Nazwa polska: wazelina biała/wazelina żółta

Nazwy łacińskie: Vaselinum album/flavum, Petrolatum album/flavum

Wygląd i właściwości fizykochemiczne

Wazelina jest białą lub żółtą, jednorodną, przeświecającą, miękką masą o charakterystycznym zapachu. Należy do podłoży maściowych lipofilowych węglowodorowych, składa się z fazy stałej (węglowodory długołańcuchowe) oraz z fazy płynnej (węglowodory krótkołańcuchowe). Nie rozpuszcza się w wodzie.

Wazelina jest chętnie wykorzystywana w recepturze aptecznej ze względu na swoje właściwości fizykochemiczne. Charakteryzuje się dużą trwałością i nie ulega zmianom pod wpływem wilgoci czy światła. Dzięki obecności węglowodorów nienasyconych jest odporna na utlenianie, dlatego można do niej dodawać przeciwutleniacze takie jak np. tokoferol. Ponadto wazelina nie wchodzi w interakcje z innymi substancjami oraz nie powoduje podrażnień skóry i alergii.

Wadą wazeliny jest jej mała zdolność wiązania wody. Liczba wodna wazeliny wynosi zaledwie 7-10, co oznacza, że do 100g wazeliny można wemulgować od 7 do 10g wody lub roztworów wodnych. Liczbę wodną można zwiększyć przez dodatek emulgatorów takich jak: lanolina, cholesterol, wosk biały czy polisorbaty. Maści z wazeliną mogą brudzić odzież i charakteryzują się trudną zmywalnością.

Warto wspomnieć również o tym, że wazeliny mogą różnić się między sobą właściwościami (w tym także liczbą wodną) w zależności od producenta. Należy to wziąć pod uwagę, sporządzając maści z tym podłożem.

Sprawdź też: Podłoża maściowe

Historia powstania                                                                    

Angielski chemik Robert August Chesebrough w 1872 roku wyjechał do Titusville w Pensylwanii. Tam na wieży wiertniczej na polu ropy naftowej zauważył, że górnicy używają białej mazi odkładającej się na wiertle do smarowania ran, co przyspieszało ich gojenie. Uczony opracował proces izolacji i oczyszczania wazeliny, a następnie podróżował po Stanach Zjednoczonych, demonstrując widzom jej właściwości.

Wazelina biała a wazelina żółta

W zależności od stopnia oczyszczenia można otrzymać wazelinę białą lub wazelinę żółtą. Wazelina biała to powtórnie oczyszczona i wybielona wazelina żółta. Oba podłoża mają taką samą konsystencję, zapach, gęstość (0,88 g/cm³ w 20^o C), rozpuszczalność, temperaturę topnienia czy wrzenia. Różnią się jedynie kolorem.

Kiedyś używano głównie wazeliny żółtej, ponieważ była tańsza. Obecnie zwykle stosowana jest biała, zwłaszcza w przypadku maści ocznych, zawierających antybiotyki czy hydrokortyzon. Warto zwrócić uwagę na fakt, że na białej wazelinie łatwiej zaobserwować możliwe niezgodności, np. barwne produkty reakcji.

Wazeliny żółtej używamy w przypadku preparatów zawierających substancje zabarwione takie jak lanolina, ichtiol czy balsam peruwiański.

Zastosowanie

Wazelina jest jednym z najczęściej stosowanych podłoży maściowych zarówno pojedynczo, jak i w połączeniu z innymi, tworząc podłoża złożone, takie jak Lekobaza, euceryna, wazelina hydrofilowa czy maść cholesterolowa. Jest odpowiednim podłożem do sporządzania maści wszystkimi metodami (moździerz, unguator, mieszadło szybkoobrotowe). Wazelina wywołuje efekt okluzyjny, czyli zapobiega parowaniu wody ze skóry, co czyni ją dobrym środkiem nawilżającym i natłuszczającym. Chroni skórę przed działaniem czynników zewnętrznych takich jak wiatr czy mróz, nadaje się do zabezpieczania wrażliwej skóry dzieci oraz do pielęgnacji przesuszonego naskórka.

Tworzy na powierzchni skóry warstwę zabezpieczającą, więc w sposób pośredni przyczynia się do szybszego gojenia ran. Dzięki temu, że zwiększa zawartość wody w naskórku powoduje lepsze wchłanianie substancji leczniczych. Preparaty recepturowe, w których wazelina jest podłożem, zazwyczaj mają formę maści zawiesin: substancje są wprowadzane w postaci stałej do podłoża.

Osobny artykuł: Leki recepturowe stosowane w dermatozach z silnym świądem

Niezgodności wazeliny

Wazelina jest obojętna chemicznie i nie wchodzi w interakcje z innymi składnikami maści. Problem występuje tylko w przypadku występowania obok siebie wazeliny i balsamu peruwiańskiego bądź ichtiolu, ponieważ wazelina nie miesza się z tymi substancjami. Konieczny jest dodatek emulgatorów: oleju rycynowego (w przypadku balsamu) lub lanoliny (dla ichtiolu) w celu uzyskania homogennego preparatu.

Osobny artykuł: Niezgodności receturowe

Przykłady recept:

mgr farm. Angelika Nowicka

Zobacz także: parafina, euceryna, wazelina, maść cholesterolowa, lanolina, lekobaza

Piśmiennictwo:

1. Karta Charakterystyki Produktu: Wazelina.
2. Wykaz surowców farmaceutycznych dopuszczonych do obrotu na terenie RP.
3. Jachowicz R., Receptura apteczna, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
4. Marszałł L., Receptura apteczna półstałych postaci leków w teorii i praktyce, Wyd. FARMAPRESS, Warszawa 2015.
5. Cox Gad S.: Pharmaceutical Manufacturing Handbook. Production and Processes. wyd. Wiley-Interscience, New Jersey 2008.
6. Żurek S., Charakterystyka podłoży maściowych, Farmacja Praktyczna, 2018.