Talk – właściwości i zastosowanie

Talk ma właściwości osuszające, osłaniające i poślizgowe. Może absorbować zanieczyszczenia, działać matująco i  przeciwzbrylająco. Znajduje zastosowanie zarówno przy produkcji leków, kosmetyków, jak i w przemyśle papierniczym oraz do otrzymywania tworzyw sztucznych.
(fot. receptura.pl).

Nazwy polskie: Talk, Łojek, Uwodniony krzemian magnezu, Hydroksykrzemian magnezu

Nazwy łacińskie: Talcum, Talcum depuratum, Talcum venetum

Talk – historia i zastosowanie w przeszłości

Talk jest minerałem i należy do gromady krzemianów. Jego nazwa wywodzi się od arabskiego słowa talq, co w polskim tłumaczeniu oznacza mikę – inny, podobny do talku minerał. W staropolszczyźnie talk określano jako łojek za sprawą łacińskiego słowa talcus oznaczającego tłuszcz. Talk ma pochodzenie metamorficzne, najczęściej jest obecny w skałach powstałych przy temperaturach w zakresie 300-400 °C. Oprócz tego może zostać utworzony podczas hydrotermalnego przeobrażenia skał ultrazasadowych (oliwiny i pirokseny), a także w wyniku metamorfozy marmurów dolomitowych. W Polsce talk można znaleźć w serpentynitach Gór Sowich i w łupkach talkowych w Wieściszowicach. Na świecie występuje głównie w Austrii (Rabenwald w Styrii, Zillertal w Tyrolu, Karyntia), Szwajcarii (St. Gothard – w Hospental znaleziono kryształy), Niemczech (Gopfersgrun w Smreczanach), Indiach (Madras) czy w RPA.

Talk charakteryzuje się największą miękkością wśród wszystkich minerałów, otwiera on skalę twardości Mohsa. Łatwo się kruszy, można go kroić nożem lub zarysować paznokciem, jego blaszki są miękkie i giętkie. Najczęściej nie występuje w postaci wykształconych kryształów, ale tworzy łuseczkowate, blaszkowate lub upakowane skupienia. Hydroksykrzemian magnezu o zielonoszarej barwie nosi nazwę setatytu. W przemyśle farmaceutycznym talk jest używany zazwyczaj po przetworzeniu minerału do postaci proszku oraz jego uwodnieniu.

Wygląd i właściwości fizykochemiczne

Według FP X talk to lekki, jednorodny, biały lub prawie biały proszek, w dotyku może być tłustawy, nieścierający. Jest substancją praktycznie nierozpuszczalną w wodzie oraz w etanolu 96%. Praktycznie nie ulega też rozpuszczeniu również w rozcieńczonych roztworach kwasów i wodorotlenków litowców. W skład talku, w zmiennych ilościach, mogą wchodzić różne minerały towarzyszące. Wśród nich dominują uwodnione krzemiany glinu i magnezu (chloryty), węglan magnezu (magnezyt), węglan wapnia (kalcyt), węglan wapnia i magnezu (dolmit). Wzór chemiczny talku to Mg3(OH)2Si4O10.

Talk – działania i zastosowanie

Talk posiada działanie osuszające, osłaniające, poślizgowe. Ponadto, wykazuje właściwości adsorbujące, ochronne i matujące. Działa utwardzająco i antyzbrylająco.

Talk w przemyśle farmaceutycznym oraz kosmetycznym wykorzystywany jest jako składnik pudrów, maści czy mydeł. Najczęściej stosuje się go w postaci zasypek czy proszków podczas pielęgnacji skóry dzieci. Zabezpiecza skórę przed otarciami, zmniejsza ryzyko powstawania podrażnień i zaczerwienień. Chroni delikatne części ciała przed wilgocią i może być użyty w miejscach, w których powstały odleżyny i oparzenia. Talk dobrze neutralizuje zapach potu i jest wykorzystywany do odświeżania obuwia. Z kolei zastosowany jako suchy szampon wchłania nadmiar sebum wydzielanego przez skórę głowy. Wchodzi w skład leków recepturowych, w których oprócz działania osuszającego i ochronnego pełni funkcje substancji pomocniczej. Nadaje właściwą konsystencję sporządzonej postaci leku i zwiększa jej przyczepność. Pełni funkcję substancji antyzbrylającej podczas produkcji proszków, zapobiega powstawaniu zbitej masy i wykazuje także zdolność do adsorbowania zanieczyszczeń. Talk może wchodzić w skład masy pigułkowej jako substancja pomocnicza. Pełni wówczas funkcję substancji utwardzającej. Obecnie jednak wykonywanie tej postaci leku na receptę jest rzadkie.

