Dzisiaj przygotowaliśmy dla Państwa kompendium wiedzy dotyczące zastosowania roztworów buforowych w procesie sporządzania leków recepturowych. Zachęcamy do lektury.
Sprawdź także: Roztwory
Czym są roztwory buforowe?
Roztworami buforowymi nazywamy mieszaniny słabego kwasu i soli tego kwasu z mocną zasadą lub mieszaniny słabej zasady i soli tej zasady z mocnym kwasem, które wprowadzone do roztworu będą dążyły do utrzymania stałego pH. Po wprowadzeniu buforu, odczyn mieszaniny nie będzie się zmieniał pomimo dodawania np. niewielkich ilości mocnych zasad czy kwasów [1].
Warto również zwrócić uwagę na termin pojemności buforowej. Jest ona niczym innym jak wrażliwością, określonej ilości roztworu zawierającego bufor na dodawanie mocnego kwasu lub zasady [2][3].
Osobny artykuł: Roztwory wodne w recepturze aptecznej
Zastosowanie roztworów buforowych w recepturze
Preparaty sporządzane w aptece muszą spełniać restrykcyjne wymogi dotyczące m.in. optymalnego stężenia jonów wodorowych. Niedostosowanie się do tych zasad, skutkować może utratą właściwości terapeutycznych leku, zaburzać jego wchłanianie, a w niektórych przypadkach stwarzać zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta (np. w sytuacji gdy zmiana środowiska chemicznego doprowadzi do rozpadu substancji aktywnej na toksyczne związki).
Odczyn jest szczególnie ważny w przypadku przygotowywania postaci leku aplikowanych do oka czy ucha. Preparaty oczne powinny być przygotowane w taki sposób, by osiągać pH zbliżone do płynu łzowego (7,0-7,4). W drugim wypadku powinien on wynosić ok 5,5 – co odpowiada naturalnemu pH panującemu w uchu [4]. Ponadto, odpowiednie stężenie jonów wodorowych jest kluczowe w zachowaniu trwałości niektórych substancji aktywnych m.in. antybiotyków (penicylin, tetracyklin, siarczanu gentamycyny), adrenaliny czy alkaloidów [5]
Aby zwiększyć stabilność chemiczną substancji i bezpieczeństwo wytworzonych preparatów Farmakopea dopuszcza wykorzystanie roztworów buforowych celem zapewnienia odpowiedniej wartości pH w postaci leku.
Osobny artykuł: Roztwory olejowe w recepturze
Jakie roztwory buforowe znalazły zastosowanie w recepturze aptecznej?
Niezależnie od postaci leku, należy pamiętać o tym, że zastosowane roztwory buforowe powinny być wykorzystywane w niewielkich ilościach, które nie wywierają samodzielnego działania farmakologicznego.
Do roztworów buforowych stosowanych w recepturze zaliczyć można mieszaniny:
| Kwas borowy | 1,1 |
| Tetraboran sodu | 0,2 |
| Chlorek sodu | 0,2 |
| Woda | do 100,0 |
Roztwór buforowy stosowany dla preparatów zawierających 0,5% chloramfenikolu.
| Kwas borowy | 1,1 |
| Tetraboran sodu | 0,2 |
| Woda | do 100,0 |
Roztwór buforowy stosowany w preparatach zawierających chloramfenikol w stężeniu równym, bądź wyższym od 1%.
| Tetraboran sodu | 0,8 |
| Chlorek sodu | 0,4 |
| Woda | do 100,0 |
Roztwór buforowy stosowany w przygotowywaniu preparatów zawierających do 1% zawartości tetracyklin
| Tetraboranu sodu | 1,6 |
| Woda | do 100,0 |
Roztwór stosowany w recepturze leków zawierających 2% tetracyklin.
| Bezwodny fosforan sodu | 0,23 |
| Bezwodny dwuwodorofosforanu sodu | 0,20 |
| Chlorek sodu | 0,24 |
| Woda | do 100,0 |
Roztwór stosowany w recepturze 2% roztworu chlorowodorku pilokarpiny.
Cytrynian sodu 30 g/l
Roztwór stosowany w preparatach zawierających penicyliny.
Przygotowanie roztworów buforowych wymaga rozpuszczenia wymienionych substancji w wodzie destylowanej. Następnie mieszaninę poddaje się odpowiednio sączeniu klarującemu i wyjaławianiu w autoklawie (122+/-2 °C, 20 min) [1][5].
Buforowanie roztworów antybiotyków.
Antybiotyki, stanowią grupę związków chemicznych, szczególnie podatnych na rozkład pod wpływem czynników zewnętrznych (m.in. światła, pH). W przypadku wielu leków recepturowych, które je zawierają konieczne jest wybranie odpowiedniego pH, które stanowić będzie wartość kompromisową pomiędzy tą w której dana substancja chemiczna zachowuje trwałość, a tą w której można zagwarantować odpowiednie działanie farmakologiczne sporządzonego preparatu. Dlatego też np. dla preparatów mających w składzie penicylinę benzylową najkorzystniejsze jest utrzymanie pH w granicach 6,5 – zagwarantuje to najmniejszą szybkość rozkładu substancji aktywnej.
Warto również unikać w składzie preparatu, związków które mogą znacznie wpływać na odczyn leku. Do substancji takich zaliczamy m.in. protargol, sulfacetamid sodowy, chlorowodorki zasad azotowych (efedryny, kokainy, prokainy) czy woda wapienna [1, 5].
Osobny artykuł: „Chronić od światła” – jakich leków dotyczy?
Czytaj również:
Źródła:
- G. Samczewska, ‘Receptura Aseptyczna skrypt dla studentów Wydziału Farmaceutycznego‘, Uniwersytet Medyczny W Łodzi, Katedra Farmacji Stosowanej, Łódź 2012.
- ‘Chemiczne metody analizy ilościowej’, Księgarnia Internetowa PWN. [Online]. Available: https://ksiegarnia.pwn.pl/Chemiczne-metody-analizy-ilosciowej,68459857,p.html. [Accessed: 05-Oct-2019].
- ‘Bufory :: Biotechnologia: e-biotechnologia.pl :: Biotechnologiczny Portal Internetowy-aktualności, artykuły, laboratorium, studia biotechnologiczne.’ [Online]. Available: http://www.e-biotechnologia.pl/Artykuly/Bufory. [Accessed: 05-Oct-2019].
- ‘Właściwa pielęgnacja uszu’, Cochlear Österreich Blog, 19-Apr-2018.
- K. H. Bodek, Przewodnik po recepturze aptecznej: dla studentów Wydziału Farmaceutycznego : praca zbiorowa. Łódź: Biuro Promocji Wydawnictw Uniwersytetu Medycznego, 2009.
