Niezgodności recepturowe czyli incompatibilitates…
Niezgodności recepturowe zgodnie z definicją to nieprzewidziane i niezamierzone zmiany cech fizycznych, chemicznych bądź farmakologicznych leku recepturowego, które prowadzą do zmniejszenia, zmiany lub zaniku jego leczniczego działania. Wśród niezgodności chemicznych wyróżnia się wytrącanie słabych kwasów. Problem ten spotykany jest w przypadku przygotowywania postaci leków takich jak: roztwory, mieszanki czy krople, a niezgodność związana jest z odczynem pH środowiska. W tym przypadku w kwaśnym środowisku następuje wydzielenie się słabych kwasów z roztworu w postaci osadów.
Przy użyciu jakich substancji należy pamiętać o takiej niezgodności?
W praktyce recepturowej najczęściej wytrącają się: fenobarbital z fenobarbitalu sodu, teobromina z diuretyny (Theobrominum natricum et Natrii salicylas) i teofilina z aminofiliny w kwasowym środowisku.
Fenobarbital sodu zawsze daje niezgodności z:
- kwasem solnym,
- chlorowodorkiem papaweryny i morfiny,
- syropem malinowym (Sir. Rubi idaei), wiśniowym (Sir. Cerasi), widocznym jako zmiana barwy syropów.
W zależności od stężenia z bromkiem i chlorkiem sodu oraz fosforanem kodeiny. Tutaj pomocne są dostępne tabele, w którym można sprawdzić przy znanym stężeniu obu substancji czy niezgodność wystąpi bądź nie. Ważne, że jeżeli stężenie fenobarbitalu sodu przekracza 1%, to zawsze występuje niezgodność z bromkiem lub chlorkiem amonu oraz z fosforanem kodeiny, ale kiedy stężenie fenobarbitalu sodu wynosi 0,2% i poniżej, to można być pewnym, iż niezgodności nie ma.
W praktyce fenobarbital pozostaje zgodny zawsze (niezależnie od stężenia) z siarczanem atropiny, chlorowodorkiem efedryny, odwarami i nalewkami (nawet z kwaśnym odwarem z korzenia kozłka lekarskiego).
Z roztworu diuretyny osad teobrominy będzie się wytrącał nawet w nieznacznie zakwaszonym środowisku ze względu na większą wrażliwość nawet na nieznaczne zakwaszenie środowiska. Sytuacja będzie miała miejsce w obecności odwarów, wyciągów, syropów i nalewek, dlatego diuretynę należy zawsze wydać osobno w postaci proszków. Oczywiście zmianę trzeba wykonać przy porozumieniu z lekarzem. Takie samo postępowanie obowiązuje również w przypadku obecności aminofiliny w przepisanej postaci leku.
Jak temu zaradzić? – przykłady recept i zasady postępowania…
| Rp. | |
| Luminali Natrii | 1,0 |
| Ammonii bromati | 5,0 |
| Neospasmini | 10,0 |
| Aquae dest. ad | 100,0 |
Bromek amonu i neospazmina zakwaszają środowisko i wytrą ca się fenobarbital. Należy zamiast bromku amonu przepisać bromek sodu.
| Rp. | |
| Sol. Salis Erlenmeyeri | 15,0/200,0 |
| Luminali Natrii | 0,3 |
Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe – wytrącanie słabych zasad
Stężenie luminalu wynosi 0.15%. Zgodnie z dostępnymi w literaturze tabelami takie stężenie jest zgodne z każdą ilością bromku amonu.
| Rp. | |
| Phenobarbitali natrici | 1,0 |
| Ammonii bromidi | 5,0 |
| Sir. Siplicis | 10,0 |
| Valerianae trae | 5,0 |
| Aquae ad | 100,0 |
| M.f.sol. | |
| S. 4 x na dobę |
Należy zamiast bromku amonu przepisać bromek sodu oraz zwrócić uwagę na przekroczone dawki maksymalne bromków.
| Rp. | |
| Sol. Salis Erlenmayeri | 4,0/80,0 |
| Theobromini natrici et Natrii salicylatis | 3,0 |
| Phenobarbitali natrici | 0,2 |
| Valerianae trae ad | 100,0 |
| M.f.mixt. | |
| S. 3x dz łyżkę stołową po posiłkach |
Nastąpi wytrącenie teobrominy i powstanie związku kompleksowego z bromkami – wydać teobrominę osobno w postaci proszków.
| Rp. | |
| Theobromini natrici et Natrii salicylatis | 4,5 |
| Ephedrini hydrochloridi | 0,2 |
| Valerianae tinc. | 30,0 |
| Sir. Simplicis ad | 150,0 |
| M.f.mixt. | |
| S. 3x dz po łyżce stołowej |
Diuretynę wydać osobno w postaci proszków, uwzględniając przepisane dawkowanie.
| Rp. | |
| Coffeini et Natrii benzoatis | 5,0 |
| Salicis Erlenmayeri | 0,75 |
| Theophyllini | 2,0 |
| Aquae ad | 100,0 |
| M.f.sol. | |
| S. 3x dz łyżeczkę |
Teofilinę należy podać osobno w postaci proszków (20 proszków po 0,1g).
Sprawdź także:
- niezgodności recepturowe – wysolenie
- niezgodności recepturowe – mieszaniny eutektyczne
- niezgodności recepturowe – mieszaniny higroskopijne
- niezgodności recepturowe – hydroliza
Bibliografia:
- Jachowicz R., Receptura apteczna, 2015, PZWL, Warszawa.
- Krówczyński L., Ćwiczenia z receptury, 2000, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
- http://www.aptekarzpolski.pl/2016/01/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/ (dostęp 08.09.2019).
