Czym są żele?
Żele należą do półstałych postaci leku. Składają się z cieczy żelowanej substancjami żelującymi. W przeciwieństwie do zoli są to koloidy dyspersyjne, w których zarówno substancja rozproszona, jak i ciecz są fazami ciągłymi. Tworzą strukturę sieciową, stabilizowaną wiązaniami wodorowymi oraz oddziaływaniami van der Waalsa. Faza rozproszona ma sztywną strukturę, co wpływa na brak ruchów Browna, ponadto jest solwatowana, co zapewnia trwałość żelu.
Żele sporządza się przez utworzenie zolu, najczęściej w wyniku ogrzania roztworu, który następnie przeprowadza się w żel w wyniku ochłodzenia. Niekiedy, etapy te poprzedza się pęcznieniem substancji dyspergowanej.
Rodzaje żeli
Hydrożele
Jednym z rodzajów żeli są hydrożele, w których ośrodkiem dyspersyjnym jest woda, natomiast jako substancje żelująca stosuje się substancje pochodzenia organicznego lub nieorganicznego. W preparatyce farmaceutycznej nazywane są kleikami. Można je podzielić na hydrożele organiczne i nieorganiczne. Mają odmienną formę niż maści – nie są tłuste i można je zmyć wodą. Wymagają dodatku substancji konserwujących i zapobiegających wysychaniu, m.in. glicerolu lub glikolu propylenowego. Hydrożele stosuje się na skórę, błony śluzowe, doodbytniczo, dopochwowo, do nosa i do oka. Ze względu na dobre właściwości absorpcyjne wykorzystywane są do produkcji opatrunków na rany, które chłoną wysięki.
| Hydrożele organiczne | Hydrożele nieorganiczne | ||||
| Polisacharydy naturalne | Pochodne węglowodorów | Białka | Polimery syntetyczne | Inne | |
| Agar, karagen, guma akacjowa, alginian sodu, pullulan, dekstran | Hydroksyetyloceluloza, hydroksypropylometyloceluloza, metyloceluloza | Żelatyna, fibryna, kolagen | Karbomer, poli(alkohol winylowy), poliwidon, polisiloksan, polifosfazen | Chitozan, kwas hialuronowy | Bentonit, żel krzemionkowy, krzemian glinowo-magnezowy |
Czytaj również: Hydrożele w lekach recepturowych stosowanych na skórę
Żele makrogolowe
Żele makrogolowe sporządza się przez zawieszenie polimeru o różnej masie cząsteczkowej w fazie ciekłej, którą może być woda. Składniki dobiera się tak, aby mieszanina charakteryzowała się odpowiednią, półstałą konsystencją i dobrą rozsmarowywalnością. Farmakopea Polska XI opisuje maść makrogolową, którą sporządza się przez stopienie glikolu polioksyetylenowego o masie 1500 i rozpuszczeniu w nim glikolu o masie 400 w stosunku 1:1. Ze względu na właściwości higroskopijne wskazane jest dodanie wody (ok. 10%), aby zniwelować uczucie bolesności błon śluzowych. Powstała maść jest prawie biała, prześwitująca. Najczęściej wykorzystywana jest jako podłoże dla leków z antybiotykami.
Oleożele
Oleożele otrzymuje się w wyniku żelowania cieczy lipofilowych (olej roślinny, mineralny, syntetyczny), odpowiednią substancją tworzącą strukturę sieciową (krzemionka koloidalna, stearynian glinu, cynku). Przykładem jest również żelowanie ciekłej parafiny polietylenem. Ze względu na to, że oleożele łączą właściwości podłoży tradycyjnych i roztworów olejowych są plastyczne, mają dobrą rozsmarowywalność oraz trwałość mikrobiologiczną. Stanowią dobre podłoże do substancji hydrofobowych i zwiększają przenikanie substancji przez warstwę rogową skóry. Sprawdzają się jako podłoża dla kwasu salicylowego, cignoliny i balsamu peruwiańskiewgo. Zmiękczają naskórek, nawilżają i poprawiają elastyczność skóry.
Często jako surowiec wykorzystuje się żel bazowy hydrofobowy (Oleogel). Sporządza się go z 95 części wagowych parafiny i 5 części wagowych polietylenu wysokociśnieniowego.
Osobny artykuł: Substancje zwiększające lepkość w recepturze
Bibliografia:
- Sznitowska Małgorzata. Farmacja stosowana technologia postaci leku. PZWL, Warszawa, 2017.
- https://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/oleogel-zel-bazowy-hydrofobowy-jako-nowoczesne-podloze-w-recepturze-polstalych-postaci-leku/
- Pandyra-Kowalska, B., & Jucha, W. (2020). Wykorzystanie nowych podłoży żelowych w praktyce receptury apteki szpitalnej. Farm Pol, 76(7), 407-412.
