Smalec wieprzowy we współczesnej recepturze

Adeps suillus jako podłoże maściowe

Smalec wieprzowy (Adeps suillus, Adeps suillus depuratus, Adeps praeparatus) jest mieszaniną triglicerydów kwasów tłuszczowych nasyconych (np. stearynowego, palmitynowego) i nienasyconych (oleinowego, linolowego). Otrzymywany jest w procesie wytopienia na łaźni wodnej i przecedzenia na gorąco tłuszczu z jamy brzusznej świń. Po wytopieniu otrzymany produkt jest odsączany i odwadniany.

Smalec jest podłożem bezwodnym, lipofilowym o niskiej liczbie wodnej (7-16), co praktycznie uniemożliwia wprowadzenie do niego roztworów wodnych. Pomimo niskiej temperatury topnienia (38-42ºC), w temperaturze pokojowej jest dosyć twardy. Właściwą konsystencję otrzymuje po rozmieszaniu w moździerzu. Jako surowiec farmaceutyczny odznacza się wysokim stopniem czystości. Smalec wykazuje duże powinowactwo do lipidów skóry i łatwo ulega wchłanianiu, ułatwiając penetrację substancji leczniczych.

Czytaj również: Weganizm a receptura apteczna

Dlaczego niechętnie sięgamy po smalec w recepturze maści?

Podstawową wadą smalcu jest jego mała trwałość chemiczna, gdyż łatwo ulega procesowi jełczenia. Jakościowym badaniem farmakopealnym jest oznaczanie liczby nadtlenkowej, która nie powinna przekraczać 10. Surowiec należy przechowywać w zamkniętych naczyniach, chroniących od światła, w temperaturze 2-8ºC. Trwałość smalcu można poprawić dodając do niego kwas benzoesowy pełniący rolę konserwantu.

Podczas stosowania maści na bazie smalcu uciążliwością może być także jego charakterystyczny zapach, określany przez pacjentów jako „spożywczy”. W przypadku świeżego smalcu woń jest delikatna, jednak w wyniku utleniania staje się bardzo intensywna i nieprzyjemna.

Czytaj również: Warunki przechowywania wybranych surowców recepturowych

Przykłady zastosowania smalcu w recepturze aptecznej

Mimo swoich wad, smalec jest bardzo dobrze tolerowany przez skórę wrażliwą. Stanowi podłoże trudno zmywalne, wytwarzające na skórze warstwę ochronną. Na skutek hamowania parowania wody, zwiększa stopień nawodnienia warstwy rogowej naskórka. Dodatkowo nie wykazuje właściwości uczulających. Cechy te sprzyjają leczeniu skóry suchej, atopowej czy łuszczycowej, a także zmian zapalnych.

Współcześnie stosowane podłoża maściowe o charakterze lipidów – triglicerydy półsyntetyczne prawie całkowicie wyparły smalec z receptury aptecznej. Jednak Adeps suillus wciąż jest wykorzystywany jako składnik tradycyjnych przepisów.

Rp. Ung. Sulfuratum
Sulfuris ppt.	30,0
Adipis suilli	70,0
M. f. ung.

Rp.
Sulfuris ppt.	7,5
Picis liq. Pini	7,5
Calci carbonatis ppt.	5,0
Saponis kalini
Adipis suilli	aa 15,0
M. f. ung.

Maść siarkowa oraz maść Wilkinsona (Unguentum sulfuratum compositum) tradycyjnie wykonywane są na smalcu wieprzowym, co zapewnia wysoką wchłanialność, dzięki znacznemu powinowactwu podłoża do lipidów skóry. Obie maści stosowane są w walce ze świerzbem.

Osobny artykuł: Leki recepturowe w walce ze świerzbem

Kolejnym tradycyjnym przepisem w skład którego wchodzi smalec wieprzowy jest maść z jodkiem potasu (Unguentum Kalii jodati). Maść stosowana jest w zakażeniach grzybiczych, działa także słabo keratolitycznie na płytkę paznokcia.

*Rp.*
Kalii iodidi	10,0
Natrii thiosulfatis	0,2
Adipis suilli	ad 100,0
M. f. ung.

Smalec do tej pory jest powszechnie stosowany jako podłoże w maściach przeznaczonych do leczenia łuszczycy, szczególnie gdy inne podłoża powodują zaostrzenie zmian. Przykładem leku recepturowego jest maść z dziegciem węglowym, która przynosi ulgę bardzo wysuszonej, swędzącej skórze.

Osobny artykuł: Fakty i mity na temat rakotwórczego działania proderminy