Proszki dzielone – krótkie przypomnienie
Proszki dzielone należą do stałych postaci leków recepturowych. Mają zastosowanie głównie wewnętrznie aczkolwiek czasami zawierają substancje stosowane na skórę bądź błony śluzowe. Swoją nazwę zawdzięczają temu, iż zawierają ściśle odważoną dawkę leku, którą zażywa się jednorazowo bez konieczności odmierzania dawek przez pacjenta, tak jak w przypadku roztworów. Mogą zawierać sproszkowaną jedną substancję leczniczą bądź wiele substancji lub zostać przygotowane z gotowych leków. Warto pamiętać, że w przypadku proszków stosowanych wewnętrznie wielkość cząsteczek nie może być większa niż 0,5 mm, a osoba przygotowująca lek recepturowy powinna zwrócić uwagę na możliwość wystąpienia niezgodności między użytymi składnikami. Przygotowanie proszków to pracochłonne zajęcie, ale możliwość dokładnego odmierzenia substancji zwiększa bezpieczeństwo ich stosowania. Proszki dzielone rozdzielane są do specjalnych kapsułek skrobiowych, żelatynowych lub saszetek. W przypadku gdy masa pojedynczego proszku jest mniejsza od 0,1 g, należy uzupełnić je laktozą do wspomnianej wagi.
Osobny artykuł: Leki pediatryczne w recepturze aptecznej
Proszki dzielone – idealne rozwiązanie dla małych pacjentów?
Dostępne na rynku gotowe leki zawierają dawki substancji leczniczych, które w większości przekraczają maksymalną dawkę jednorazową, jaką można podać leczonemu dziecku. Z tego względu lekarze decydują się na przepisywanie leków recepturowych zawierających proszki dzielone. Pozwalają one na swobodne zestawienie składu oraz indywidualizację dawki do konkretnego pacjenta. Zawierają zarówno substancje pro receptura, jak i preparaty gotowe. Przed przystąpieniem do wykonania należy sprawdzić, czy nie została przekroczona dawka maksymalna każdej z użytych substancji leczniczych, obliczając je według wzoru Clarka:
Dawka dla dziecka = dawka maksymalna dla dorosłego x masa ciała/70
Przykłady leków stosowanych jako proszki dzielone u dzieci:
| Rp. | |
| Ephedrini hydrochlorici | |
| Diphergan | Aa 0,002 |
| Cal. Lactici | 0,2 |
| M.f.pulvis | |
| Dtd. No 40 | |
| D.S. 2×1 |
Diphergan łączony z chlorowodorkiem efedryny oraz mleczanem bądź glukonianem wapnia to tzw. proszki krakowskie. Proszek wykazuje działanie objawowe i przepisywany jest najczęściej dzieciom głównie w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych o różnej etiologii. Ze względu na występujące w składzie interakcje preparat jest coraz rzadziej stosowany.
| Rp. | |
| Metocard | 0,01 |
| Sacch. Lactici | q.s. |
| M.f. pulvis | |
| Dtd No 40 | |
| D.S. 2×1 |
| Rp. | |
| Propranolol | 0,001 |
| Sacch. Lactici | q.s. |
| M.f.pulvis | |
| Dtd No 40 | |
| D.S. 3 x 1 |
Proszki dzielone z metocardem lub propanololem stosowane są w nadciśnieniu tętniczym, dławicy piersiowej, zaburzeniach rytmu serca. Propranolol zapisywany jest na receptach najczęściej w dawce 5,0 mg/proszek, a metocard 10,0 mg/proszek. Pediatryczne proszki recepturowe z β-blokerami sporządza się głównie dla dzieci w wieku od 5 do 7 lat.
Leki recepturowe z kaptoprylem – zapisywany jest najczęściej w dawce 2,0–2,5 mg/proszek, głównie dla dzieci od 1 do 5 roku życia, choć nierzadkie są również przypadki stosowania leku u dzieci 3–4 miesięcznych.
| Rp. | |
| Captopril | 0,002 |
| Lactosi q.s. | |
| M.f.pulvis | |
| Dtd. No 20 | |
| D.S. 1×1 |
Kolejnym przykładem proszków dzielonych są te sporządzane z furosemidem jako lekiem moczopędnym z grupy diuretyków pętlowych. Przygotowywane są głównie dla niemowląt poniżej 1 roku życia.
| Rp. | |
| Furosemidum | 0,005 |
| Lactosi q.s. | |
| M.f.pulvis | |
| Dtd. No 40 | |
| D.S. 2×1 |
Wśród preparatów gotowych rozsypywanych do opłatków skrobiowych można wymienić te, które wykorzystuje się w terapii różnego rodzaju schorzeń przewodu pokarmowego: Gasprid, Omeprazol i Metoclopramidum.
| Rp. | |
| Gasprid | 1,9 mg |
| Lactosi | 1,0 |
| M.f.pulvis | |
| Dtd. No 40 | |
| D.S. 3 x 1 |
Składnikami sporządzanych w aptekach proszków dzielonych bywają niekiedy również preparaty gotowe działające na ośrodkowy układ nerwowy. Wśród leków psycholeptycznych i przeciwdrgawkowych należy wymienić: Tisercin, Clonazepamum i Topamax.
| Rp. | |
| Clomazepam | 0,0001 (jedna dziesiąta miligrama) |
| Sacch. Lactici | Ad 0,3 |
| M.f.pulvis | |
| Dtd. No 30 | |
| D.S. 1 x 1 proszek |
Sprawdź także:
Bardzo rzadko w recepturze aptecznej wykonuje się proszki dzielone, które zawierają w swoim składzie furaginę, kwas foliowy, acesan, enarenal czy spironolakton.
| Rp. | |
| Acidi folici | 0,1 mg |
| Sacch. Lactici | q.s. |
| M.f.pulvis | |
| Dtd. 30 | |
| D.S. 1 x 1 proszek |
Bibliografia:
- Jachowicz R.: Receptura apteczna. Warszawa PZWL 2010.
- Krówczyński L., Jachowicz R.: Ćwiczenia z receptury. Wydawnictwo UJ 2000.
- Redliński A., Przypadki off label use i orphan drugs w recepturze aptecznej. Część 2. Stałe postaci leku, Farm Pol, 2013, 69(1); 3–18.
- http://www.aptekarzpolski.pl/2012/04/04-2012-repetytorium-do-specjalizacji-proszki-w-recepturze/ (dostęp 13.03.2020).
