Niezgodności recepturowe (łac.Incompatibilitates) są to nieprzewidziane i niezamierzone zmiany cech fizycznych, chemicznych i farmakologicznych leku recepturowego. Mogą być skutkiem niewłaściwego zapisania recepty lub jej sporządzenia.
Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe
Przyczyny niezgodności recepturowych
- niewłaściwy dobór rozpuszczalników, które nie mieszają się ze sobą,
- łączne zestawienie substancji wchodzących ze sobą w interakcje,
- adsporpcja,
- strącenie koloidu.
Podział niezgodności ze względu na charakter zmian
- fizyczne (polegające na zmianie właściwości fizykochemicznych związków leczniczych, np. zmiana konsystencji, stanu skupienia, rozpuszczalności, zanik albo obniżenie aktywności farmakologicznej na skutek adsorpcji);
- chemiczne (zachodzą w wyniku licznych reakcji chemicznych takich jak np. utlenianie, hydroliza, redukcja, podwójna wymiana, estryfikacja).
Czytaj również:
Niezgodności recepturowe – substancja lecznicza nie rozpuszcza się w przepisanym rozpuszczalniku
Niezgodności chemiczne
Pojawiają się wówczas, gdy między składnikami recepty zachodzą reakcje prowadzące do powstania nowych związków w postaci osadu, zmiany zabarwienia czy konsystencji. Mogą być też niedostrzegalne jak np. deazaktywacja pepsyny.
Podstawowe typy niezgodności chemicznych
- wytrącanie słabych kwasów,
- wytrącanie słabych zasad,
- reakcje podwójnej wymiany,
- tworzenie kompleksów,
- reakcje utleniania i redukcji,
- reakcje hydrolizy,
- inaktywacja pepsyny.
Wytrącanie słabych zasad
Niezgodność chemiczna polegająca na wydzieleniu trudno rozpuszczalnych zasad z roztworów soli słabych zasad. Dotyczy soli alkaloidów i środków miejscowo znieczulających. Na jej wystąpienie mają wpływ następujące czynniki: odczyn roztworu, jego stężenie, rodzaj użytych substancji leczniczych.
W praktyce aptecznej najczęściej mamy do czynienia z bardzo trudno rozpuszczalnymi w wodzie zasadami takimi jak papaweryna i strychnina, których rozpuszczalność w wodzie wynosi kolejno 0,02 g/l i 0,15 g/l. Często wytrącają się także osady trudno rozpuszczalnej atropiny (1,5 g/l).
Istnieje również pojęcie niezgodności pozornej, która ma miejsce w przypadku łatwo rozpuszczalnych zasad takich jak kodeina (8g/l) i efedryna (50g/l). Mimo, że substancje te wytrącają się w środowisku alkalicznym to jednak jako łatwo rozpuszczalne osady rozpuszczają się w mieszance. W takiej sytuacji lek recepturowy można wykonać bez ingerencji w skład.
Sprawdź także:
Przykłady recept z niezgodnościami
|
Dochodzi do alkalizacji środowiska przez fenobarbital sodowy i diuretynę, w wyniku czego wytrąca się papaweryna. W celu uniknięcia powyższej niezgodności można sporządzić roztwór chlorowodorku papaweryny oddzielnie bądź wydać ją w postaci proszków dzielonych.
Rp. | |
Papaverini hydrochloride | 0,2 |
Natrii benzoatis | 2,0 |
Aquae | ad 100,0 |
M.f.sol |
W przypadku tej recepty również dochodzi do alkalizacji roztworu. Tym razem na skutek obecności benzoesanu sodu. W celu uniknięcia wytrącenia się z roztworu papaweryny należy rozdzielić składniki i sporządzić oddzielnie dwa roztwory.
Rp. | |
Natrii bromidi | |
Adonidis vernalis tinct. | |
Convallariae tinct. | |
Crataegi tinct. titr. | |
Ammi visnage tinct. | |
Visci albi intr. | aa 10,0 |
Phenobarbitali natrici | |
Papaverini hydrochloridi | aa 0,8 |
Neospasmini | 100,0 |
Aquae | ad 200,0 |
M.f. mixt. |
W powyższej mieszance mimo obecności nalewek również dochodzi do alkalizacji środowiska i wytrącenia się papaweryny. Aby tego uniknąć należy chlorowodorek papaweryny wydać oddzielnie w postaci roztworu o stężeniu 0,8/200,0 lub 20 proszków (po 0,04 g).
Unikanie niezgodności recepturowych
Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z dnia 18 października 2002 r. należy korygować niezgodności recepturowe. Farmaceuta jest zobowiązany do kontroli składu recepty i w razie potrzeby do dokonania korekty składu leku recepturowego.
W przypadku niezgodności chemicznej jaką jest wytrącanie słabych zasad najczęściej poprawa recepty polega najczęściej na wydzieleniu chlorowodorku papaweryny ze składu mieszanki i podanie jej w proszkach.
Bibliografia:
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 października 2002 r. w sprawie wydawania z apteki produktów leczniczych i wyrobów medycznych;
- Niezgodności recepturowe, interakcje, homeopatia i homotoksykologia. Skrypt do ćwiczeń dla studentów IV roku farmacji aptecznej; E. Telejko, K.Winnicka, K.Sosnowska, T.Słodownik; Akademia Medyczna w Białymstoku; Białystok 2005 r. ;
- Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji; pod redakcją M.Gajewskiej i M. Sznitowskiej; Wydawnictwo Fundacja Pro Pharmacia Futura; Warszawa 2018 r.;
- Receptura apteczna; pod redakcją naukową R. Jachowicz; Wydawnictwo PZWL; Warszawa 2016 r.;
- http://www.aptekarzpolski.pl/2016/01/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/.