Tematem tego artykułu są trudności oraz niezgodności recepturowe w przygotowaniu poszczególnych postaci leku, w szczególności tworzenie się związków kompleksowych. Ponadto zostaną przytoczone przykłady recept oraz sposoby pozwalające na rozwiązanie tych niezgodności. Zatem zaczynajmy!
Niezgodność recepturowa…
To niezamierzony efekt w działaniu, własnościach lub wyglądzie leku, w wyniku niewłaściwego zapisania recepty lub jej sporządzania. Po zauważeniu niezgodności recepturowej najważniejsze jest znalezienie rozwiązania, które umożliwi utrzymanie zamierzonego efektu terapeutycznego. W praktyce recepturowej zwykle rzadko występują typowe niezgodności, które należałoby poprawić przez rozdzielenie składników i wykonanie dwóch oddzielnych lub różnych postaci leku. Najczęściej spotykane są niezgodności, które można poprawić lub ich uniknąć przez odpowiednie przygotowanie leku recepturowego, zwłaszcza poprzez właściwą kolejność dodawania składników.
Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe
Tworzenie związków kompleksowych
Ten rodzaj niezgodności zakwalifikowany jest jako niezgodność chemiczna. Występuje głównie w roztworach, mieszankach, kroplach do oczu.
Przypominając, związek kompleksowy jest to związek składający się z atomu lub jonu centralnego oraz otaczających go ligandów. Atom lub jon centralny związany jest z ligandami wiązaniami koordynacyjnymi. Inne stosowane nazwy to: związek koordynacyjny, związek zespolony.
W recepturze związki kompleksowe mogą tworzyć się pomiędzy substancjami pomocniczymi użytymi do wykonania leku a substancjami leczniczymi. Do najczęstszych przypadków zaliczamy:
- tworzenie się kompleksów pomiędzy garbnikami a alkaloidami, białkiem czy żelatyną,
- w kroplach do oczu o zwiększonej lepkości zastosowanie metylocelulozy bądź soli sodowej karboksymetylocelulozy może spowodować wystąpienie niezgodności ze środkami konserwującymi dodawanymi do kropli (przykładem jest kompleks soli karboksymetylocelulozy z boranem fenylortęciowym lub bromkiem benzyloalkoniowym).
Przykłady recept i stosowane rozwiązania:
Obecnie przepisywane recepty przez lekarzy rzadko zawierają wyżej wymienione niezgodności.
Rp. | |
Chinini hydrochloridi | 0,05 |
Tannini | 0,1 |
Aq. ad | 25,0 |
M.D.S. guttae 3 x dziennie po 20 kropli |
Lek zawiera osad chininy związanej z garbnikami (tanina). Substancje należy oddzielić od siebie.
Rp. | |
Strychnini nitratis | 0,01 |
Natrii phosphatis | 1,0 |
Gallae trae | 2,0 |
Aq. Ad | 50,0 |
M.f.mixt. | |
D.S. 3 x dziennie po 30 kropli |
Recepta zawiera przykład złożonej niezgodności, gdzie po pierwsze w odczynie alkalicznym wytrąca się zasada strychniny a po drugie alkaloid tworzy kompleksowe połączenie z garbnikami obecnymi w nalewce dębiankowej. W celu poprawy niezgodności należy oddzielić nalewkę o użytych składników a roztwór zakwasić 2-3 kroplami kwasu fosforowego.
Sprawdź także: Niezgodności recepturowe – wysolenie
Ogólne postępowanie podczas poprawy niezgodności:
- Zawsze po stwierdzeniu niezgodności recepturowej farmaceuta zobligowany jest do zastosowania takiego rozwiązania, które pozwoli na zachowanie zamierzonego efektu terapeutycznego.
- Jeśli recepta wymaga niewielkich zmian nie wpływających istotnie na skład leku ( zmiana rozpuszczalnika do 5% masy leku, wydanie z obojętnym osadem, etykietą zmieszać przed użyciem), to poprawy recepty można dokonać bez porozumienia z lekarzem. W innym przypadku należy skonsultować zmiany z lekarzem.
- Kluczowym aspektem podczas wykonywania leku recepturowego jest zachowanie specjalnych technik sporządzania np. kolejności dodawania składników.
- Jeśli możliwa jest zamiana składników, substancji pomocniczych lub środków konserwujących na takie, które nie powodują niezgodności zaleca się wykonanie wyżej opisanej zamiany.
- Jeśli poprawę recepty można uzyskać przez rozdzielenie składników, dopuszczalna jest po konsultacji z lekarzem taka modyfikacja leku.
Sprawdź także:
- niezgodności recepturowe – wytrącanie słabych zasad
- niezgodności recepturowe – mieszaniny higroskopijne
- niezgodności recepturowe – przekroczona rozpuszczalność substancji leczniczej
- niezgodności recepturowe – reakcja podwójnej wymiany
Bibliografia:
- Jachowicz R., Receptura apteczna, 2015, PZWL, Warszawa.
- Krówczyński L., Ćwiczenia z receptury, 2000, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
- http://www.aptekarzpolski.pl/2016/01/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/(dostęp 13.10.2019).