosowana:
    • jednorazowa: 0,25 g,
    • dobowa: 1,0 g-4,0 g;
  • dawka maksymalna:
    • jednorazowa: 1,5 g,
    • dobowa: 6,0g (8,4g przed zabiegiem chirurgicznym).
• Zewnętrznie:
  • aerozol (0,5%),
  • maść (3%),
  • maść oczna (0,5%).

Neomycyna w recepturze aptecznej

W recepturze neomycyna wykorzystywana jest m.in. do przygotowywania kropli oraz maści do oczu. Najczęściej przygotowuje się krople o stężeniu 0,5%. Stężenie siarczanu neomycyny w kroplach o takim stężeniu pozwala osiągnąć optymalne pH (około 6) i dzięki temu nie jest konieczne stosowanie roztworu buforowego. Aby zapewnić izotoniczoność kropli, antybiotyk należy rozpuścić w 1,9% roztworze kwasu borowego. Gotowe krople konserwuje się boranem fenylortęciowym i alkoholem β-fenyloetylowym. Dzięki temu po pierwszym użyciu termin ważności kropli wynosi 10 dni. Krople z siarczanem neomycyny zgodnie z Farmakopeą Polską V należy wyjaławiać termicznie (30 minut w 100°C) lub stosować sączenie wyjaławiające.

Maści oczne z siarczanem neomycyny można sporządzać z wykorzystaniem podłoży bezwodnych (np. Unguentum Oculentum simplex). Maści takie przechowywane w temperaturze pokojowej są aktywne nawet przez dwa lata. Mniejszą trwałością charakteryzują się maści przygotowywane na podłożach uwodnionych.

Ponadto neomycynę wykorzystuje się w recepturze do przygotowywania m.in.: czopków, globulek, maści dermatologicznych i kropli do nosa. Należy pamiętać, że leki recepturowe z neomycyną, podobnie jak inne leki zawierające antybiotyki, należy wykonywać z zachowaniem należytej czystości mikrobiologicznej.

Osobny artykuł: Siarczan atropiny

Neomycyna − niezgodności recepturowe

Podczas wykonywania leków z neomycyną należy pamiętać, że obecność jonów fosforanowych, chlorkowych, magnezowych, glinowych oraz żelazowych powoduje powstanie osadu antybiotyku. Z tej samej przyczyny należy unikać łączenia neomycyny z glukozą. Zmniejszenie aktywności przeciwbakteryjnej neomycyny obserwuje się po dodaniu skrobi kukurydzanej, Tweenu, metylocelulozy, karboksymetylocelulozy i żelatyny.

Zanik działania zaobserwowano również po połączeniu neomycyny z tragakantą, gumą arabską, ichtiolem, związkami o charakterze garbników, erytromycyną, doksycykliną. Ponadto do wykonywania maści z neomycyną nie należy stosować uwodnionej lanoliny. Ponadto, jak wspomniano powyżej, antybiotyk ten jest wrażliwy na bardzo duże stężenia jonów wodorowych oraz jonów wodorotlenowych. Dodatek substancji silnie zakwaszających jak i alkalizujących skutkuje jego inaktywacją.

Czytaj również: Mydło potasowe

mgr farm. Ewelina Rydzik-Strzemska
dr n. farm. Maciej Strzemski