Niezgodności recepturowe – wytrącanie słabych zasad

Niezgodność chemiczna polegająca na wytrącaniu trudno rozpuszczalnych zasad z roztworów soli słabych zasad. Dotyczy soli alkaloidów i środków miejscowo znieczulających. Na jej wystąpienie mają wpływ następujące czynniki: odczyn roztworu, jego stężenie, rodzaj użytych substancji leczniczych.
W przypadku niezgodności chemicznej jaką jest wytrącanie słabych zasad najczęściej poprawa recepty polega najczęściej na wydzieleniu chlorowodorku papaweryny ze składu mieszanki i podanie jej w proszkach (fot. Receptura.pl).

Niezgodności recepturowe (łac.Incompatibilitates) są to nieprzewidziane i niezamierzone zmiany cech fizycznych, chemicznych i farmakologicznych leku recepturowego. Mogą być skutkiem niewłaściwego zapisania recepty lub jej sporządzenia.

Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe

Przyczyny niezgodności recepturowych

  • niewłaściwy dobór rozpuszczalników, które nie mieszają się ze sobą,
  • łączne zestawienie substancji wchodzących ze sobą w interakcje,
  • adsporpcja,
  • strącenie koloidu.

Podział niezgodności ze względu na charakter zmian

  • fizyczne (polegające na zmianie właściwości fizykochemicznych związków leczniczych, np. zmiana konsystencji, stanu skupienia, rozpuszczalności, zanik albo obniżenie aktywności farmakologicznej na skutek adsorpcji);
  • chemiczne (zachodzą w wyniku licznych reakcji chemicznych takich jak np. utlenianie, hydroliza, redukcja, podwójna wymiana, estryfikacja).

Czytaj również:

Niezgodności recepturowe – substancja lecznicza nie rozpuszcza się w przepisanym rozpuszczalniku

Niezgodności chemiczne

Pojawiają się wówczas, gdy między składnikami recepty zachodzą reakcje prowadzące do powstania nowych związków w postaci osadu, zmiany zabarwienia czy konsystencji. Mogą być też niedostrzegalne jak np. deazaktywacja pepsyny.

Podstawowe typy niezgodności chemicznych

Wytrącanie słabych zasad

Niezgodność chemiczna polegająca na wydzieleniu trudno rozpuszczalnych zasad z roztworów soli słabych zasad. Dotyczy soli alkaloidów i środków miejscowo znieczulających. Na jej wystąpienie mają wpływ następujące czynniki: odczyn roztworu, jego stężenie, rodzaj użytych substancji leczniczych.

W praktyce aptecznej najczęściej mamy do czynienia z bardzo trudno rozpuszczalnymi w wodzie zasadami takimi jak papaweryna i strychnina, których rozpuszczalność w wodzie wynosi kolejno 0,02 g/l i 0,15 g/l. Często wytrącają się także osady trudno rozpuszczalnej atropiny (1,5 g/l).

Istnieje również pojęcie niezgodności pozornej, która ma miejsce w przypadku łatwo rozpuszczalnych zasad takich jak kodeina (8g/l) i efedryna (50g/l). Mimo, że substancje te wytrącają się w środowisku alkalicznym to jednak jako łatwo rozpuszczalne osady rozpuszczają się w mieszance. W takiej sytuacji lek recepturowy można wykonać bez ingerencji w skład.

Sprawdź także:

Przykłady recept z niezgodnościami

 

Rp. 
Papaverini hydrochloridi0,2
Diuretini5,0
Phenobarbitali natrici0,3
Aquae                              ad 100,0
M.f. sol. 

 

Dochodzi do alkalizacji środowiska przez fenobarbital sodowy i diuretynę, w wyniku czego wytrąca się papaweryna. W celu uniknięcia powyższej niezgodności można sporządzić roztwór chlorowodorku papaweryny oddzielnie bądź wydać ją w postaci proszków dzielonych.

 

Rp. 
Papaverini hydrochloride0,2
Natrii benzoatis2,0
Aquaead 100,0
M.f.sol 

 

W przypadku tej recepty również dochodzi do alkalizacji roztworu. Tym razem na skutek obecności benzoesanu sodu. W celu uniknięcia wytrącenia się z roztworu papaweryny należy rozdzielić składniki i sporządzić oddzielnie dwa roztwory.

 

Rp. 
Natrii bromidi 
Adonidis vernalis tinct. 
Convallariae tinct. 
Crataegi tinct. titr. 
Ammi visnage tinct. 
Visci albi intr.aa 10,0
Phenobarbitali natrici 
Papaverini hydrochloridiaa 0,8
Neospasmini100,0
Aquaead 200,0
M.f. mixt. 

 

W powyższej mieszance mimo obecności nalewek również dochodzi do alkalizacji środowiska i wytrącenia się papaweryny. Aby tego uniknąć należy chlorowodorek papaweryny wydać oddzielnie w postaci roztworu o stężeniu 0,8/200,0 lub 20 proszków (po 0,04 g).

Unikanie niezgodności recepturowych

Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z dnia 18 października 2002 r. należy korygować niezgodności recepturowe. Farmaceuta jest zobowiązany do kontroli składu recepty i w razie potrzeby do dokonania korekty składu leku recepturowego.

W przypadku niezgodności chemicznej jaką jest wytrącanie słabych zasad najczęściej poprawa recepty polega najczęściej na wydzieleniu chlorowodorku papaweryny ze składu mieszanki i podanie jej w proszkach.

Bibliografia:

  1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 października 2002 r. w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych;
  2. Niezgodności recepturowe, interakcje, homeopatia i homotoksykologia. Skrypt do ćwiczeń dla studentów IV roku farmacji aptecznej; E. Telejko, K.Winnicka, K.Sosnowska, T.Słodownik; Akademia Medyczna w Białymstoku; Białystok 2005 r. ;
  3. Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji; pod redakcją M.Gajewskiej i M. Sznitowskiej; Wydawnictwo Fundacja Pro Pharmacia Futura; Warszawa 2018 r.;
  4. Receptura apteczna; pod redakcją naukową R. Jachowicz; Wydawnictwo PZWL; Warszawa 2016 r.;
  5. http://www.aptekarzpolski.pl/2016/01/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/.
logo