Krople do oczu (Guttae ophthalmicae) są najczęściej stosowanymi preparatami farmaceutycznymi, przeznaczonymi do podania do oczu. Poza kroplami stosuje się również maści i płyny do oczu. Podchodząc czysto teoretycznie do tematu kropli ocznych należy podkreślić, iż są to jałowe, pozbawione zanieczyszczeń mechanicznych roztwory wodne lub roztwory olejowe jednej lub kilku substancji leczniczych, przeznaczone do podawania do oka. Dopuszcza się stosowanie zawiesin, jednak w ich przypadku wielkość cząstek nie może przekraczać 20 µm.
Sprawdź: Vademecum
Bezpośrednim miejscem aplikacji kropli jest najczęściej podanie do worka spojówkowego, rzadziej na gałkę oczną. Jednymi z najczęściej stosowanych substancji leczniczych w kroplach ocznych są antybiotyki, substancje znieczulające, antyalergiczne czy też steroidowe. Mając na uwadze dużą wrażliwość oka na uszkodzenia oraz na czynniki zewnętrzne, krople do oczu muszę spełniać szereg wymogów, aby nie powodowały podrażnień i nie wywoływały uczuleń narządu wzroku. Aby temu sprostać powinny wykazywać kilka istotnych cech:
- Jałowość – uzyskuje się ją poprzez stosowanie jałowych substancji i rozpuszczalników, a także wykorzystując odpowiednie metody przygotowania kropli do oczu.
- Izotonia – krople oczne powinny charakteryzować się ciśnieniem osmotycznym jak najbardziej zbliżonym do tego, jakie występuje w płynie łzowym, w przeciwnym razie mogą wywoływać uczucie pieczenia i podrażnienia.
- Izohydria – równowaga kwasowo-zasadowa – krople oczne muszą wykazywać się pH odpowiadającym temu, jakie występuje w oku.
- Klarowność – jako preparaty stosowane do oczu muszą być pozbawione zanieczyszczeń mechanicznych.
Wspomniane wyżej warunki uzyskuje się poprzez dodatek do kropli do oczu odpowiednich substancji (najczęściej w formie roztworów pomocniczych).
Osobny artykuł: Leki recepturowe stosowane do oczu
Jałowość preparatów do oczu uzyskuje się na kilku poziomach. Przede wszystkim wytwarzanie kropli do oczu powinno przebiegać w warunkach aseptycznych. Uzyskuje się je stosując do tego celu loże z laminarnym nawiewem powietrza. Kolejną istotną kwestią jest stosowanie jałowych substancji i jałowego roztworu rozpuszczalnika (najczęściej jest to jałowa woda). Samo jednak wytworzenie jałowych kropli do oczu nie zagwarantuje, iż zachowają one swoją jałowość w okresie użytkowania przez pacjenta. W tym celu stosuje się dodatek środków konserwujących, które maja za zadanie wyeliminowanie zakażeń wtórnych preparatu. Wyjątek stanowią krople w pojemnikach jednodawkowych, krople zawierające w swym składzie środek wykazujący już działanie przeciwbakteryjne oraz krople na zranione i uszkodzone oko.
Najczęściej stosowanymi środkami konserwującymi są:
- chlorek benzalkoniowy,
- chlorheksydyna,
- hydroksybenzoesan metylu/propylu,
- tiomersal,
- EDTA (stosowany w połączeniu z innymi).
Dobór odpowiedniego środka konserwującego zależy od użytej substancji czynnej. W zastosowanym stężeniu środek ten nie powinien wykazywać działania drażniącego (za co odpowiada właściwa czystość chemiczna związku) oraz nie powinien wchodzić w interakcje ze składnikami leku. Ponadto musi spełniać wymogi termostabilności, a także charakteryzować się szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego. W praktyce stosuje się mieszaniny środków konserwujących, aby zapewnić jak najwyższy stopień bezpieczeństwa przeciwdrobnoustrojowego.
Izotonia kropli ocznych pozwala uniknąć drażniącego działania preparatu na gałkę oczną. Aby zapewnić odpowiednie ciśnienie osmotyczne (powinno się ono mieścić w przedziale 280-300 mOsm/l) stosuje się dodatek roztworów izotonizujących, m.in. chlorku sodu czy azotanu potasu. Dopuszcza się wyjątkowo zastosowanie roztworów kropli hipertonicznych, ale tylko w ściśle określonych przypadkach.
pH kropli do oczu powinno być zbliżone do pH płynu łzowego, które mieści się w granicach 7,0 – 7,4. Farmakopea Polska dopuszcza, aby roztwory kropli do oczu wykazywały pH w przedziale 3,5 – 8,5. W tym celu jako dodatek stosuje się odpowiednie roztwory buforujące, mające za zadanie utrzymanie stałego pH preparatu, np. bufor fosforanowy, cytrynianowy, boranowy. Dodatek substancji buforujących dotyczy zwłaszcza kropli, mających w swoim składzie antybiotyk. Klarowność kropli ocznych uzyskuje się poprzez sączenie preparatu. W zależności od sposobu wytwarzania używa się sączków klarujących (dla metody wyjaławiania termicznego) bądź sączków wyjaławiających.
