Kaszel to najczęstszy objaw chorób układu oddechowego. Może powstawać między innymi na skutek zakażenia wirusowego, bakteryjnego lub w wyniku alergii. Pojawia się także podczas napadów astmy lub wtedy, gdy w drogach oddechowych znajdzie się ciało obce. Biorąc pod uwagę charakter kaszlu, można wyróżnić kaszel suchy, w którym nie występuje odkrztuszanie wydzieliny oraz produktywny, czyli z odkrztuszaniem.

Osobny artykuł: Leki recepturowe stosowane do ucha

Leki działające przeciwkaszlowo

Aktywność przeciwkaszlową wykazuje fosforan kodeiny. Hamuje odruch kaszlowy w wyniku depresyjnego działania na ośrodek kaszlu. Należy jednak pamiętać o tym, aby nie stosować go przez zbyt długi okres czasu, ponieważ może powodować uzależnienie psychiczne i fizyczne. Syrop prawoślazowy, dzięki zawartości śluzów powleka gardło, łagodzi chrypkę i ból, przez co bardzo dobrze sprawdza się przy męczącym, suchym kaszlu. Chroni gardło i jamę ustną przed podrażnieniami i w ten sposób hamuje odruch kaszlu.

Przykłady leków:

Rp.

Sol. Codeini phosphatis 0,6/100,0
D.S. 2 x dziennie łyżeczkę do herbaty

Odważoną ilość fosforanu kodeiny należy rozpuścić w odpowiedniej ilości wody w zlewce, przesączyć do wytarowanej butelki i uzupełnić wodą do 100,0 g. Dokładnie wymieszać.

Rp.
Codeini phosphatis
Ephedrini hydrochloridi aa 0,1
Luminali natrici 0,15
Althaeae sirupi 40,0
Aquae ad 120,0
M.f. mixt.
D.S. 2 x dziennie łyżeczkę do herbaty

Potrzebną ilość wody rozdzielić na 3 części i rozpuścić każdą z substancji stałych osobno. Roztwory przesączyć do wytarowanej butelki, dodać syrop prawoślazowy i w razie potrzeby uzupełnić wodą do 120 g.

Leki działające wykrztuśnie

Syrop tymiankowy w swoim składzie zawiera wyciąg z tymianku. Surowiec ten jest bogaty w olejki eteryczne, które działają spazmolitycznie na mięśnie gładkie oskrzeli i bezpośrednio pobudzająco na błony śluzowe dróg oddechowych. Powodują upłynnienie zalegającej wydzieliny i ułatwiają pozbywanie się jej. Obecność olejków warunkuje również aktywność przeciwdrobnoustrojową, co usprawnia proces leczenia. Podobnie działa olejek anyżowy wchodzący w skład kropli anyżowych.
Wyciąg z wymiotnicy ze względu na zawartość między innymi alkaloidów, powoduje odruchowe zwiększenie wydzielania gruczołów w błonie śluzowej oskrzeli. Zmniejsza się wówczas lepkość wydzieliny, a jej odkrztuszanie staje się łatwiejsze. Ponadto surowiec ten charakteryzuje się działaniem przeciwdrobnoustrojowym. Działanie wykrztuśne wykazują także benzoesan sodu, jodek potasu oraz chlorek amonu. Stosowane są pomocniczo jako składniki różnych leków.

Sprawdź także:

• leki recepturowe stosowane do oczu
• leki recepturowe stosowane na trudno gojące się rany
• uspokajające leki recepturowe

Przykłady leków:

Rp.
Ephedrini hydrochloridi 0,06
Kalii iodidi
Natrii benzoatis aa 2,0
Aquae ad 100,0
M.f. sol.
D.S. 2 x dziennie łyżeczkę do herbaty

Odważyć substancje stałe i rozpuścić w wodzie każdą z nich osobno. Przesączyć do uprzednio wytarowanej butelki i uzupełnić wodą do wymaganej masy oraz dokładnie wymieszać.

Rp.
Natrii benzoatis 4,0
Thymi sir. 25,0
Aquae ad 250,0
M.f. mixt.
D.S. 3 x dziennie łyżkę stołową

Odważoną ilość benzoesanu sodu rozpuścić w wodzie w zlewce, przesączyć do butelki. Bezpośrednio do butelki odważyć potrzebną ilość syropu tymiankowego i w razie potrzeby dopełnić wodą do wymaganej masy.

Rp.
Ipecacuanhae extr. sicci 0,3/180,0
Natrii benzoatis 1,0
Natrii bicarbonatis 5,0
Thymi sir. comp. ad 250,0
M.f. mixt.
D.S. 3 x dziennie łyżkę stołową

Wodorowęglan sodu i benzoesan sodu rozpuścić w niewielkiej ilości wody w zlewce i przesączyć do wytarowanej butelki. Wyciąg suchy z wymiotnicy rozpuścić w pozostałej ilości wody na gorąco i przecedzić do butelki. Dodać syrop tymiankowy, uzupełnić wodą do 250 g i wymieszać.

Czytaj również: Leki recepturowe o działaniu miejscowo znieczulającym

Rp.
Ammonii chloridi 10,0
Natrii benzoatis
Natrii hydrogenocarbonatis aa 20,0
M.f. pulv.
D.S. 3 x dziennie łyżeczkę w ⅓ szklanki wody

Odważyć potrzebne ilości substancji stałych. Rozetrzeć w moździerzu dodając je porcjami i dokładnie wymieszać.

Rp.
Liquoris pectoralis 200,0
M.f. mixt.
D.S. Co 2 godziny łyżkę stołową
Skład mieszanki wykrztuśnej:
Ammonii anisati spir. 5,0
Althaeae sirupus 30,0
Aqua ad 200,0

Do wytarowanej butelki odważyć syrop prawoślazowy. Następnie dodać wymaganą ilość kropli anyżowych i dokładnie wytrząsać w zakręconej butelce. Na końcu uzupełnić wodą do wymaganej masy.

Krople anyżowe wchodzące w skład Liquor pectoraliis mogą samodzielnie stanowić lek działający wykrztuśnie. Ich skład jest następujący:

Anisii aetheroleum 2,0
Ethanolum 95° 40,0
Ammonii chloridum 3,0
Aqua 55,0

Olejek anyżowy należy rozpuścić w etanolu bezpośrednio w butelce i zakręcić ją. Chlorek amonowy rozpuścić w wodzie i zmieszać oba roztwory. Na każde 100 g preparatu dodać 2 g talku, wytrząsnąć, pozostawić do odstania i przesączyć do czystej butelki.

Osobny artykuł: Kalkulator etanolu

Bibliografia:

1. https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/objawy/70135,kaszel.
2. Podstawy receptury aptecznej: materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji – pod redakcją Moniki Gajewskiej i Małgorzaty Sznitowskiej, wyd.: FUNDACJA PRO PHARMACIA FUTURA, 2017.
3. Leki pochodzenia naturalnego – Gerard Nowak, UM Poznań Poznań 2012, wyd.1.
4. Receptura apteczna Renata Jachowicz PZWL Warszawa 2008, wyd.2.