Temat niezgodności recepturowych już niejednokrotnie pojawiał się w publikowanych przez nas artykułach. Za każdym razem podkreślamy, że jest to zagadnienie bardzo ważne, przydatne w codziennej praktyce farmaceuty. W związku, z tym że od poprawnego wykonania leku recepturowego zależy jego przydatność w farmakoterapii przychodzimy do Państwa z kolejnym tekstem. Pozwoli on dokładnie zrozumieć, w jaki sposób powstają mieszaniny higroskopijne.

Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe

Szybka powtórka – czym są niezgodności recepturowe?

Terminem tym określa się wszystkie nieprawidłowości, które występują podczas przyrządzaniu leków przepisywanych w formie magistralnej. Dokładna definicja zakłada, że są to wszystkie niezamierzone zmiany w wyglądzie, działaniu i postaci leku, które dotyczą leków przygotowywanych w recepturze aptecznej, na podstawie recepty lekarskiej. Oprócz niewłaściwego składu recepty, przyczyną wystąpienia niezgodności może być również nieodpowiedni proces przygotowania leku recepturowego. Farmaceuta, który zauważy pewnego jakiegokolwiek rodzaju nieścisłość, powinien przedsięwziąć odpowiednie kroki by zapobiec zachodzeniu niekorzystnych zmian w postaci leku [1].

Sprawdź także: Niezgodności recepturowe – reakcje utleniania i redukcji

Tworzenie się mieszanin higroskopijnych

Powstawanie tego typu mieszanin jest następstwem zdolności niektórych związków do pochłaniania wilgoci np. z otoczenia. Za substancje szczególnie higroskopijne uważa się m.in. kwas acetylosalicylowy, urotropinę, suche wyciągi roślinne i mieszaniny bromków [2].

Uważa się, że za siłę higroskopijności substancji odpowiada m.in. charakter powierzchni rozpatrywanej substancji  oraz ilość i zawartość wody w powietrzu (wilgotność względna) [3]. Dla ułatwienia rozumienia zjawiska i określenia miary higroskopijności zostało wprowadzone pojęcie krytycznej wilgotności względnej. Zgodnie z nim, im wyższa wartość parametru tym mniejsza higroskopijność badanego proszku [2]. W związku z tym, jeśli umieścimy proszek higroskopijny w środowisku, którego wilgotność powietrza przekroczy krytyczną wilgotność względną zacznie zachodzić zjawisko pochłaniania wody – określane jako wilgotnienie proszku. Jeśli wystawienie na działanie niekorzystnego czynnika będzie odpowiednio długie – może dojść do rozpływania czy rozpuszczania się proszku w zaabsorbowanej wodzie [3], [4].

 Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe – adsorpcja

Mieszaniny higroskopijne – prawidłowe postępowanie

W sytuacji gdy otrzymamy receptę, zawierającą niezgodność tego typu, zobowiązani jesteśmy do jej poprawienia, tak by wydany produkt leczniczy był wolny od nieprawidłowości. W tym celu możemy do mieszaniny proszków wprowadzić obojętną, niehigroskopijną substancję np. laktozę. Odpowiednim postępowaniem wydaje się również wydzielenie niezgodnego składnika z mieszaniny i wydanie go osobno.

Niezależnie od wybranego sposobu postępowania proszki higroskopijne należy wydać w szczelnie zamkniętym opakowaniu [2], [5].

Przykłady recept

Aby poprawić tego typu niezgodności, można przygotowane proszki wydać np. w szczelnie zamkniętych opakowaniach. Rozwiązaniem trudności recepturowej może być również zastosowanie wypełniającego środka zobojętniającego, który doprowadzi do zmniejszenia się powierzchni oddziaływania substancji higroskopijnej z powietrzem [2, 3].

Sprawdź także:

• niezgodności recepturowe – wysolenie
• niezgodności recepturowe – mieszaniny eutektyczne
• niezgodności recepturowe – reakcja podwójnej wymiany
• niezgodności recepturowe – hydroliza

Bibliografia:

1. ‘LEKsykon – Czym są niezgodności recepturowe?’ [Online]. Available: http://www.leksykon.com.pl/czym-sa-niezgodnosci-recepturowe-75-artykul.html#. [Accessed: 26-Nov-2019].
2. R. A. Polskiego, ‘Trudności i niezgodności recepturowe. – Aptekarz Polski’. .
3. R. A. Polskiego, ‘01.2013 – „Higroskopia i euteksja.” – Aptekarz Polski’. .
4. ‘Farmacja praktyczna – Renata Jachowicz, PZWL’. [Online]. Available: https://medbook.com.pl/ksiazka/pokaz/id/13912/tytul/farmacja-praktyczna-jachowicz-pzwl. [Accessed: 20-Oct-2019].
5. ‘Niezgodności fizykochemiczne między składnikami produktów leczniczych’, LABportal.pl – laboratoria, 02-Jan-2014. [Online]. Available: http://www.labportal.pl/article/niezgodnosci-fizykochemiczne-miedzy-skladnikami-produktow-leczniczych. [Accessed: 26-Nov-2019].