Właściwości masła kakaowego
Masło kakaowe zwane także olejem kakaowym należy do tłuszczy naturalnych, złożony z mieszaniny triglicerydów: oleopalmitynostearynowego, oleodipalmowego, oleodistearynowego oraz wolnych kwasów tłuszczowych. Głównie znajduje zastosowanie jako podłoże do sporządzania czopków, globulek lub pręcików. Wynika to z jego właściwości, gdyż w temperaturze pokojowej posiada konsystencje stałą, natomiast w temperaturze 30-35 °C ulega roztopieniu. Mała różnica między temperaturą topnienia a krzepnięcia pozwala na łatwe zawieszanie w nim substancji leczniczych a następnie uformowanie ostatecznej postaci leku. Należy pamiętać, że masło kakaowe ogrzewane przez dłuższy czas w temperaturze powyżej 36 °C przechodzi po ostudzeniu w odmiany polimorficzne, które charakteryzują się dłuższym czasem zastygania. Ponadto olej kakaowy wykazuje skłonność do jełczenia przez co powinien być przechowywany w niskich temperaturach, chroniony przez światłem. Farmakopea Polska zaznacza, że czopki, globulki bądź pręciki powinny spełniać kryteria dla czystości mikrobiologicznej. Stąd ścisła konieczność przestrzegania zasad mających na celu utrzymania czystości. Zalecane są dwie metody wykonywania czopków: wytłaczania oraz wylewania.
Osobny artykuł: Czopki – charakterystyka postaci leku
Warunki aseptyczne
W aptece do najczęściej sporządzanych jałowych leków recepturowych należą leki do oczu. Jednakże wszelkie leki z antybiotykami również powinny być wykonane w warunkach aseptycznych, aby mogły zachować odpowiednią skuteczność terapeutyczną. Preparaty wykonuje się w boksach lub lożach aseptycznych, które wyposażone są w filtry HEPA z laminarnym przepływem powietrza. Należy też pamiętać o odpowiednim przygotowaniu stanowiska pracy, pracownika, aparatury oraz składników i opakowań recepturowych, które będą wykorzystywane.
Osobny artykuł: Aseptyka i jałowość leków
Wyjaławianie substancji
Używane substancje farmaceutyczne powinny być jałowe. Te, których właściwości fizykochemiczne pozwalają na wyjaławianie termiczne, mogą być sterylizowane suchym, gorącym powietrzem w sterylizatorach powietrznych w temperaturze 140 °C przez 120 minut. Oleje oraz bezwodne podłoże maściowe po przesączeniu przez bibułę na ciepło powinny być wyjaławiane w suszarce w temperaturze 160 ° C przez godzinę w naczyniach zamkniętych, możliwe całkowicie wypełnionych. Masło kakaowe można wyjaławiać w zamkniętym i zabezpieczonym naczyniu w temperaturze 150°C przez okres 1 godziny, a następnie pozostawić do zastygnięcia w zamkniętym naczyniu na 3-4 dni. W trakcie tego okresu masło kakaowe odtwarza swoje właściwości fizykochemiczne i jest jałowe.
Przykłady recept, w którym wykorzystuje się wyjałowione masło kakaowe:
| Rp. | |
| Nystatini | 100 000j. |
| Vit. A liq. | 0,3 |
| Lactosi | 0,3 |
| Cacao olei | q.s. |
| M.f.glob.vag. Dtd. No X | |
| D.S. Dopochwowo 2 razy dziennie po 1 globulce |
Wykonanie:
W warunkach aseptycznych do wytarowanego pojemnika unguatora odważyć obliczoną ilość wyjałowionego masła kakaowego, a następnie nystatynę i laktozę. Do pojemnika dołączyć mieszadło wielokrotnego użytku, zamknąć pokrywę i uruchomić aparat na 7 lub 8 poziom przez 7-8 minut. Następnie dodać obliczoną ilość witaminy A i włączyć mieszadło na 1 minutę 1 poziom obrotów. Po tym czasie wyjąć mieszadło, nałożyć aplikator i rozlać masę czopkową do form z tworzywa sztucznego. Po zastygnięciu w temperaturze pokojowej czopki przenieść do lodówki do zestalenia masy na około 30 minut. Następnie zabezpieczyć czopki folią aluminiową i włożyć do pudełka lub torebki pomarańczowej z odpisem recepty.
| Rp. | |
| Furagini | 0,1 |
| Nystatyni | 100 000j. |
| Vit.A.liq. | 5000j. |
| Acidi borici | 0,15 |
| Lactosi | 0,1 |
| But.cacao | q.s. |
| M.f.glob.vag. | |
| Dtd. No 20 |
Wykonanie:
Ze względu na obecność antybiotyku globulki należy wykonać w warunkach aseptycznych. W pojemniku miksera aptecznego umieszczamy wyliczoną ilość masła kakaowego, dodajemy zmikronizowany kwas borowy, furaginę, laktozę oraz nystatynę i olejowy roztwór witaminy A. Układ mieszamy na szybkich obrotach do momentu, aż przyjmie on konsystencję płynnego jogurtu. W dalszej kolejności po szklanej bagietce wylewamy masę do foremek i odstawiamy do lodówki. Następnie należy zapakować je do kartonika i zaopatrzyć w pomarańczową sygnaturę ze składem recepty oraz informacją „do zewnętrznego stosowania”.
Osobny artykuł: Dlaczego wykonane czopki nie nadają się do użycia?
Literatura:
- Jachowicz R. (red.). Receptura apteczna. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
- Krówczyński L, Jachowicz R.: Ćwiczenia z receptury. Wydawnictwo UJ 2000.
