Nazwy polska: Siarka strącona, Mleko siarczane, Strąt siarki, Siarka do użytku zewnętrznego

Nazwy łacińskie: Sulfur praecipitatum, Lac Sulfuris, Sulfur ad usum externum

Siarka- historia i zastosowanie w przeszłości

Siarka jest pierwiastkiem chemicznym, niemetalem znajdującym się w bloku p układu okresowego. Występuje w wielu odmianach alotropowych, wśród których najważniejsze to siarka rombowa, jednoskośna i amorficzna, oprócz tego posiada kilka stabilnych izotopów. Siarka pierwiastkowa wchodzi w skład niektórych minerałów, ale przede wszystkim jest obecna w sładzie siarki rodzimej, występującej głównie w skałach osadowych. Jej całkowita zawartość w skorupie ziemskie wynosi 0,026% wagowych. W Polsce złoża siarki rodzimej pozyskiwano z okolic Tarnobrzega (Piaseczna, Machowa, Grzybowa) oraz Lubaczowa (Basznia, Horyniec). Na świecie otrzymywane były z terenów Sycylii, w Luizjany, Teksasu, Meksyku, Chile czy Rosji. Obecnie z powodu ochrony środowiska jej eksploatacja jest bardzo niska, a siarkę uzyskuje się przede wszystkim na drodze odsiarczania spalin i paliw, czy przez wyprażanie rud siarczkowych.

Nazwa siarki ma pochodzenie staroindyjskie, wywodzi się od słowa sira co oznacza „żółty”. Siarka strącona jest jej czystą farmakologicznie postacią, używaną w przemyśle farmaceutycznym. Zastąpiła stosowaną dawniej siarkę sublimowaną, będącą proszkiem składającym się z drobnych kryształów. Korzyści, które niosły ze sobą kąpiele siarkowe, były dostrzegane już w starożytności. Oprócz tego siarka była wykorzystywana do dezynfekcji, walki z chorobami grzybowymi na winoroślach oraz jako składnik prochu czarnego, wynalezionego w IX wieku. Siarka jest jednym ze składników białek roślinnych i zwierzęcych, buduje aminokwasy: metioninę i cysteinę. Bierze udział w syntezie enzymów oraz w wytwarzaniu tkanki łącznej.

Wygląd i właściwości fizykochemiczne

Według FP X siarka strącona jest żółtym proszkiem o charakterystycznym zapachu. Większość jej cząstek jest mniejsza niż 20 μm, a prawie wszystkie nie przekraczają wielkością 40 μm. Jej substancją  praktycznie nierozpuszczalnym w wodzie i trudno rozpuszczalną w olejach roślinnych. Rozpuszcza się natomiast w disiarczku węgla. Temperatura topnienia siarki wynosi około 120°C. Podczas jej ogrzewanie w obecności powietrza wydziela się dwutlenek siarki SO₂, a sama substancja pali się niebieskim płomieniem. Powstanie trójtlenku siarki SO₃ wymaga dodatku katalizatora. Przechowując siarkę, należy chronić ją przed światłem. Siarka w kontakcie z metalami tworzy siarczki w reakcji silnie egzotermicznej, natomiast w podwyższonej temperaturze, w połączeniu z wodorem daje siarkowodór. Do najważniejszych związków siarki należą kwas siarkowy (IV), kwas siarkowy (VI) oraz ich sole: siarczyny, siarkowodór, siarczki oraz tlenki siarki.

Sprawdź także: Kiedy nie ma leku pro receptura – stałe leki gotowe

Siarka strącona- mechanizm działania i zastosowanie

Siarka ma działanie przeciwgrzybiczne, przeciwbakteryjne i przeciwświerzbowe. Oprócz tego ma właściwości wysuszające, redukujące oraz przeciwłojotokowe. Po zastosowaniu siarki powstające siarczki mają zdolność do rozpuszczania keratyny w skórze, co jest pomocne przy jej nieprawidłowym rogowaceniu. Siarka pobudza proliferację rozrodczych komórek naskórka, co czyni ją substancją skuteczną w zwalczaniu problemów dermatologicznych.

