Nazwy polskie: Talk, Łojek, Uwodniony krzemian magnezu, Hydroksykrzemian magnezu

Nazwy łacińskie: Talcum, Talcum depuratum, Talcum venetum

Talk – historia i zastosowanie w przeszłości

Talk jest minerałem i należy do gromady krzemianów. Jego nazwa wywodzi się od arabskiego słowa talq, co w polskim tłumaczeniu oznacza mikę – inny, podobny do talku minerał. W staropolszczyźnie talk określano jako łojek za sprawą łacińskiego słowa talcus oznaczającego tłuszcz. Talk ma pochodzenie metamorficzne, najczęściej jest obecny w skałach powstałych przy temperaturach w zakresie 300-400 °C. Oprócz tego może zostać utworzony podczas hydrotermalnego przeobrażenia skał ultrazasadowych (oliwiny i pirokseny), a także w wyniku metamorfozy marmurów dolomitowych. W Polsce talk można znaleźć w serpentynitach Gór Sowich i w łupkach talkowych w Wieściszowicach. Na świecie występuje głównie w Austrii (Rabenwald w Styrii, Zillertal w Tyrolu, Karyntia), Szwajcarii (St. Gothard – w Hospental znaleziono kryształy), Niemczech (Gopfersgrun w Smreczanach), Indiach (Madras) czy w RPA.

Talk charakteryzuje się największą miękkością wśród wszystkich minerałów, otwiera on skalę twardości Mohsa. Łatwo się kruszy, można go kroić nożem lub zarysować paznokciem, jego blaszki są miękkie i giętkie. Najczęściej nie występuje w postaci wykształconych kryształów, ale tworzy łuseczkowate, blaszkowate lub upakowane skupienia. Hydroksykrzemian magnezu o zielonoszarej barwie nosi nazwę setatytu. W przemyśle farmaceutycznym talk jest używany zazwyczaj po przetworzeniu minerału do postaci proszku oraz jego uwodnieniu.

Wygląd i właściwości fizykochemiczne

Według FP X talk to lekki, jednorodny, biały lub prawie biały proszek, w dotyku może być tłustawy, nieścierający. Jest substancją praktycznie nierozpuszczalną w wodzie oraz w etanolu 96%. Praktycznie nie ulega też rozpuszczeniu również w rozcieńczonych roztworach kwasów i wodorotlenków litowców. W skład talku, w zmiennych ilościach, mogą wchodzić różne minerały towarzyszące. Wśród nich dominują uwodnione krzemiany glinu i magnezu (chloryty), węglan magnezu (magnezyt), węglan wapnia (kalcyt), węglan wapnia i magnezu (dolmit). Wzór chemiczny talku to Mg₃(OH)₂Si₄O_10.

Talk – działania i zastosowanie

Talk posiada działanie osuszające, osłaniające, poślizgowe. Ponadto, wykazuje właściwości adsorbujące, ochronne i matujące. Działa utwardzająco i antyzbrylająco.

Talk w przemyśle farmaceutycznym oraz kosmetycznym wykorzystywany jest jako składnik pudrów, maści czy mydeł. Najczęściej stosuje się go w postaci zasypek czy proszków podczas pielęgnacji skóry dzieci. Zabezpiecza skórę przed otarciami, zmniejsza ryzyko powstawania podrażnień i zaczerwienień. Chroni delikatne części ciała przed wilgocią i może być użyty w miejscach, w których powstały odleżyny i oparzenia. Talk dobrze neutralizuje zapach potu i jest wykorzystywany do odświeżania obuwia. Z kolei zastosowany jako suchy szampon wchłania nadmiar sebum wydzielanego przez skórę głowy. Wchodzi w skład leków recepturowych, w których oprócz działania osuszającego i ochronnego pełni funkcje substancji pomocniczej. Nadaje właściwą konsystencję sporządzonej postaci leku i zwiększa jej przyczepność. Pełni funkcję substancji antyzbrylającej podczas produkcji proszków, zapobiega powstawaniu zbitej masy i wykazuje także zdolność do adsorbowania zanieczyszczeń. Talk może wchodzić w skład masy pigułkowej jako substancja pomocnicza. Pełni wówczas funkcję substancji utwardzającej. Obecnie jednak wykonywanie tej postaci leku na receptę jest rzadkie.

Oprócz tego znajduje zastosowanie jako masa wypełniająca w przemyśle gumowym i papierniczym. Talk stanowi nośnik magnezu i używany jest jako spoiwo do otrzymywania ceramiki kordierytowej. Zbity i nagromadzony steatyt tworzy tak zwany kamień mydlany, który znajduje zastosowanie przy wyrobie różnorodnej galanterii ozdobnej oraz rzeźb. Użycie talku zmniejsza ryzyko zapalenia się tworzyw sztucznych i pozwala uzyskać materiały ognioodporne. Ze względu na swoje właściwości osuszające wykorzystywany jest przez sportowców, szczególnie tych podnoszących ciężary czy skaczących o tyczce. Dobrze sprawdza w osuszaniu różnorodnych powierzchni.

Talk – przeciwskazania i działania niepożądane

Według Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 roku dotyczącego produktów kosmetycznych oraz w raporcie z 2015 od Cosmetics Ingredient Review: CIR talk został określony jako bezpieczny składnik stosowany w produktach kosmetycznych. Spełnia również normy bezpieczeństwa określane przepisami chemicznymi. Talk został umieszczony przez Amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) na liście GRAS. Określenie GRAS oznacza substancje powszechnie uznawane za bezpieczne i odnosi się do składników dodawanych do żywności lub substancji chemicznych.

