Roztwory etanolowe – jaki etanol zawierają?

Zgodnie z definicją, roztwory etanolowe czyli Solutiones spirituosae otrzymane są poprzez rozpuszczenie składników recepty w etanolu o stężeniu poniżej 40 ̊ (360g/l). Roztwory sporządzone z etanolu o wyższym stężeniu noszą miano spirytusów leczniczych (Solutiones medicata). Na recepcie musi być wyraźnie zaznaczone o jaki rozpuszczalnik chodzi. Stężenie etanolu wyraża się zazwyczaj w procentach objętościowych czyli stopniach. Podstawowym etanolem używanym do rozcieńczeń jest 95 ̊ (Spiritus Vini, rectificatus, Ethanolum 760 g/l), w którym zawartość procentowa objętości alkoholu etylowego mieści się w granicach  95%  –  96%. Jeśli w recepcie nie zaznaczono jakiego stężenia etanolu należy użyć – stosuje się wówczas alkohol 95 ̊.

Osobny artykuł: Kalkulator etanolu

Etanol ważny rozpuszczalnik

Najczęściej roztwory sporządzane są z użyciem wody jako rozpuszczalnika. Niekiedy jednak substancja nie ulega rozpuszczeniu w wodzie. Należy zatem poszukać innego rozwiązania. Etanol nie ulega dysocjacji , charakteryzuje się małą zdolnością rozpuszczania elektrolitów. Jego mała cząsteczka posiadająca jedynie dwa atomy zdolne do wytworzenia wiązań wodorowych sprawia, że tworzy on układ łańcuchowy, w który łatwo wbudowują się cząsteczki substancji rozpuszczanej. Zatem alkohol etylowy stanowi dobry rozpuszczalnik dla dużej grupy związków organicznych, nierozpuszczalnych w wodzie. Wymienić można tutaj: kamforę, chloramfenikol, estry kwasu p-hydroksybenzoesowego i wiele innych. Ponadto etanol miesza się z acetonem, chloroformem, eterem, 86% glicerolem oraz z wodą. Z ostatnią z wymienionych substancji wykazuje zjawisko kontrakcji. Polega ono  na zmniejszeniu objętości mieszaniny w porównaniu do sumy objętości składników, któremu towarzyszy wydzielanie ciepła. W celu stworzenia rozcieńczeń przelicza się stężenia objętościowe etanolu na wagowe, co umożliwia obliczenie odpowiednich ilości wody i etanolu 95 ̊. Pomocne jest posłużenie się poniżej przedstawionym wzorem:

x = (100 * % wagowy etanolu słabszego) / (% wagowy etanolu silniejszego)

Zastosowanie roztworów etanolowych

Etanol stosowany jest w roztworach zewnętrznych, które używane są w celu odkażenia, natarcia lub rozgrzania skóry, mycia twarzy przy infekcjach, w bólach reumatycznych,  kroplach do uszu czy  kroplach do płukania gardła. Poniżej przykłady stosowanych roztworów oraz recept.

Osobny artykuł: Stężenie masowe i objętościowe etanolu

Spirytus gorczyczny (Spiritus sinapis)

Otrzymuje się go przez rozpuszczenie 2 części olejku gorczycznego w 90 częściach etanolu 96% v/v i dodanie wody do uzyskania 100 części. Stosuje się zewnętrznie do nacierania skóry.

Spirytus mrówczany (Spirytus Formicicus, Spirytus Formicae, Spirytus mrówkowy)

Roztwór 1,2% kwasu mrówkowego w etanolu o stężeniu około 70% v/v. Stosowany zewnętrznie, do nacierań w chorobie reumatycznej.

Spirytusowy roztwór jodu (Iodi solutio spirituosa, Jodyna, Nalewka jodowa)

Etanolowy 3% roztwór jodu. Stosowany do odkażania skóry, dezynfekcji pola operacyjnego, do pędzlowania dziąseł, a po rozcieńczeniu do płukania ust i gardła.

Spirytus kamforowy (Camphorae spiritus, Spiritus camphoratus, Solutio camphorae spirituosa)

W skład wchodzi kamfora o stężeniu 10%, a zawartość etanolu stanowi  od 65 do 70% (v/v). Stosowany jest do nacierań w bólach reumatycznych i neuralgicznych – wywołuje miejscowe przekrwienie, ma też właściwości antyseptyczne.

Spirytus mydlany (Saponis kalini spirytus, Solutio Saponis spirituosa)

Preparat to 50% etanolowy roztwór mydła potasowego. Służy do zmywania i dezynfekcji rąk.

Mazidło mydlano-kamforowe (Linimentum saponato-camphoratum, opodeldok)

Preparat jest stosowany do nacierań, albo jako podłoże do substancji leczniczych.

Spirytus salicylowy (Spirytus salicylatus)

Wykazuje działanie odkażające, stosowany do użytku zewnętrznego. Jest to etanolowo-wodny roztwór kwasu salicylowego. Zawartość kwasu salicylowego wynosi 2% (1,9-2,1%), a etanolu 70% (v/v) (67-73%).

Przykłady leków recepturowych z etanolem:

Sprawdź także:

• przepis na roztwór dezynfekujący do rąk
• roztwór dezynfekujący do rąk bez alkoholu

Bibliografia:

1. Jachowicz R., Receptura apteczna, 2015, PZWL, Warszawa.
2. Krówczyński L., Ćwiczenia z receptury, 2000, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
3. Sznitowska M., Farmacja stosowana technologia postaci leku, 2017, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
4. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Farmakopea XI, 2017.