Sprawdź także:
Dodatkowymi substancjami dodawanymi do kropli ocznych są środki zwiększające lepkość gotowego leku. Ma to na celu wydłużenie czasu kontaktu preparatu z powierzchnią gałki ocznej, dzięki czemu uzyskuje się wydłużony czas działania substancji leczniczych. Najbardziej rozpowszechnionymi roztworami zwiększającymi lepkość kropli ocznych są: hydroksyetuloceluloza (HEC), metyloceluloza (MC) oraz alkohol poliwinylowy.
Roztwory substancji pomocniczych uzyskuje się poprzez rozpuszczenie pożądanej substancji w jałowej wodzie (w przypadku niektórych związków należy użyć podwyższonej temperatury rozpuszczalnika), przesączenie przez sączek klarujący i wyjałowienie w temperaturze 120 ⁰C przez 20 min. Wyjątkiem są roztwory zwiększające lepkość – nie zaleca się ich sączenia. Tak przygotowane roztwory można przechowywać przez 3 miesiące (po pobraniu po raz pierwszy porcji roztworu można go przechowywać tylko przez miesiąc).
Znając już kryteria, jakie muszą spełniać krople do oczu, oraz mając wiedzę na temat dodatkowych substancji mogących występować w tych preparatach należy wspomnieć o sposobach przygotowywania tego typu leków. Wyróżnia się dwie podstawowe metody wytwarzania kropli ocznych:
- metoda sączenia wyjaławiającego,
- metoda wyjaławiania termicznego.
W obydwu przypadkach przygotowanie opiera się na rozpuszczeniu substancji czynnej w odpowiedniej ilości jałowej wody (zgodnie z wytycznymi zawartymi m.in. w Farmakopei dotyczącymi ilości rozpuszczalnika potrzebnego do rozpuszczenia 0,1 g substancji czynnej) oraz dopełnieniu do wymaganej ilości właściwymi roztworami izotonizującymi i buforującymi. Po dodaniu środka konserwującego tak otrzymany roztwór należy przesączyć przez sączek wyjaławiający (w metodzie sączenia wyjaławiającego), wykonany najczęściej z tworzywa sztucznego, który dzięki określonej wielkości porów pozwala zapewnić jałowość preparatu (m.in. sączek Schotta G3, G4, sączek membranowy) i przelać do jałowej buteleczki. W metodzie wyjaławiania termicznego gotowy roztwór poddaje się działaniu wysokiej temperatury przez określony czas. Proces wyjaławiania przeprowadza się dla roztworu znajdującego się już w końcowym pojemniku (buteleczce). Nakrętkę (zakraplacz) zakłada się już po etapie wyjaławiania.
Z praktycznego punktu widzenia warto jeszcze wspomnieć o zasadzie, jaka obowiązuje przy wytwarzaniu kropli w warunkach aptecznych. Jeśli ilość jałowej wody, jaką należy użyć do uzyskania izotonicznego roztworu jest mniejsza niż 20% przepisanej ilości kropli, wtedy substancję czynną powinno rozpuścić się bezpośrednio w roztworze izotonizujacym. I odwrotnie, jeśli jałowa woda stanowić będzie ponad 90% pojemności przepisanego leku, substancję czynną powinno rozpuścić się tylko w wodzie, z pominięciem roztworu izotonizującego.
Na koniec należy jeszcze nadmienić o kroplach ocznych niebędących roztworami, tj. w postaci zawiesin. Substancja zmikronizowana powinna być mniejsza niż 20 µm. Biorąc pod uwagę fakt, iż krople w postaci zawiesiny są wysycone substancją czynną, która dodatkowo występuje jeszcze w formie nierozpuszczalnej, preparaty te wykazują efekt wydłużonego uwalniania substancji leczniczej.
Piśmiennictwo:
- „Receptura apteczna – podręcznik dla studentów farmacji”, prof.dr hab.n.farm. Renata Jachowicz, PZWL, 2004.
- „Przewodnik po recepturze aptecznej dla studentów Wydziału farmaceutycznego”, pod red. Kazimiery Henryki Bodek, Łódź 2012.
- „Sposoby sporządzania kropli ocznych” Aptekarz Polski, listopad 2012, nr 75/53.
- „ Współczesna receptura apteczna widziana oczami stażysty”, Aptekarz Polski, grudzień 2014, nr 100/78.
mgr farm. Mateusz Jabłoński