Co ważne, talku nie należy stosować na skórę z usuniętą barierą naskórkową oraz w przypadku oparzeń cięższych niż te pierwszego stopnia. Przeciwskazaniem do jego użycia są rany i wrzody, ponieważ może wywołać działanie drażniące i doprowadzić do powstania zrostów. Należy zachować ostrożność przy występowaniu nadwrażliwości na talk. Co istotne, omawiana substancja nie wykazuje interakcji z żywnością oraz innymi lekami.

Farmakopea Polska XI nie określa dawek maksymalnych dla talku, co stanowi dodatkowy argument potwierdzający bezpieczeństwo jego stosowania.

Talk w recepturze aptecznej

W recepturze aptecznej talk wykorzystuje się głównie do wykonywania leków stosowanych zewnętrznie: proszków, maści, past, zawiesin, pudrów płynnych czy zasypek. Może być też użyty jako substancja pomocnicza do otrzymywania pigułek. Nie wykazuje niezgodności recepturowych z innymi składnikami. Podczas wykonywania leków recepturowych należy jednak pamiętać, że talk nie może być używany do zacierania porów moździerza. Powodem są jego silne właściwości pylące, dlatego nie powinien być rozcierany w pierwszej kolejności.

Talk w recepturze zawiesin

W powyższej recepcie talk został użyty do otrzymania zawiesiny do stosowania zewnętrznego, wykorzystywanej do leczenia trądziku.

Lek należy wykonać w jałowym moździerzu oraz w warunkach podwyższonej czystości mikrobiologicznej. Przed sporządzeniem zawiesiny należy wykonać 2% roztwór metylocelulozy, który zwiększy jej trwałość. Część otrzymanego kleiku trzeba zmieszać z roztartymi w odpowiedniej kolejności składnikami stałymi, a następnie przenieść całość do wytarowanej, jałowej butelki. Pozostałą częścią roztworu metylocelulozy należy popłukać moździerz i przenieść do tego samego jałowego naczynia. Uzupełnić wodą i dokładnie wymieszać przez wytrząsanie.

Talk oraz tlenek cynku są podstawowymi składnikami pudrów płynnych i zawsze są wykorzystywane do ich otrzymywania. Pudry płynne są specjalnym rodzajem zawiesin przeznaczonych do użytku zewnętrznego. Charakteryzują się tym, że zawierają nawet do 50% substancji stałych. Pudry płynne najczęściej znajdują zastosowanie w chorobach skórnych u dzieci. Dobrze sprawdzają się w stanach zapalnych, przy których występują sączące się zmiany, np. w ospie wietrznej.

W celu wykonania pudru płynnego według powyższej recepty należy rozetrzeć mentol z częścią glicerolu. W następnej kolejności dodać stałe składniki, pozostałą część glicerolu i wodę wapienną. Wykonana zawiesina ma działanie przeciwalergiczne.

Czytaj również: Pudry płynne

Talk w recepturze zasypek

W powyższej recepcie talk jest wykorzystany do otrzymania zasypki o charakterze przeciwzapalnym i ściągającym. Składniki należy rozetrzeć w moździerzu pamiętając o tym, by nie używać talku do zacierania jego porów.

W powyższej recepcie talk wykorzystano do otrzymania zasypki używanej przy nadmiernym poceniu.

Wykonując przysypkę należy pamiętać, by nie łączyć tymolu z mentolem, ponieważ ich mieszanina upłynnia się w temperaturze pokojowej. Prawidłowe wykonanie leku polega na roztarciu tymolu z talkiem, a mentolu z tlenkiem cynku i kwasem borowym. Na koniec powstałe mieszaniny należy połączyć.

Talk wykorzystywany jest przy wykonywaniu  kropli anyżowych. Krople anyżowe lub inaczej spirytus anyżowy mają działanie wykrztuśne i są wykorzystywane jako jeden ze składników mieszanek na kaszel.

Talk w recepturze kropli anyżowych

W celu otrzymania kropli anyżowych należy 2 części olejku anyżowego rozpuścić w 40 częściach etanolu 96%. Równocześnie 3 części chlorku amonowego rozpuszcza się w 55 częściach wody i miesza oba roztwory. Dodatek talku (2 części na każde 100 części kropli anyżowych) ułatwia zdyspergowanie olejku anyżowego, który niecałkowicie rozpuszcza się w niższym stężeniu etanolu oraz absorbuje jego nadmiar. Talk należy dodać na końcu, całość wytrząsać, pozostawić do odstania i przesączyć.

Bibliografia:

1. O. Medenbach, C. Sussieck-Fornefeld. Minerały. Świat Książki. 1996
2. Talk. Szkolnictwo.pl. Dostęp na dzień 16.01.22 r. http://szkolnictwo.pl/szukaj,Talk
3. Farmakopea Polska XI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2017
4. Farmakopea Polska X. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2014
5. Talc. Kosmopedia.org. Dostęp na dzień 16.01.22 r. http://kosmopedia.org/encyklopedia/talc/
6. Talk. Apteka Gemini. Dostęp na dzień 16.01.22 r. http://gemini.pl/grupa-produktow/talk
7. Talk. Karta charakterystyki substancji.
8. Gajewska M., Sznitowska M. Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji.Gdański Uniwersytet Medyczny. Gdańsk 2012
9. Krówczyński L., Jachowicz R. Ćwiczenia z receptury. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 1998

mgr farm. Aleksandra Wójtowicz