Oprócz tego znajduje zastosowanie jako masa wypełniająca w przemyśle gumowym i papierniczym. Talk stanowi nośnik magnezu i używany jest jako spoiwo do otrzymywania ceramiki kordierytowej. Zbity i nagromadzony steatyt tworzy tak zwany kamień mydlany, który znajduje zastosowanie przy wyrobie różnorodnej galanterii ozdobnej oraz rzeźb. Użycie talku zmniejsza ryzyko zapalenia się tworzyw sztucznych i pozwala uzyskać materiały ognioodporne. Ze względu na swoje właściwości osuszające wykorzystywany jest przez sportowców, szczególnie tych podnoszących ciężary czy skaczących o tyczce. Dobrze sprawdza w osuszaniu różnorodnych powierzchni.

Talk – przeciwskazania i działania niepożądane

Według Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 roku dotyczącego produktów kosmetycznych oraz w raporcie z 2015 od Cosmetics Ingredient Review: CIR talk został określony jako bezpieczny składnik stosowany w produktach kosmetycznych. Spełnia również normy bezpieczeństwa określane przepisami chemicznymi. Talk został umieszczony przez Amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) na liście GRAS. Określenie GRAS oznacza substancje powszechnie uznawane za bezpieczne i odnosi się do składników dodawanych do żywności lub substancji chemicznych.

Co ważne, talku nie należy stosować na skórę z usuniętą barierą naskórkową oraz w przypadku oparzeń cięższych niż te pierwszego stopnia. Przeciwskazaniem do jego użycia są rany i wrzody, ponieważ może wywołać działanie drażniące i doprowadzić do powstania zrostów. Należy zachować ostrożność przy występowaniu nadwrażliwości na talk. Co istotne, omawiana substancja nie wykazuje interakcji z żywnością oraz innymi lekami.

Farmakopea Polska XI nie określa dawek maksymalnych dla talku, co stanowi dodatkowy argument potwierdzający bezpieczeństwo jego stosowania.

Talk w recepturze aptecznej

W recepturze aptecznej talk wykorzystuje się głównie do wykonywania leków stosowanych zewnętrznie: proszków, maści, past, zawiesin, pudrów płynnych czy zasypek. Może być też użyty jako substancja pomocnicza do otrzymywania pigułek. Nie wykazuje niezgodności recepturowych z innymi składnikami. Podczas wykonywania leków recepturowych należy jednak pamiętać, że talk nie może być używany do zacierania porów moździerza. Powodem są jego silne właściwości pylące, dlatego nie powinien być rozcierany w pierwszej kolejności.

Talk w recepturze zawiesin

Rp.
Sulfuris ppt.
Talci
Zinci oxidi
Glyceriniaa 5,0
Spiritus salicyliciad 100,0
M.f. susp.
D.S. Zewnętrznie

W powyższej recepcie talk został użyty do otrzymania zawiesiny do stosowania zewnętrznego, wykorzystywanej do leczenia trądziku.

 

Rp. 
Camphorae  
Neomycini sulfatis aa  3,0
Methylcellulosi  1,0
Sulfuris ppt.  5,0
Talci veneti  
Zinci oxidi aa  15,0
Aquae ad  100,0
M.f. susp.  
D.S. Zewnętrznie  

Lek należy wykonać w jałowym moździerzu oraz w warunkach podwyższonej czystości mikrobiologicznej. Przed sporządzeniem zawiesiny należy wykonać 2% roztwór metylocelulozy, który zwiększy jej trwałość. Część otrzymanego kleiku trzeba zmieszać z roztartymi w odpowiedniej kolejności składnikami stałymi, a następnie przenieść całość do wytarowanej, jałowej butelki. Pozostałą częścią roztworu metylocelulozy należy popłukać moździerz i przenieść do tego samego jałowego naczynia. Uzupełnić wodą i dokładnie wymieszać przez wytrząsanie.

