Niezgodności recepturowe – wytrącanie słabych kwasów

Sporządzanie receptury stanowi bardzo ważny element codziennej pracy farmaceuty. Jednak nie wszystkie recepty można wykonać tak jak wynika to z przepisu lekarza – czasami zawierają one niezgodności, które muszą zostać wykryte przed wykonaniem leku i wydaniem go pacjentowi. W poniższym artykule krótka powtórka odnośnie niezgodności jakim jest wytrącanie słabych kwasów.
Kwas salicylowy to niesteroidowy lek przeciwzapalny (NLPZ) z grupy nieacetylowanych salicylanów (fot. receptura.pl).

Niezgodności recepturowe czyli incompatibilitates

Niezgodności recepturowe zgodnie z definicją to nieprzewidziane i niezamierzone zmiany cech fizycznych, chemicznych bądź farmakologicznych leku recepturowego, które prowadzą do zmniejszenia, zmiany lub zaniku jego leczniczego działania. Wśród niezgodności chemicznych wyróżnia się wytrącanie słabych kwasów. Problem ten spotykany jest w przypadku przygotowywania postaci leków takich jak: roztwory, mieszanki czy krople, a niezgodność związana jest z odczynem pH środowiska. W tym przypadku w kwaśnym środowisku następuje wydzielenie się słabych kwasów z roztworu w postaci osadów.

Przy użyciu jakich substancji należy pamiętać o takiej niezgodności?

W praktyce recepturowej najczęściej wytrącają się: fenobarbital z fenobarbitalu sodu, teobromina z diuretyny (Theobrominum natricum et Natrii salicylas) i teofilina z aminofiliny w kwasowym środowisku. 

Fenobarbital sodu zawsze daje niezgodności z:

  • kwasem solnym,
  • chlorowodorkiem papaweryny i morfiny,
  • syropem malinowym (Sir. Rubi idaei), wiśniowym (Sir. Cerasi), widocznym jako zmiana barwy syropów.

W zależności od stężenia z bromkiem i chlorkiem sodu oraz fosforanem kodeiny. Tutaj pomocne są dostępne tabele, w którym można sprawdzić przy znanym stężeniu obu substancji czy niezgodność wystąpi bądź nie. Ważne, że jeżeli stężenie fenobarbitalu sodu przekracza 1%, to zawsze występuje niezgodność z bromkiem lub chlorkiem amonu oraz z fosforanem kodeiny, ale kiedy stężenie fenobarbitalu sodu wynosi 0,2% i poniżej, to można być pewnym, iż niezgodności nie ma.

W praktyce fenobarbital pozostaje zgodny zawsze (niezależnie od stężenia) z siarczanem atropiny, chlorowodorkiem efedryny, odwarami i nalewkami (nawet z kwaśnym odwarem z korzenia kozłka lekarskiego).

Z roztworu diuretyny osad teobrominy będzie się wytrącał nawet w nieznacznie zakwaszonym środowisku ze względu na większą wrażliwość nawet na nieznaczne zakwaszenie środowiska. Sytuacja będzie miała miejsce w obecności odwarów, wyciągów, syropów i nalewek, dlatego diuretynę należy zawsze wydać osobno w postaci proszków. Oczywiście zmianę trzeba wykonać przy porozumieniu z lekarzem. Takie samo postępowanie obowiązuje również w przypadku obecności aminofiliny w przepisanej postaci leku.

Jak temu zaradzić? – przykłady recept i zasady postępowania…

Rp.
Luminali Natrii1,0
Ammonii bromati5,0
Neospasmini10,0
Aquae dest. ad100,0

 

Bromek amonu i neospazmina zakwaszają środowisko i wytrą ca się fenobarbital. Należy zamiast bromku amonu przepisać bromek sodu.

Rp.
Sol. Salis Erlenmeyeri15,0/200,0
Luminali Natrii0,3

Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe – wytrącanie słabych zasad

Stężenie luminalu wynosi 0.15%. Zgodnie z dostępnymi w literaturze tabelami takie stężenie jest zgodne z każdą ilością bromku amonu.

Rp.
Phenobarbitali natrici1,0
Ammonii bromidi5,0
Sir. Siplicis10,0
Valerianae trae5,0
Aquae ad100,0
M.f.sol.
S. 4 x na dobę

 

Należy zamiast bromku amonu przepisać bromek sodu oraz zwrócić uwagę na przekroczone dawki maksymalne bromków.

Rp.
Sol. Salis Erlenmayeri4,0/80,0
Theobromini natrici et Natrii salicylatis3,0
Phenobarbitali natrici0,2
Valerianae trae ad100,0
M.f.mixt.
S. 3x dz łyżkę stołową po posiłkach

 

Nastąpi wytrącenie teobrominy i powstanie związku kompleksowego z bromkami – wydać teobrominę osobno w postaci proszków.

Rp.
Theobromini natrici et Natrii salicylatis4,5
Ephedrini hydrochloridi0,2
Valerianae tinc.30,0
Sir. Simplicis ad150,0
M.f.mixt.
S. 3x dz po łyżce stołowej

 

Diuretynę wydać osobno w postaci proszków, uwzględniając przepisane dawkowanie.

 

Rp.
Coffeini et Natrii benzoatis5,0
Salicis Erlenmayeri0,75
Theophyllini2,0
Aquae ad100,0
M.f.sol.
S. 3x dz łyżeczkę

 

Teofilinę należy podać osobno w postaci proszków (20 proszków po 0,1g).

Sprawdź także:

Bibliografia:

  1. Jachowicz R., Receptura apteczna, 2015, PZWL, Warszawa.
  2. Krówczyński L., Ćwiczenia z receptury, 2000, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
  3. http://www.aptekarzpolski.pl/2016/01/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/ (dostęp 08.09.2019).
logo