Kiedy dochodzi do niezgodności?
Zjawisko wzajemnego mieszania się cieszy dotyczy rozpuszczalników o zbliżonych właściwościach, tj. ciecze polarne mieszają się z innymi cieczami polarnymi, zaś ciecze niepolarne – z niepolarnymi. Gdy w przepisie występują ciecze, które nie mieszają się ze sobą, a recepta sugeruje otrzymanie roztworu, mamy do czynienia z fizyczną niezgodnością recepturową.
Problem dotyczy głównie leków, w których roztwory wodne lub wodno-etanolowe należy zmieszać z roztworami olejowymi. Dochodzi wtedy do rozdziału faz na granicy obu cieczy.
Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe
Poprawa recepty wyjściem z sytuacji
Gdy farmaceuta wykryje potencjalną niezgodność, musi zaproponować sposób poprawnego wykonania leku, nie zmieniając jego właściwości. W takim wypadku może rozważyć zmianę jednego z rozpuszczalników bądź dodać niewielką ilość emulgatora (np. lanoliny lub euceryny) ułatwiającego połączenie obu faz.
Przykłady recept – wskazanie problemu i propozycja wykonania
Rp. | |
Sulfuris ppt. | 1,0 |
Olei Ricini | 10,0 |
Spiritus Vini 70º | 20,0 |
M. f. susp. |
Olej rącznikowy nie miesza się ze spirytusem 70º. Należy użyć spirytusu 96º. Siarka będzie tworzyła osad, który po wstrząśnięciu daje równomierne rozproszenie.
Rp. | |
Sol. Adrenalini 0,1% | 0,2 |
Menthae olei | 0,1 |
Arachidis olei | 5,0 |
M. f. gtt. rhinol. |
Wodny roztwór adrenaliny nie miesza się z olejami tłustymi. W celu poprawy recepty należy dodać 0,2g lanoliny (kosztem 0,2g oleju arachidowego) i rozpuścić w oleju na gorąco celem rozłożenia ewentualnych nadtlenków w lanolinie (nadtlenki powodują szybki rozkład adrenaliny). Po ostudzeniu wemulgować roztwór adrenaliny i dodać olejek miętowy. Należy dołączyć etykietę „zmieszać przed użyciem”.
Rp. | |
Neomycini | 0,5 |
Hydrocortisoni | 1,0 |
Nystatini | 50 000 j.m. |
Glicerini | 30,0 |
Paraffini liq. | ad 100,0 |
M. f. susp. |
Glicerol nie miesza się z parafiną, dochodzi do rozdziału faz. Aby uzyskać zawiesinę można zemulgować glicerol w parafinie dodając 5g lanoliny (zmniejszając ilość parafiny o 5g). Jednak zawiesinę o takim składzie znacznie lepiej wykonać eliminując z przepisu parafinę. W takim przypadku do glicerolu należy dodać 10-15% wody w celu zmniejszenia lepkości.
Rp. | |
Lini oleum | |
Aquae purif. | aa 50,0 |
M. f. lin. |
Woda nie miesza się z olejem lnianym. Aby otrzymać pożądaną postać leku, należy zamienić wodę oczyszczoną na wodę wapienną. W wyniku połączenia wody wapiennej z wolnymi kwasami tłuszczowymi zawartymi w oleju lnianym wytworzy się emulgator – oleinian wapnia. Lek przeznaczony jest do użytku zewnętrznego.
Rp. | |
Rivanoli | 0,1 |
Olei Rapae | 10,0 |
Aquae Calcis | 10,0 |
M. f. sol. |
Wolne kwasy tłuszczowe zawarte w oleju rzepakowym i woda wapienna powinny wytworzyć emulgator – oleinian wapnia, który zemulguje roztwór rywanolu w oleju rzepakowym. Jednak w tym wypadku nie powstanie oleinian wapnia, gdyż wodorotlenek wapnia zawarty w wodzie wapiennej reaguje z kwasem mlekowym zawartym w rywanolu, czego konsekwencją jest wytrącenie mleczanu wapnia oraz etoksydwuaminoakrydyna. W efekcie powstają dwie warstwy cieczy i nierozpuszczalny osad. Aby zapobiec niezgodności, należy rozdzielić składniki i wydać dwa produkty lecznicze – roztwór mleczanu etakrydyny w wodzie oczyszczonej oraz mazidło wytworzone z oleju rzepakowego i wody wapiennej.
Literatura:
- Tolejko, E., Winnicka, K., Sosnowska, K., Słodownik, T. (2005). Interakcje recepturowe, interakcje, homeopatia i homotoksykologia.
- Gajewska, M., Sznitowska, M. (2018). Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji. Fundacja Pro Pharmacia Futura
- https://www.farmacjapraktyczna.pl/2018/03/rozpuszczalniki-recepturze/2/.
- https://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/.