Talk oraz tlenek cynku są podstawowymi składnikami pudrów płynnych i zawsze są wykorzystywane do ich otrzymywania. Pudry płynne są specjalnym rodzajem zawiesin przeznaczonych do użytku zewnętrznego. Charakteryzują się tym, że zawierają nawet do 50% substancji stałych. Pudry płynne najczęściej znajdują zastosowanie w chorobach skórnych u dzieci. Dobrze sprawdzają się w stanach zapalnych, przy których występują sączące się zmiany, np. w ospie wietrznej.

Rp.
Mentholi 0,1
Dermatoli 0,25
Talci veneti
Zinci oxidi
Glyceriniaa 10,0
Aq. Calcisad 50,0
M.f. susp.
D.S. Zewnętrznie

W celu wykonania pudru płynnego według powyższej recepty należy rozetrzeć mentol z częścią glicerolu. W następnej kolejności dodać stałe składniki, pozostałą część glicerolu i wodę wapienną. Wykonana zawiesina ma działanie przeciwalergiczne.

Czytaj również: Pudry płynne

Talk w recepturze zasypek

Rp.
Acidi tannici 0,5
Acidi borici 5,0
Talci
Zinci oxidiaa ad 50,0
M.f. pulv.
D.S. Zasypka

W powyższej recepcie talk jest wykorzystany do otrzymania zasypki o charakterze przeciwzapalnym i ściągającym. Składniki należy rozetrzeć w moździerzu pamiętając o tym, by nie używać talku do zacierania jego porów.

 

Rp.
Urotropini 2,0
Talci
Zinci oxidiaa 25,0
M.f. pulv.
D.S. Zasypka

W powyższej recepcie talk wykorzystano do otrzymania zasypki używanej przy nadmiernym poceniu.

Rp.
Thymoli 1,0
Mentholi 1,5
Acidi borici 10,0
Talci
Zinci oxidi
 

aa  30,0

M.f. pulvis
D.S. Przysypka

Wykonując przysypkę należy pamiętać, by nie łączyć tymolu z mentolem, ponieważ ich mieszanina upłynnia się w temperaturze pokojowej. Prawidłowe wykonanie leku polega na roztarciu tymolu z talkiem, a mentolu z tlenkiem cynku i kwasem borowym. Na koniec powstałe mieszaniny należy połączyć.

Talk wykorzystywany jest przy wykonywaniu  kropli anyżowych. Krople anyżowe lub inaczej spirytus anyżowy mają działanie wykrztuśne i są wykorzystywane jako jeden ze składników mieszanek na kaszel.

Talk w recepturze kropli anyżowych

Anisii aetheroleum2 cz.
Ethanolum 95°40 cz.
Ammonii chloridum3 cz.
Aqua55,0 cz.

W celu otrzymania kropli anyżowych należy 2 części olejku anyżowego rozpuścić w 40 częściach etanolu 96%. Równocześnie 3 części chlorku amonowego rozpuszcza się w 55 częściach wody i miesza oba roztwory. Dodatek talku (2 części na każde 100 części kropli anyżowych) ułatwia zdyspergowanie olejku anyżowego, który niecałkowicie rozpuszcza się w niższym stężeniu etanolu oraz absorbuje jego nadmiar. Talk należy dodać na końcu, całość wytrząsać, pozostawić do odstania i przesączyć.

Bibliografia:

  1. O. Medenbach, C. Sussieck-Fornefeld. Minerały. Świat Książki. 1996
  2. Talk. Szkolnictwo.pl. Dostęp na dzień 16.01.22 r. http://szkolnictwo.pl/szukaj,Talk
  3. Farmakopea Polska XI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2017
  4. Farmakopea Polska X. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2014
  5. Talc. Kosmopedia.org. Dostęp na dzień 16.01.22 r. http://kosmopedia.org/encyklopedia/talc/
  6. Talk. Apteka Gemini. Dostęp na dzień 16.01.22 r. http://gemini.pl/grupa-produktow/talk
  7. Talk. Karta charakterystyki substancji.
  8. Gajewska M., Sznitowska M. Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji.Gdański Uniwersytet Medyczny. Gdańsk 2012
  9. Krówczyński L., Jachowicz R. Ćwiczenia z receptury. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 1998

mgr farm. Aleksandra Wójtowicz

 

logo