Rozpuszczalność oznacza miarę zdolności substancji do tworzenia jednorodnego układu z fazą dyspergującą (rozpuszczalnikiem). Cecha ta ma ogromne znaczenie przy sporządzaniu roztworów wchodzących w skład leków recepturowych. Farmakopea podaje następujące kategorie rozpuszczalności substancji:
Określenie rozpuszczalności | Rozpuszczalność 1 cz. substancji w 100 cz. rozpuszczalnika |
Bardzo łatwo rozpuszczalna | < 1 |
Łatwo rozpuszczalna | 1–10 |
Rozpuszczalna | 10–30 |
Dość trudno rozpuszczalna | 30–100 |
Trudno rozpuszczalna | 100–1000 |
Bardzo trudno rozpuszczalna | 1000–10 000 |
Praktycznie nierozpuszczalna | > 10 000 |
Najczęstszymi rozpuszczalnikami w recepturze aptecznej są woda i etanol. W poniższej tabeli prezentujemy wartości rozpuszczalności substancji we wspomnianych rozpuszczalnikach.
Substancja | Rozpuszczalność w wodzie | Rozpuszczalność w etanolu | Uwagi |
---|---|---|---|
Acidum acetylsalicylicum | trudno rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Acidum benzoicum | trudno rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | rozpuszczalna we wrzącej wodzie |
Acidum boricum | rozpuszczalna | rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna we wrzącej wodzie i glicerolu |
Acidum citricum | bardzo łatwo rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Acidum lacticum | miesza się | miesza się | |
Acidum salicylicum | trudno rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Acidum tartaricum | bardzo łatwo rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Adrenalinum | praktycznie nierozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | rozpuszczalna w kwasie solnym |
Aminophyllinum | łatwo rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | |
Ammonii bromidum | łatwo rozpuszczalna | dość trudno rozpuszczalna | |
Argenti nitras | bardzo łatwo rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Argentum colloidale | łatwo rozpuszczalna lub rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | |
Atropini sulfas | bardzo łatwo rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Atropinum | bardzo trudno rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Balsamum peruvianum | praktycznie nierozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | nie miesza się z olejami z wyjątkiem oleju rycynowego |
Benzocainum | bardzo trudno rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Borax | rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | bardzo łatwo rozpuszczalna we wrzącej wodzie, łatwo rozpuszczalna w glicerolu |
Calcii chloridum | łatwo rozpuszczalna | rozpuszczalna | |
Camphora | trudno rozpuszczalna | bardzo łatwo rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna w olejach |
Chlorali hydras | bardzo łatwo rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Chloramphenicolum | trudno rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Chlorhexidini gluconas | miesza się | miesza się z nie więcej niż 5 częściami etanolu | |
Codeini phosphas | łatwo rozpuszczalna | trudno lub bardzo trudno rozpuszczalna | |
Codeinum | rozpuszczalna we wrzącej wodzie | łatwo rozpuszczalna | |
Coffeinum | dość trudno rozpuszczalna | trudno rozpuszczalna | rozpuszcza się w stężonych roztworach benzoesanów oraz salicylanów litowców |
Cupri sulfas | łatwo rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | |
Ephedrini hydrochloridum | łatwo rozpuszczalna | rozpuszczalna | |
Erythromycinum | trudno rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | rozpuszczalność w wodzie zmniejsza się wraz ze wzrostem temperatury |
Ethacridini lactas | dość trudno rozpuszczalna | bardzo trudno rozpuszczalna | roztwór wodny należy przygotować na gorąco |
Gentamycini sulfas | łatwo rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | |
Glucosum | łatwo rozpuszczalna | dość trudno rozpuszczalna | |
Glycerinum | miesza się | miesza się | |
Hydrocortisonum | praktycznie nierozpuszczalna | dość trudno rozpuszczalna | |
Ichthammolum | miesza się | trudno rozpuszczalna | miesza się z glicerolem i lanoliną |
Iodum | bardzo trudno rozpuszczalna | rozpuszczalna | bardzo łatwo rozpuszczalna w stężonych roztworach jodków; trudno rozpuszczalna w glicerolu |
Kalii acetas | bardzo łatwo rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Kalii bromidum | łatwo rozpuszczalna | trudno rozpuszczalna | |
Kalii chloridum | łatwo rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | |
Kalii permangas | rozpuszczalna | brak danych | łatwo rozpuszczalna we wrzącej wodzie |
Lactosum | łatwo rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | wolno rozpuszcza się w wodzie |
Lidocaini hydrochloridum | bardzo łatwo rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Magnesii chloridum | bardzo łatwo rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Magnesii sulfas | praktycznie nierozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | |
Mentholum | praktycznie nierozpuszczalna | bardzo łatwo rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna w parafinie i olejach |
Metamizolum natricum | bardzo łatwo rozpuszczalna | rozpuszczalna | |
Methenaminum | łatwo rozpuszczalna | rozpuszczalna | |
Morphini hydrochloridum | rozpuszczalna | trudno rozpuszczalna | |
Natrii benzoas | łatwo rozpuszczalna | dość trudno rozpuszczalna | |
Natrii bromidum | łatwo rozpuszczalna | rozpuszczalna | |
Natrii carbonas | łatwo rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | |
Natrii chloridum | łatwo rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | |
Natrii citras | łatwo rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | |
Natrii hydrogenocarbonas | rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | |
Natrii iodidum | bardzo łatwo rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Natrii salicylas | łatwo rozpuszczalna | dość trudno rozpuszczalna | |
Natrii sulfas | łatwo rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | |
Natrii thiosulfas | bardzo łatwo rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | |
Neomycini sulfas | bardzo łatwo rozpuszczalna | bardzo trudno rozpuszczalna | |
Papaverini hydrochloridum | dość trudno rozpuszczalna | trudno rozpuszczalna | |
Pepsinum | rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna | |
Phenobarbitalum | bardzo trudno rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Phenobarbitalum natricum | łatwo rozpuszczalna | rozpuszczalna | mała część substancji może być nierozpuszczalna w wodzie |
Pilocarpini hydrochloridum | bardzo łatwo rozpuszczalna | bardzo łatwo rozpuszczalna | |
Prednisolonum | bardzo trudno rozpuszczalna | rozpuszczalna | |
Procaini hydrochloridum | łatwo rozpuszczalna | rozpuszczalna | |
Resorcinolum | bardzo łatwo rozpuszczalna | bardzo łatwo rozpuszczalna | |
Saccharum | bardzo łatwo rozpuszczalna | trudno rozpuszczalna | |
Tanninum | bardzo łatwo rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna | |
Theophyllinum | trudno rozpuszczalna | dość trudno rozpuszczalna | rozpuszczalna w roztworach wodorotlenków litowców i wodorotlenku amonowego; rozpuszczalna w kwasach nieorganicznych |
Thymolum | bardzo trudno rozpuszczalna | bardzo łatwo rozpuszczalna | łatwo rozpuszczalna w olejach |
Ureum | bardzo łatwo rozpuszczalna | rozpuszczalna | |
Zinci sulfas | bardzo łatwo rozpuszczalna | praktycznie nierozpuszczalna |
Źródło: Farmakopea Polska
Czytaj również: Jakie surowce recepturowe rozpuszczamy na gorąco?