Czynniki wpływające na niestabilność leków

Zmiany fizykochemiczne wywierają istotny wpływ na trwałość leków recepturowych. Do niestabilności substancji (zarówno leczniczych, jak i pomocniczych), które wchodzą w skład leku magistralnego, mogą prowadzić:

• światło
• temperatura i wilgotność powietrza
• obecność tlenu
• wartość pH
• ciśnienie atmosferyczne
• obecność mikroorganizmów
• obecność katalizatorów

Niektóre surowce recepturowe są szczególnie podatne na wybrane czynniki. Na działanie wilgoci wrażliwe są na przykład nitrendypina, furosemid, a także bromki amonu, sodu i wapnia. W literaturze opisane są przykłady mieszanin apomorficznych substancji, które przy podwyższonej wilgotności ulegają krystalizacji. Z kolei wśród wyjątkowo wrażliwych na działanie światła możemy wymienić antybiotyki, hydrokortyzon, IPP, taninę, fiolet krystaliczny, mleczan etakrydyny oraz substancje znieczulające (benzokaina, lidokaina).

Czytaj również: „Chronić od światła” – jakich substancji dotyczy?

Zmiany fizykochemiczne w różnych postaciach leku

Przez trwałość chemiczną określa się utrzymanie podczas przechowywania zawartości substancji leczniczej w granicach ustanowionych w specyfikacji. Do najbardziej istotnych procesów, które mają na nią wpływ, można zaliczyć: utlenianie, hydrolizę, fotodegradację, polimeryzację, izomeryzację i dekarboksylację, a także niezgodności chemiczne zachodzące pomiędzy substancjami.

Podczas wytwarzania postaci leku, nadawane są jej określone właściwości fizyczne. Zdolność do ich zachowania określa się trwałością fizyczną. Dodatkowo niektóre z cech fizycznych wynikają ze składu chemicznego, dlatego używa się określenia „właściwości fizykochemiczne”. Do zmian fizycznych i fizykochemicznych należą zmiany konsystencji, wytrącanie osadu, absorpcja wody, sublimacja, sedymentacja, parowanie, zmiana rozproszenia czy rozdział faz. Można je określić organoleptycznie (smak, zapach, barwa), za pomocą metod instrumentalnych (twardość tabletek) czy zaawansowanych badań (czas rozpadu, szybkość uwalniania).

Czytaj również: Badania po sporządzeniu leków recepturowych

Płynne postaci leku

Do podstawowych zmian fizykochemicznych, które można zaobserwować w płynnych lekach recepturowych, zalicza się zmiany barwy, smaku i zapachu. Zmiany zachodzące podczas przechowywania emulsji lub zawiesin często mają związek z brakiem odpowiedniej stabilizacji granicy pomiędzy fazami. Emulsje mogą ulec koalescencji i rozdziałowi faz. W przypadku zawiesin, wśród niekorzystnych zmian fizykochemicznych wyróżnia się również trudność w uzyskaniu homogenności, wzrost wielkości rozproszonych cząstek czy zmiany lepkości. Dodatkowo w lekach recepturowych w postaci roztworów może dojść do wytrącenia osadu.

Stałe postaci leku

Zmiany fizykochemiczne, które mogą być obserwowane podczas wykonywania czopków, to na przykład deformacja, zmniejszenie twardości i utrudnione wyjmowanie ich z form, przebarwienia czy krystalizacja substancji leczniczej. Istotne są także zmiany czasu rozpadu i szybkości uwalniania. W przypadku tabletek i kapsułek, zauważyć można zmieniony czas rozpadu i uwalniania, pojawienie się przebarwień, nadmierną kruchość, a także rozmiękanie i klejenie.

Czytaj również: Dlaczego wykonane czopki nie nadają się do użycia?

Półstałe postaci leku

W przypadku maści i kremów, istotny wpływ na pojawienie się niekorzystnych zmian fizykochemicznych mają między innymi sposób sporządzenia, warunki przechowywania, obecność lub brak wody i środków konserwujących, a także rodzaj opakowania. Istotne jest również to, czy pacjent myje ręce przed pobraniem leku z opakowania oraz czy szczelnie zamyka je po zastosowaniu. Do najczęściej obserwowanych zmian dla tych postaci leku wyróżnia się zmiany barwy, zapachu i konsystencji, krystalizację substancji leczniczej, rozdział faz czy wzrost zawartości drobnoustrojów.

Osobny artykuł: Maść rozwarstwiła się podczas kręcenia – co mogło być przyczyną?