Siaka znalazła szerokie zastosowanie w medycynie, szczególnie chętnie wykorzystywana jest w różnorodnych problemach skórnych. Używa się ją do leczenia trądziku, ponieważ powoduje aktywne złuszczanie naskórka, sprawdza się w chorobach grzybiczych i łupieżu. Pomaga regulować prace gruczołów łojowych, jest stosowana w walce z łojotokowym zapaleniem skóry. Można ją znaleźć w szamponach przeznaczonych do włosów tłustych oraz dla skóry głowy skłonnej do podrażnień i łupieżu. Siarka strącona jest bardzo często wykorzystywana jako składnik leków recepturowych. Doskonale sprawdza się samodzielnie, na przykład w maści siarkowej, ale również w towarzystwie innych składników o podobnym działaniu. Leki zawierające w swoim składzie rezorcynę, kwas siarkowy lub wodę wapienną wzmagają keratoliczne i złuszczające właściwości siarki. Preparaty o takim składzie mogą być skuteczne u pacjentów walczących z bliznami potrądzikowymi.

Siarka ma szerokie zastosowanie nie tylko w postaci czystej farmakologicznie i przeznaczonej do receptury. Oprócz tego wykorzystywana jest w wielu dziedzinach, zarówno w postaci pierwiastkowej, jak i po przekształceniu do innych związków zawierających siarkę w swoim składzie. Używa się ją do produkcji nawozów mineralnych, substancji barwiących lub agrochemikaliów. Jej elementarna postać jest najstarszym fungicydem i pestycydem. Stanowi składnik wielu substancji antybakteryjnych, jest niezbędna do otrzymywania większości antybiotyków beta-laktamowych, które w swojej budowie mają obecną heterocykliczną siarkę. Oprócz tego siarka wchodzi w skład soli gorzkiej, którą stosuje się jako substancję przeczyszczającą, osuszającą. Korzystne właściwości siarki są wykorzystywane również w postaci kąpieli leczniczych. Popularna balneologia wodami siarkowymi dobrze wpływa na skórę suchą i podrażnioną. Kąpiele siarkowe są stosowane przy problemach z narządem ruchu, zwyrodnieniach, zapaleniach stawów czy po operacjach ortopedycznych.

Czytaj również: Problemy w utrzymaniu odpowiedniego stanu magazynowego surowców recepturowych

Siarka strącona-  przeciwskazania i działania niepożądane

Według Farmakopei Polskiej XI stosowanie siarki strąconej we wszystkich postaciach leków dermatologicznych jest dopuszczalne w zakresie stężeń od 5 % do 30%. Nie należy ich stosować u osób uczulonych i nadwrażliwych na siarkę. Trzeba zachować ostrożność podczas używania jej z innymi preparatami mogącymi nasilać złuszczanie naskórka, takimi jak kwas salicylowy czy rezorcyna. Stosując preparaty z siarką, należy pamiętać, że mają one charakterystyczny nieprzyjemny zapach, który może być gorzej tolerowany przez niektórych pacjentów oraz kolor powodujący uporczywe zabrudzenia. Oprócz tego należy pamiętać, że pył siarki drażni oczy oraz błonę śluzową górnych dróg oddechowych.

Siarka strącona- niezgodności recepturowe

W recepturze aptecznej siarka jest wykorzystywana do wykonywania leków stosowanych zewnętrznie. Jest używana do otrzymywania zawiesin, papek, emulsji, mleczek, roztworów i zawiesin olejowych, a także przysypek, maści, kremów, past, żeli, jak również mieszanin z mydłem potasowym.

Siarka strącona jest surowcem farmaceutycznym, który ma szerokie zastosowanie, jednak jest stosunkowo trudny w użyciu i może dawać niezgodności recepturowe. Jednym z problemów, który może się pojawić podczas jej wykorzystania, jest uzyskanie odpowiedniego sproszkowania siarki. Jest to przyczyną trudności w zawieszeniu tego surowca w jakimkolwiek podłożu maściowym. W celu prawidłowego wykonania półstałej postaci leku należy siarkę rozetrzeć z kilkoma kroplami glicerolu czy parafiny płynnej lub zastosować niewielką ilością podłoża.

