Niezgodności w recepturze proszków

Niezgodności recepturowe dzieli się na fizyczne, chemiczne oraz farmakologiczne. Niezgodności fizyczne polegają na zmianie właściwości fizycznych substancji leczniczych, które nie wchodzą ze sobą w reakcje chemiczne. W przypadku stałych postaci leku wyróżnia się następujące rodzaje niezgodności: mieszaniny semitektyczne, eutektyczne (obniżenie temperatury topnienia mieszaniny), higroskopijne i twardniejące oraz powstające w wyniku adsorpcji.

Prowadzą one do rozpływania się, wilgotnienia lub tworzenia zbitej masy proszkowej, a w przypadku adsorpcji – do zmniejszenia lub całkowitej utraty siły działania użytej substancji.

Sprawdź także:

• niezgodności recepturowe – adsorpcja
• niezgodności recepturowe – wytrącanie słabych zasad
• niezgodności recepturowe – mieszaniny higroskopijne
• niezgodności recepturowe – hydroliza

Powstawanie mieszanin semitektycznych

Z mieszaninami semitektycznymi mamy do czynienia w przypadku użycia soli uwodnionych – należą do nich dziesięciowodny siarczan sodu (Natrium sulfuricum hydratum, Na₂SO₄∙10H₂O), siedmiowodny siarczan magnezu (Magnesium sulfuricum hydratum, MgSO₄∙H₂O), a także dwunastowodny fosforan sodu (Natrium phosphoricum bibasicum, Na₃PO₄∙12H₂O). Zawierają one wodę krystalizacyjną, która może wydzielić się pod wpływem zmiany wilgotności lub temperatury.

W przypadku dziecięciowodnego siarczanu sodu utrata wody krystalizacyjnej następuje w temperaturze 20^oC przy spadku wilgotności względnej powietrza poniżej 77,4% lub przy podwyższeniu temperatury do 32,5^oC (temperatura przemiany):

Na₂SO₄∙10H₂O → Na₂SO₄ + 10H₂O

Pod wpływem soli dodawanych przy sporządzaniu proszków następuje obniżenie temperatury przemiany i wydzielenie się wody krystalizacyjnej w temperaturze pokojowej – powstaje mieszanina semitektyczna. Dotyczy to substancji, takich jak bromek sodu (Natrii bromidum, NaBr) lub potasu (Kalii bromidum, KBr) oraz chlorek sodu (Natrii chloridum, NaCl). W efekcie sporządzony proszek rozpuszcza się.

Czytaj również: Niezgodności recepturowe – reakcje utleniania i redukcji

Rozwiązywanie niezgodności

Aby uniknąć powstania mieszaniny semitektycznej, należy dokonać zamiany soli uwodnionej na sól bezwodną w ilości równoważnej chemicznie. W celu wyznaczenia odpowiedniej masy substancji bezwodnej można skorzystać ze wzoru:

masa substancji przepisanej na recepcie × masa cząsteczkowa formy bezwodnej/masa cząsteczkowa formy uwodnionej

Przykładowa recepta

Powstały proszek rozpływa się. Należy dokonać zamiany dziesięciowodnego siarczanu sodu na jego sól bezwodną:

50,0 g × 142 g/mol : 322 g/mol = 22,049 g ≈ 22,05 g

Po usunięciu niezgodności recepta powinna wyglądać następująco:

Literatura:

1. Telejko E., Winnicka K., Sosnowska K., Słodownik T. Niezgodności recepturowe, interakcje, homeopatia i homotoksykologia. Skrypt do ćwiczeń dla studentów IV roku farmacji apteczne. Akademia Medyczna w Białymstoku, Białystok 2005.
2. Krówczyński L., Jachowicz R. (red.). Ćwiczenia z receptury. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000.
3. Wośko S., Trzewik E. Wykonywanie stałych leków recepturowych. Poradnik dla ucznia. Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007.
4. Zięba A. 10 błędów najczęściej popełnianych przy robieniu leków recepturowych. https://receptura.pl/10-bledow-najczesciej-popelnianych-przy-robieniu-lekow-recepturowych/ [dostęp: 24.08.2020].
5. Redakcja Aptekarza Polskiego. Trudności i niezgodności recepturowe. https://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/ [dostęp: 24.08.2020].