Najczęściej stosowanym w technologii postaci leku rozpuszczalnikiem jest woda. Jednak nie wszystkie recepty można wykonać przy użyciu tylko tego rozpuszczalnika. Bohater dzisiejszego artykułu wykorzystywany jest głównie pod postacią roztworu wodnego, w recepturze preparatów do stosowania zewnętrznego i wewnętrznego. Stanowi jedną z najczęściej stosowanych substancji pomocniczych w recepturze. W dzisiejszym artykule chcielibyśmy przybliżyć Państwu temat właściwości i wykorzystania jednego z surowców farmakopealnych – glicerolu.

Osobny artykuł: Roztwory

Czym jest glicerol?

Pod względem chemicznym glicerolem (gliceryną) nazywany jest wodny roztwór propan-1,2,3-triolu – najtrwalszego spośród alkoholi trójwodorotlenowych. W warunkach normalnych substancja stanowi bezbarwną, syropowatą ciecz, o charakterystycznym tłustym wyglądzie. Jedną z najważniejszych, najczęściej stosowanych w recepturze właściwości glicerolu jest fakt, że miesza się z wodą w każdym stosunku. Ponadto, gliceryna bardzo dobrze rozpuszcza się w etanolu, natomiast w olejach tłustych i olejkach eterycznych jest praktycznie nierozpuszczalna.  Warto dodać, że w recepturze aptecznej najczęściej stosowany jest jej 85% roztwór wodny (Glycerolum 85 per centum) [1] [2].

Sprawdź także: Etanol i roztwory etanolowe w recepturze aptecznej

Działanie farmakologiczne

Stosowanie tej substancji ogranicza się do wykorzystania zewnętrznego. Cenione jest jego działanie łagodzące, nawilżające na powierzchnię skóry. Dodatkowo stanowi jeden z głównych składników czopków glicerynowych – które sprawdzają się jako hiperosmotyczne środki przeczyszczające [3].

Glicerol przyjmowany per os, może doprowadzić do natychmiastowego spadku ciśnienia wewnątrzgałkowego. Właściwość ta wydaje się być użyteczna w terapii podwyższonego ciśnienia wewnątrz gałki ocznej [3].  Ciekawą informacją, na temat tej substancji może być fakt, że przez kilka lat znajdowała się na liście preparatów zakazanych przez Światową Organizację Antydopingową (WADA). Powodem dla którego umieszczono opisywany związek chemiczny na tej liście miało być jego działanie diuretyczne i zwiększające objętość osocza. Ostatecznie jednak, w 2018 roku zadecydowano o usunięciu glicerolu z wykazu substancji zakazanych w sporcie.

Warto pamiętać, że stosowanie glicerolu nie jest pozbawione działań niepożądanych. W sytuacji przedawkowania, mogą wystąpić u pacjenta wzmożone pragnienie i biegunka. W przypadku stosowania czopków glicerynowych istnieje prawdopodobieństwo podrażnienia końcowego odcinka jelita grubego. Jednym z działań niepożądanych substancji jest powodowanie tachykardii, jednak zdarza się to niezwykle rzadko [3].

Osobny artykuł: Gliceryna jako magistralny lek stosowany do oczu

Zastosowanie rozpuszczalnika w farmacji

Glicerol wykorzystywany jest najczęściej pod postacią roztworu leczniczego, czyli płynnej postaci leku przeznaczonej do stosowania wewnętrznego lub zewnętrznego, którą otrzymuje się poprzez rozpuszczenie jednej lub kilku substancji w odpowiednim rozpuszczalniku lub mieszaninie rozpuszczalników. W monografii farmakopealnej znaleźć możemy informacje na temat dwóch roztworów glicerolu. Jeden z nich zawiera 98-101% (m/m) substancji, drugi natomiast 85%. Roztwór o wyższym stężeniu jest stosowany rzadko, ze względu na wysoką higroskopijność [2].

Glicerol może być stosowany jako:

• rozpuszczalnik,
• środek utrzymujący wilgoć,
• substancja słodząca,
• środek zwiększający lepkość,
• środek przeciwdziałający zamarzaniu krwinek czerwonych,
• składnik do produkcji otoczek tabletek i kapsułek,
• składnik do produkcji podłoża do czopków.

Leki recepturowe wykorzystujące glicerol [4]

Czytaj także:

• roztwory olejowe
• roztwory buforowe

Bibliografia:

[1] PubChem, ‘Glycerol’. [Online]. Dostępne: https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/753. [Otworzono: 28-Jun-2019].

[2] Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne: Farmakopea Polska VIII. Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008.
[3]  W. Kostowski, Z. Herman „Farmakologia – podstawy farmakoterapii”, PZWL, Warszawa 2004, wyd 3.
[4] Jachowicz R.: Receptura apteczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2010.