Niezgodności recepturowe (łac.Incompatibilitates) są to nieprzewidziane i niezamierzone zmiany cech fizycznych, chemicznych i farmakologicznych leku recepturowego. Mogą być skutkiem niewłaściwego zapisania recepty lub jej sporządzenia.

Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe

Przyczyny niezgodności recepturowych

• niewłaściwy dobór rozpuszczalników, które nie mieszają się ze sobą,
• łączne zestawienie substancji wchodzących ze sobą w interakcje,
• adsporpcja,
• strącenie koloidu.

Podział niezgodności ze względu na charakter zmian

• fizyczne (polegające na zmianie właściwości fizykochemicznych związków leczniczych, np. zmiana konsystencji, stanu skupienia, rozpuszczalności, zanik albo obniżenie aktywności farmakologicznej na skutek adsorpcji);
• chemiczne (zachodzą w wyniku licznych reakcji chemicznych takich jak np. utlenianie, hydroliza, redukcja, podwójna wymiana, estryfikacja).

Czytaj również:

Niezgodności recepturowe – substancja lecznicza nie rozpuszcza się w przepisanym rozpuszczalniku

Niezgodności chemiczne

Pojawiają się wówczas, gdy między składnikami recepty zachodzą reakcje prowadzące do powstania nowych związków w postaci osadu, zmiany zabarwienia czy konsystencji. Mogą być też niedostrzegalne jak np. deazaktywacja pepsyny.

Podstawowe typy niezgodności chemicznych

• wytrącanie słabych kwasów,
• wytrącanie słabych zasad,
• reakcje podwójnej wymiany,
• tworzenie kompleksów,
• reakcje utleniania i redukcji,
• reakcje hydrolizy,
• inaktywacja pepsyny.

Wytrącanie słabych zasad

Niezgodność chemiczna polegająca na wydzieleniu trudno rozpuszczalnych zasad z roztworów soli słabych zasad. Dotyczy soli alkaloidów i środków miejscowo znieczulających. Na jej wystąpienie mają wpływ następujące czynniki: odczyn roztworu, jego stężenie, rodzaj użytych substancji leczniczych.

W praktyce aptecznej najczęściej mamy do czynienia z bardzo trudno rozpuszczalnymi w wodzie zasadami takimi jak papaweryna i strychnina, których rozpuszczalność w wodzie wynosi kolejno 0,02 g/l i 0,15 g/l. Często wytrącają się także osady trudno rozpuszczalnej atropiny (1,5 g/l).

Istnieje również pojęcie niezgodności pozornej, która ma miejsce w przypadku łatwo rozpuszczalnych zasad takich jak kodeina (8g/l) i efedryna (50g/l). Mimo, że substancje te wytrącają się w środowisku alkalicznym to jednak jako łatwo rozpuszczalne osady rozpuszczają się w mieszance. W takiej sytuacji lek recepturowy można wykonać bez ingerencji w skład.

Sprawdź także:

Przykłady recept z niezgodnościami

Dochodzi do alkalizacji środowiska przez fenobarbital sodowy i diuretynę, w wyniku czego wytrąca się papaweryna. W celu uniknięcia powyższej niezgodności można sporządzić roztwór chlorowodorku papaweryny oddzielnie bądź wydać ją w postaci proszków dzielonych.

W przypadku tej recepty również dochodzi do alkalizacji roztworu. Tym razem na skutek obecności benzoesanu sodu. W celu uniknięcia wytrącenia się z roztworu papaweryny należy rozdzielić składniki i sporządzić oddzielnie dwa roztwory.

W powyższej mieszance mimo obecności nalewek również dochodzi do alkalizacji środowiska i wytrącenia się papaweryny. Aby tego uniknąć należy chlorowodorek papaweryny wydać oddzielnie w postaci roztworu o stężeniu 0,8/200,0 lub 20 proszków (po 0,04 g).

Unikanie niezgodności recepturowych

Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z dnia 18 października 2002 r. należy korygować niezgodności recepturowe. Farmaceuta jest zobowiązany do kontroli składu recepty i w razie potrzeby do dokonania korekty składu leku recepturowego.

W przypadku niezgodności chemicznej jaką jest wytrącanie słabych zasad najczęściej poprawa recepty polega najczęściej na wydzieleniu chlorowodorku papaweryny ze składu mieszanki i podanie jej w proszkach.

Bibliografia:

1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 października 2002 r. w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych;
2. Niezgodności recepturowe, interakcje, homeopatia i homotoksykologia. Skrypt do ćwiczeń dla studentów IV roku farmacji aptecznej; E. Telejko, K.Winnicka, K.Sosnowska, T.Słodownik; Akademia Medyczna w Białymstoku; Białystok 2005 r. ;
3. Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji; pod redakcją M.Gajewskiej i M. Sznitowskiej; Wydawnictwo Fundacja Pro Pharmacia Futura; Warszawa 2018 r.;
4. Receptura apteczna; pod redakcją naukową R. Jachowicz; Wydawnictwo PZWL; Warszawa 2016 r.;
5. http://www.aptekarzpolski.pl/2016/01/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/.