Według FP IX w skład maści siarkowej wchodzi 30 części Sulfur ad usum externum i 70 częsci Adeps suillus. W celu sporządzenia tej przeciwpasożytniczej maści zawiesiny należy rozetrzeć siarkę z taką samą ilością smalcu, a następnie porcjami dodawać pozostałe podłoże. Należy mieszać do uzyskania jednolitej konsystencji. Otrzymany lek łagodzi objawy świerzbu, działa przeciwzapalnie i odkażająco.

Oprócz tego przy wykonywaniu maści z siarką niewystarczające może się okazać użycie unguatora, który nie poradzi sobie z odpowiednim rozdrobnieniem proszku. Przed wykorzystaniem tego urządzenia należy zmikronizować siarkę w moździerzu z dodatkiem podłoża lub gliceryny/parafiny.

Trudności z użyciem siarki wiążą się również z jej bardzo słabą rozpuszczalnością w wodzie oraz etanolu, co powoduje, że musi ona zostać prawidłowo zawieszona. Ważne staje się tu umiejętne użycie moździerza i dokładne rozcieranie. Uzyskuje się wówczas zawiesiny, papki czy maści. Należy opatrzeć taki leki odpowiednią sygnaturką lub poinformować pacjenta o konieczności wstrząśnięcia opakowaniem przed użyciem.

Siarka daje niezgodność recepturową z balsamem peruwiańskim. Nieprawidłowy sposób wykonana maści zawierającej oba te składniki spowoduje, że balsam peruwiański się widzieli, a maść stanie się niejednorodna.

Prawidłowe wykonanie maści zawierającej oba te składniki, polega na zmieszaniu oddzielnie siarki i balsamu peruwiańskiego z pozostałymi substancjami, a na końcu połączeniu powstałych mieszanin. W przypadku powyższej recepty należy balsam wymieszać z olejem rycynowym oraz częścią lanoliny, a siarkę z drugą częścią oleju i resztą lanoliny. Na koniec obie mieszaniny połączyć.

Powyższa recepta przedstawia chętnie przepisywaną przez lekarzy Papkę Kummerfelda, którą można dodatkowo modyfikować przez dodatek antybiotyków. Jest to preparat, który dobrze sprawdza się w leczeniu trądziku. Wykazuje wysoką skuteczność, jest dobrze tolerowany, mimo swojego nieprzyjemnego zapachu. Wykonanie leku o jednorodnej konsystencji może być jednak problematyczne. Prawidłowe sporządzenie papki trzeba zacząć od roztarcia kamfory z niewielką ilością etanolu. W następnej kolejności należy dodać do niej siarkę i kontynuować rozcieranie. Z części wody wapiennej i gumy arabskiej trzeba utworzyć kleik, który następnie łączy się ze składnikami z moździerza. Całość trzeba przelać do butelki, uzupełnić ją pozostałą wodą wapienną, którą wcześniej należy popłukać moździerz.

Czytaj również: Finansowanie receptury aptecznej – zmiany w kontekście jej funkcjonowania

1. Kamień piekielny. Muzeum Narodowe w Kielcach. Dostęp na dzień 24.01.22 r. https://mnki.pl/pl/obiekt_tygodnia/2013/pokaz/74,kamien_piekielny,2
2. Siarka- polskie złoża, historia, wydobycie. Państwowy Instytut Geologiczny, Państwowy Instytut Badawczy. Dostęp na dzień 24.01.22 r.
3. Farmakopea Polska XI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2017
4. Farmakopea Polska X. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2014
5. Siarka strącona. Amara.pl. Dostęp na dzień 24.01.22 r. http://amara.pl/katalog-produktow/substancje-do-receptury-aptecznej/substancje-do-receptury-aptecznej-sypkie/siarka-stracona/
6. Siarka w recepturze apteczne. Aptekarski.pl. Czerwiec 2020 https://aptekarski.com/artykul/siarka-w-recepturze-aptecznej
7. Siarka strącona. Karta charakterystyki substancji.
8. Gajewska M., Sznitowska M. Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji.Gdański Uniwersytet Medyczny. Gdańsk 2012
9. Krówczyński L., Jachowicz R. Ćwiczenia z receptury. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 1998