Niezgodności fizyczne
Są obok niezgodności fizycznych jedną z dwóch głównych grup. Mogą występować zarówno w stałych jak i płynnych postaciach leku. W pierwszym przypadku można wyróżnić: powstawanie mieszanin eutektycznych, semitektycznych (wydzielenie wody krystalizacyjnej), higroskopijnych, twardniejących oraz zjawisko adsorpcji.
Natomiast w przypadku roztworów rzeczywistych, koloidalnych oraz układów dwufazowych (zawiesiny i emulsje) może dojść do: rozdziału faz – ciecze niemieszające się, przekroczenia rozpuszczalności oraz do wysolenia.
Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe
Przyczyny niezgodności fizycznych w płynnych postaciach leku
- silne powinowactwo substancji leczniczej do jednego ze składników rozpuszczalnika mieszanego,
- brak powinowactwa cieczy lub ograniczone mieszanie,
- brak substancji zawieszających,
- brak emulgatora.
Przykłady recept z niezgodnością
Rp. | |
Mentholi | 0,1 |
Glyceroli | 10,0 |
M.f.sol. | |
D.S. Zewnętrznie |
Przekroczona została rozpuszczalność mentolu w glicerolu. Aby uniknąć tej niezgodności, należy skorygować ilość glicerolu o 2,0 g, a następnie rozpuścić mentol w 2,0 g etanolu 96 ̊. Na koniec uzupełnić glicerolem do masy 10,1 g.
Rp. | |
Iodi | 1,5 |
Kalii iodidi | 3,0 |
Glyceroli | 50,0 |
M.f.sol. | |
D.S. 15 kropli na szklankę przegotowanej wody do płukania ust |
Osobny artykuł: Kalkulator etanolu
W przypadku tej recepty przekroczona została rozpuszczalność jodu w glicerolu, która wynosi 1:80. W celu poprawnego wykonania leku należy najpierw rozpuścić jodek potasu w małej ilości wody, rozpuścić w nim jod, a następnie dodać glicerol do masy 54,5 g.
Rp. | |
Acidi borici | 10,0 |
Aquae | ad 100,0 |
M.f.sol. | |
D.S. Zewnętrznie – do celów weterynaryjnych |
Zgodnie z powyższą receptą stężenie kwasu borowego w tym roztworze ma wynosić 10%, natomiast jego rozpuszczalność w wodzie wynosi tylko 4%. Dodatkowo należy pamiętać, że rozpuszcza się tylko w gorącej wodzie. Poprawne wykonanie powyższego leku recepturowego wymaga (po konsultacji z lekarzem) zmiany rozpuszczalnika z wody oczyszczonej na glicerol. Gotowy roztwór powinien być przechowywany w temp. pokojowej, ponieważ poniżej 15 ̊C może dojść do wykrystalizowania kwasu bornego.
Rp. | |
Mentholi | 1,0 |
Acidi salicylici | 2,0 |
3% Sol. Acidi borici | |
Ethanoli 40 ̊ | aa ad 100,0 |
M.f. sol. | |
D.S. Zewnętrznie |
Mentol i kwas salicylowy są praktycznie nierozpuszczalne w wodzie. W związku z tym, że w składzie recepty występuje duża ilość wodnego roztworu kwasu borowego oraz rozcieńczony etanol może dojść do wytrącenia się osadu kwasu salicylowego i mentolu. Aby tego uniknąć lek należy wykonać po zamianie etanolu 40 ̊ na 96 ̊, w którym te dwie substancje bardzo dobrze się rozpuszczają.
Sprawdź także: Niezgodności recepturowe – tworzenie związków kompleksowych
Poprawa niezgodności recepturowych
Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z dnia 18 października 2002 r. należy korygować niezgodności recepturowe. Farmaceuta jest zobowiązany do kontroli składu recepty i w razie potrzeby do dokonania korekty składu leku recepturowego.
W przypadku przekroczonej rozpuszczalności substancji leczniczej poprawa polega na zwiększeniu ilości rozpuszczalnika lub jego zmianie. Można również rozpuścić lek w małej ilości innego rozpuszczalnika, który miesza się z przepisanym. Często również, jak w jednej z powyższych przykładów recept podwyższa się lub ewentualnie obniża stężenie etanolu.
Sprawdź także:
- niezgodności recepturowe – wysolenie
- niezgodności recepturowe – wytrącanie słabych zasad
- niezgodności recepturowe – mieszaniny higroskopijne
- niezgodności recepturowe – przekroczona rozpuszczalność substancji leczniczej
- niezgodności recepturowe – reakcja podwójnej wymiany
Bibliografia:
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 października 2002 r. w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych.
- Niezgodności recepturowe, interakcje, homeopatia i homotoksykologia. Skrypt do ćwiczeń dla studentów IV roku farmacji aptecznej; E. Telejko, K.Winnicka, K.Sosnowska, T.Słodownik; Akademia Medyczna w Białymstoku; Białystok 2005 r.
- Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji; pod redakcją M.Gajewskiej i M. Sznitowskiej; Wydawnictwo Fundacja Pro Pharmacia Futura; Warszawa 2018 r.
- Receptura apteczna; pod redakcją naukową R. Jachowicz; Wydawnictwo PZWL; Warszawa 2016 r.
- http://www.aptekarzpolski.pl/2016/01/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/.