Budowa
Sączki membranowe są to błony o grubości 50-200 μm wykonywane z polimerów – w zależności od zastosowania mogą to być między innymi pochodne celulozy, politetrafluoroetylen, polipropylen lub nylon. Membrany z octanu lub azotanu celulozy, nylonu i regenerowanej celulozy są sączkami typu hydrofilowego, natomiast filtry teflonowe, z PVDF i polipropylenu – typu hydrofobowego. Najczęściej stosuje się sączki z octanu i azotanu celulozy. W zależności od wytrzymałości membrany mogą być wzmacniane dodatkową membraną z włókna szklanego. Specjalną odmianą sączków membranowych są filtry nukleporowe otrzymywane przez działanie strumieni neutronów na nieporowatą folię np. z poliwęglanu, charakteryzujące się porami w kształcie okrągłych otworów.
Sączki różnią się wielkościami porów – zależnie od zastosowania mogą mieć one średnicę od kilku nanometrów do 10 μm. Zazwyczaj pory zajmują 80% powierzchni sączka. Sączki mają kształt krążków o średnicy 13-293 mm (zwykle 25 i 47 mm) i mogą być umieszczane w specjalnych oprawkach ze szkła, PTFE, polipropylenu, poliwęglanu lub stali nierdzewnej. Membrany produkowane z oprawami są dostępne jako filtry strzykawkowe.
Aby sączki membranowe były funkcjonalne, muszą spełniać warunki jałowości. W warunkach aptecznych używane są jałowe zestawy jednorazowe z wbudowanym filtrem, ale również zestawy wielokrotnego użytku z wymiennymi filtrami. Filtry można wyjaławiać w autoklawie – z tego względu ich oprawy zbudowane są z materiałów termolabilnych. Do prawidłowego działania sączków kluczowym jest, aby membrana nie była uszkodzona – do sprawdzenia jej integralności wykorzystuje się test pęcherzykowy (bubble point test) oraz test dyfuzyjny.
Osobny artykuł: Kiedy i w jaki sposób sączymy roztwory?
Sączki membranowe – zastosowanie
Istotnym zastosowaniem sączków membranowych jest filtracja wyjaławiająca roztworów np. kropli ocznych. W tym celu używa się sączków o porach wielkości 0,22 μm. Metoda sączenia wyjaławiającego jest najczęściej wykorzystywaną metodą zapewniania jałowości kropli i płynów do przemywania oczu. W warunkach aseptycznych umieszcza się roztwór w jałowej strzykawce i po założeniu jałowego filtra przesącza do jałowego opakowania.
Sączki o średnicy porów 0,45 μm stosuje się w farmakopealnej metodzie badania jałowości leków. Odpowiednią objętość preparatu przesącza się przez sączek membranowy, który następnie przemywa się trzema porcjami 100 ml odpowiedniego płynu (np. zbuforowanym roztworem chlorku sodu z peptonem o pH 7,0) i przenosi na podłoże (agar z hydrolizatem kazeiny i soi). Po okresie inkubacji określa się ilość bakterii w preparacie. Sączki o tej wielkości porów są używane także do usuwania zanieczyszczeń nierozpuszczalnych w roztworach o wymaganej wysokiej czystości. Filtry o porach większej średnicy stosowane są do filtracji zanieczyszczeń mechanicznych i filtracji wstępnej. Sączki koloru czarnego o deklarowanej średnicy porów 1 μm (lub mniejszej) są używane w farmakopealnej metodzie oznaczania zanieczyszczeń mechanicznych w płynach pozajelitowych – po filtracji przez sączek membranowy liczy się pod mikroskopem zatrzymane cząstki.
Filtry typu Nuclepore znajdują swoje wykorzystane w pracach laboratoryjnych między innymi w mikroskopii epifluorescencyjnej, mikrobiologii, ale również przy ekstruzji liposomów. Obok sączków membranowych można wyróżnić inne przegrody filtracyjne takie jak sączki ze szkła spiekanego, bibuła czy przegrody cedzące takie jak sita, waty, gazy i tkaniny.
Źródła:
Sznitowska M., Farmacja stosowana. Technologia postaci leku, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2017.
Jachowicz R., Receptura apteczna, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2015.
Gajewska M., Sznitowska M., Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji, Fundacja Pro Pharmacia Futura, Warszawa, 2018.
Muszyński Z., Ratajczak M., Konserwacja przeciwdrobnoustrojowa leków, Farm. Pol. 2009, 65/2, 132.
