Tematem tego artykułu są trudności oraz niezgodności recepturowe w przygotowaniu poszczególnych postaci leku, w szczególności tworzenie się związków kompleksowych. Ponadto zostaną przytoczone przykłady recept oraz sposoby pozwalające na rozwiązanie tych niezgodności. Zatem zaczynajmy!

Niezgodność  recepturowa…

To niezamierzony efekt w działaniu, własnościach lub wyglądzie leku, w wyniku niewłaściwego zapisania recepty lub jej sporządzania. Po zauważeniu niezgodności recepturowej najważniejsze jest znalezienie rozwiązania, które umożliwi utrzymanie zamierzonego efektu terapeutycznego. W praktyce recepturowej zwykle rzadko występują typowe niezgodności, które należałoby poprawić przez rozdzielenie składników i wykonanie dwóch oddzielnych lub różnych postaci leku. Najczęściej spotykane są niezgodności, które można poprawić lub ich uniknąć przez odpowiednie przygotowanie leku recepturowego, zwłaszcza poprzez właściwą kolejność dodawania składników.

 Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe

Tworzenie związków kompleksowych

Ten rodzaj niezgodności zakwalifikowany jest jako niezgodność chemiczna. Występuje głównie w roztworach, mieszankach, kroplach do oczu.

Przypominając,  związek kompleksowy jest to związek składający się z atomu lub jonu centralnego oraz otaczających go ligandów. Atom lub jon centralny związany jest z ligandami wiązaniami koordynacyjnymi. Inne stosowane nazwy to: związek koordynacyjny, związek zespolony.

W recepturze związki kompleksowe mogą tworzyć się pomiędzy substancjami pomocniczymi użytymi do wykonania leku a substancjami leczniczymi. Do najczęstszych przypadków zaliczamy:

• tworzenie się kompleksów pomiędzy garbnikami a alkaloidami, białkiem czy żelatyną,
• w kroplach do oczu o zwiększonej lepkości zastosowanie metylocelulozy bądź soli sodowej karboksymetylocelulozy może spowodować wystąpienie niezgodności ze środkami konserwującymi dodawanymi do kropli (przykładem jest kompleks soli karboksymetylocelulozy z boranem fenylortęciowym lub bromkiem benzyloalkoniowym).

Przykłady recept i stosowane rozwiązania:

Obecnie przepisywane recepty przez lekarzy rzadko zawierają wyżej wymienione niezgodności.

Lek zawiera osad chininy związanej z garbnikami (tanina). Substancje należy oddzielić od siebie.

Recepta zawiera przykład złożonej niezgodności, gdzie po pierwsze w odczynie alkalicznym wytrąca się zasada strychniny a po drugie alkaloid tworzy kompleksowe połączenie z garbnikami obecnymi w nalewce dębiankowej. W celu poprawy niezgodności należy oddzielić nalewkę o użytych składników a roztwór zakwasić 2-3 kroplami kwasu fosforowego.

Sprawdź także: Niezgodności recepturowe – wysolenie

Ogólne postępowanie podczas poprawy niezgodności:

1. Zawsze po stwierdzeniu niezgodności recepturowej farmaceuta zobligowany jest do zastosowania takiego rozwiązania, które pozwoli na zachowanie zamierzonego efektu terapeutycznego.
2. Jeśli recepta wymaga niewielkich zmian nie wpływających istotnie na skład leku ( zmiana rozpuszczalnika do 5% masy leku, wydanie z obojętnym osadem, etykietą zmieszać przed użyciem), to poprawy recepty można dokonać bez porozumienia z lekarzem. W innym przypadku należy skonsultować zmiany z lekarzem.
3. Kluczowym aspektem podczas wykonywania leku recepturowego jest zachowanie specjalnych technik sporządzania np. kolejności dodawania składników.
4. Jeśli możliwa jest zamiana składników, substancji pomocniczych lub środków konserwujących na takie, które nie powodują niezgodności zaleca się wykonanie wyżej opisanej zamiany.
5. Jeśli poprawę recepty można uzyskać przez rozdzielenie składników, dopuszczalna jest po konsultacji z lekarzem taka modyfikacja leku.

Sprawdź także:

• niezgodności recepturowe – wytrącanie słabych zasad
• niezgodności recepturowe – mieszaniny higroskopijne
• niezgodności recepturowe – przekroczona rozpuszczalność substancji leczniczej
• niezgodności recepturowe – reakcja podwójnej wymiany

Bibliografia:

1. Jachowicz R., Receptura apteczna, 2015, PZWL, Warszawa.
2. Krówczyński L., Ćwiczenia z receptury, 2000, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
3. http://www.aptekarzpolski.pl/2016/01/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/(dostęp 13.10.2019).