Witamina A

Do sporządzania leków magistralnych z witaminą A używamy leków gotowych, które mogą być traktowane jako surowiec do receptury oraz surowca stworzonego wyłącznie do receptury zawierającego witaminę A. Leki gotowe stanowią wodne, solubilizowane roztwory. Oprócz witaminy A obecnej w stężeniu 45–50 000 j.m./ml, znajdują się w nich substancje pomocnicze. Mogą one wpływać na jakość i trwałość wytwarzanych z ich użyciem leków recepturowych. Niezgodności pojawiające się podczas sporządzania leku recepturowego zawierającego roztwory wodne witaminy A są wynikiem interakcji pomiędzy solubilizatorami obecnymi w preparatach witaminy a emulgatorami o przeciwstawnych właściwościach, zawartymi w przepisanym podłożu. Problem dotyczy głównie leków na bazie euceryny, lanoliny lub maści cholesterolowej, które, oprócz witaminy A, w swoim składzie zawierają również większe ilości wody. Skala niezgodności może zależeć nie tylko od rodzaju podłoża. Maści mogą inaczej zachowywać się w zależności od producentów, którzy dostarczyli podłoże, a nawet zastosowanej serii podłoża tego samego wytwórcy.

Obecnie na rynku dostępne są dwa wodne, solubilizowane roztwory witaminy A:

• Vitaminum A Hasco-Lek, krople, 45 000 j.m./1 ml, 10 ml,
• Vitaminum A Medana, krople, 50000 j.m./1 ml, 10 ml.

Tabela 1. Pełen skład dostępnych na rynku roztworów witaminy A

Surowcem zawierającym witaminą A i przeznaczonym wyłącznie do receptury jest roztwór olejowy z wysoką zawartością witaminy A (1 000 000 j.m./g). Produkt zawiera w składzie jedynie rozpuszczalnik – olej tłusty oraz witaminę E jako naturalny środek przeciwutleniający.

Sprawdź także: kalkulator witaminy A

Witamina E

Na rynku dostępne są dwa gotowe preparaty zawierające witaminę E, które mogą być traktowane jako surowce do receptury:

• Vitaminum E, Hasco-Lek, krople, 300mg int-rac-a-tokoferylu octanu/1 ml,
• Vitaminum E, Medana, krople, 300mg int-rac-a-tokoferylu octanu/1 ml.

W obydwu preparatach rozpuszczalnikiem jest oczyszczony olej arachidowy. W związku z tym nie przysparzają trudności w sporządzaniu maści recepturowych.

Istnieje surowiec z witaminą E pro receptura niezawierający substancji pomocniczych. Jest to oleista ciecz, która nie rozpuszcza się w wodzie, za to łatwo rozpuszcza się w olejach tłustych, bezwodnym etanolu i acetonie.

Czytaj również: kalkulator witaminy E

Witamina D

Na liście leków, które mogą być traktowane jako surowce do receptury widnieją krople Vigantol, Juvit D3 oraz Devikap:

• Vigantol, 20.000 j.m./ml, krople doustne, 10 ml,
• Juvit D3, 20.000 j.m./ml, krople doustne, 10 ml,
• Devikap, 15.000 j.m./ml, płyn doustny, 10 ml.

Tabela 2. Substancje pomocnicze w produktach z witaminą D stosowanych jako surowce do receptury

Jeszcze jednym lekiem gotowym, o którym należy wspomnieć, to Vitaminum A+D3 Medana. Lek zawiera mieszaninę witaminy A w postaci palmitynianu retinolu oraz witaminę D3 (cholecalciferolum). 1 ml roztworu zawiera 20 000 j.m. witaminy A oraz 10 000 j.m. witaminy D3. Mamy tutaj do czynienia z wodnym, solubilizowanym roztworem, który może dawać podobne niezgodności, co gotowe preparaty z witaminą A.

Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe

Lek z witaminami A, E i D – przygotowanie

Rp.

Vitaminum A+D3          30 tys. j.m.
Vitaminum E                 0,3
Aqua purificata             10,0
Eucerini                        ad 100,0
M. f. Ung.

Sposób zapisu ilości składników na analizowanej recepcie budzi wiele wątpliwości. Przed przystąpieniem do wykonania leku skonsultowano z lekarzem zawartość witaminy A i D3 w leku. Zapis miał oznaczać łączną ilość j.m. witamin, czyli 1 ml roztworu. Nie jest to jednak zapis precyzyjny, dlatego musiał zostać skorygowany. Wątpliwości budzi też kwestia zapisu witaminy E.

Masa 0,3 grama może oznaczać czystą witaminę E. Zdarza się jednak, że osoby uprawnione wypisując w ten sposób receptę, mają na myśli masę roztworu witaminy E, a przy zapisie pomijają słowo „liquidum”. W tym przypadku zapis miał oznaczać masę czystej witaminy E. Vitaminum A+D3 to płyn doustny zawierający oprócz witamin substancje pomocnicze: polisorbat 80, alkohol benzylowy, glicerol, glikol propylenowy, disodu fosforan, aromat anyżowy, wodę oczyszczoną. Polisorbat 80 jest solubilizatorem o właściwościach emulgatora O/W, co grozi wystąpieniem niezgodności z emulgatorami euceryny. Konsekwencją może być rozwarstwienie maści. W tym przypadku ilość witamin oraz wody nie jest zbyt duża i zastosowanie dobrej jakości euceryny, np. firmy Galfarm, może wystarczyć, aby układ pozostał stabilny w okresie przydatności leku do użycia. Dla pewności 10 gramów Euceryny zastąpiono Lekobazą Galfarm – podłożem amfifilowym zawierającym zarówno emulgatory O/W, jak i W/O.

Do tuby systemu Gako Unguator odważono 78 gramów euceryny Galfarm oraz 10 gramów Lekobazy Galfarm. Układ wymieszano oraz dodano 10 gramów wody oczyszczonej. Ponownie mieszano z użyciem wolnych obrotów. Następnie wprowadzono 0,93 grama roztworu witaminy E firmy Medana (d=0,93 g/ml) i wolno mieszano. Ostatni etap to wprowadzenie 1,09 grama roztworu witaminy A+D3 (d=1,09 g/ml) i ponowne mieszanie z użyciem wolnych obrotów. Gotowy lek został zaopatrzony w pomarańczową sygnaturę z niezbędnymi informacjami.

Literatura:

1. Jachowicz R., Farmacja praktyczna. PZWL, Warszawa 2007, 2008, 2010.
2. Jachowicz R., Receptura apteczna, PZWL, Warszawa 2008.
3. Marszałł L., Receptura apteczna półstałych postaci leków do stosowania na skórę w teorii i praktyce, Farmapress, Warszawa 2015.