Niezgodności recepturowe – ciecze nie mieszające się ze sobą

Płynne postaci leków stanowią najpowszechniejszą, bardzo różnorodną grupę produktów leczniczych wykonywanych w aptece. Mimo że ich przygotowanie zwykle nie jest skomplikowane i czasochłonne, to wymaga od farmaceuty dużej wiedzy z zakresu rodzajów i właściwości poszczególnych rozpuszczalników. Biegłość w tym temacie pozwala uniknąć niezgodności, które mogą wystąpić w trakcie sporządzania leku.
Jednym z bardziej znanych leków recepturowych zawierających kwas salicylowy jest oliwka salicylowa. Jest to olejowy roztwór kwasu salicylowego (fot. Shutterstock).

Kiedy dochodzi do niezgodności?

Zjawisko wzajemnego mieszania się cieszy dotyczy rozpuszczalników o zbliżonych właściwościach, tj. ciecze polarne mieszają się z innymi cieczami polarnymi, zaś ciecze niepolarne – z niepolarnymi. Gdy w przepisie występują ciecze, które nie mieszają się ze sobą, a recepta sugeruje otrzymanie roztworu, mamy do czynienia z fizyczną niezgodnością recepturową.

Problem dotyczy głównie leków, w których roztwory wodne lub wodno-etanolowe należy zmieszać z roztworami olejowymi. Dochodzi wtedy do rozdziału faz na granicy obu cieczy.

 Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe

Poprawa recepty wyjściem z sytuacji

Gdy farmaceuta wykryje potencjalną niezgodność, musi zaproponować sposób poprawnego wykonania leku, nie zmieniając jego właściwości. W takim wypadku może rozważyć zmianę jednego z rozpuszczalników bądź dodać niewielką ilość emulgatora (np. lanoliny lub euceryny) ułatwiającego połączenie obu faz.

Przykłady recept – wskazanie problemu i propozycja wykonania

Rp.

Sulfuris ppt.

1,0

Olei Ricini

10,0

Spiritus Vini 70º

20,0

M. f. susp.

Olej rącznikowy nie miesza się ze spirytusem 70º. Należy użyć spirytusu 96º. Siarka będzie tworzyła osad, który po wstrząśnięciu daje równomierne rozproszenie.

Rp.

Sol. Adrenalini 0,1%

0,2

Menthae olei

0,1

Arachidis olei

5,0

M. f. gtt. rhinol.

Wodny roztwór adrenaliny nie miesza się z olejami tłustymi. W celu poprawy recepty należy dodać 0,2g lanoliny (kosztem 0,2g oleju arachidowego) i rozpuścić w oleju na gorąco celem rozłożenia ewentualnych nadtlenków w lanolinie (nadtlenki powodują szybki rozkład adrenaliny). Po ostudzeniu wemulgować roztwór adrenaliny i dodać olejek miętowy. Należy dołączyć etykietę „zmieszać przed użyciem”.

Rp.

Neomycini

0,5

Hydrocortisoni

1,0

Nystatini

50 000 j.m.

Glicerini

30,0

Paraffini liq.

ad 100,0

M. f. susp.

Glicerol nie miesza się z parafiną, dochodzi do rozdziału faz. Aby uzyskać zawiesinę można zemulgować glicerol w parafinie dodając 5g lanoliny (zmniejszając ilość parafiny o 5g). Jednak zawiesinę o takim składzie znacznie lepiej wykonać eliminując z przepisu parafinę. W takim przypadku do glicerolu należy dodać 10-15% wody w celu zmniejszenia lepkości.

Rp.

Lini oleum

Aquae purif.

aa 50,0

M. f. lin.

Woda nie miesza się z olejem lnianym. Aby otrzymać pożądaną postać leku, należy zamienić wodę oczyszczoną na wodę wapienną. W wyniku połączenia wody wapiennej z wolnymi kwasami tłuszczowymi zawartymi w oleju lnianym wytworzy się emulgator – oleinian wapnia. Lek przeznaczony jest do użytku zewnętrznego.

Rp.

Rivanoli

0,1

Olei Rapae

10,0

Aquae Calcis

10,0

M. f. sol.

Wolne kwasy tłuszczowe zawarte w oleju rzepakowym i woda wapienna powinny wytworzyć emulgator – oleinian wapnia, który zemulguje roztwór rywanolu w oleju rzepakowym. Jednak w tym wypadku nie powstanie oleinian wapnia, gdyż wodorotlenek wapnia zawarty w wodzie wapiennej reaguje z kwasem mlekowym zawartym w rywanolu, czego konsekwencją jest wytrącenie mleczanu wapnia oraz etoksydwuaminoakrydyna. W efekcie powstają dwie warstwy cieczy i nierozpuszczalny osad. Aby zapobiec niezgodności, należy rozdzielić składniki i wydać dwa produkty lecznicze – roztwór mleczanu etakrydyny w wodzie oczyszczonej oraz mazidło wytworzone z oleju rzepakowego i wody wapiennej.

Literatura:

  1. Tolejko, E., Winnicka, K., Sosnowska, K., Słodownik, T. (2005). Interakcje recepturowe, interakcje, homeopatia i homotoksykologia.
  2. Gajewska, M., Sznitowska, M. (2018). Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji. Fundacja Pro Pharmacia Futura
  3. https://www.farmacjapraktyczna.pl/2018/03/rozpuszczalniki-recepturze/2/.
  4. https://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/.
logo