Liczba wodna to przypisany każdemu podłożu wskaźnik, określający jego zdolność do wiązania wody. Jednostka ta wyrażona jest w gramach związanej w sposób trwały wody przez 100 g podłoża.
Maści jako półstała postać leku stanowią obecnie jedną z najczęściej przepisywanych przez lekarzy formę leku recepturowego. Tym bardziej zatem powinno zależeć farmaceutom na znajomości podstawowych informacji dotyczących podłoży maściowych. Wszak stanowią one większą część danego leku sporządzanego w warunkach aptecznych.
Osobny artykuł: Euceryna
Co to jest liczba wodna?
Prawidłowe wykonanie zaordynowanej przez lekarza maści wymaga od farmaceuty wiedzy m.in. na temat właściwości użytego podłoża. Szczególnie istotna jest znajomość liczby wodnej, która obrazuje nam informacje niezbędne do prawidłowego wykonania preparatu.
Liczba wodna to przypisany każdemu podłożu wskaźnik, określający jego zdolność do wiązania wody. Jednostka ta wyrażona jest w gramach związanej w sposób trwały wody przez 100 g podłoża.
Wartość liczby wodnej dla podłoży maściowych
Wartość liczby wodnej wyznacza się przez dodanie do 25 g danego podłoża wody, w ilości przekraczającej przewidywaną wartość liczby wodnej. Całość umieszczona jest w wytarowanej parownicy z pistlem. Po „wkręceniu” do podłoża całej dodanej wody mieszaninę odstawia się na 24 godziny, w temperaturze pokojowej. Następnie oddziela się oddzieloną od podłoża wodę przy pomocy bibuły, a następnie całość waży się. Po przeliczeniu wartości na 100 g podłoża otrzymujemy odpowiadający mu wskaźnik liczby wodnej.
Czytaj również: Maść cholesterolowa
Poniżej przedstawiamy najważniejsze informacje dotyczące najczęściej stosowanych podłoży maściowych w praktyce aptecznej – ze szczególnym uwzględnieniem przypisywanej im wartości liczby wodnej.
| Podłoże | Cechy organoleptyczne | Konsystencja | Charakter podłoża | Najważniejsze cechy i przeznaczenie | Liczba wodna |
|---|---|---|---|---|---|
| Wazelina żółta | Barwa żółta, dość tłusta | Miękka | Lipofilowe bezwodne (hydrofobowe) – oparte na węglowodorach | Wystarczjaąca trwałość chemiczna i obojętność, doskonale natłuszcza. Stosowana do maści barwiących. | 7-10 |
| Wazelina biała | Barwa biała, tłusta – oczyszczona forma wazeliny żółtej | Miękka | Lipofilowe bezwodne – może związać nieznaczne ilości wody | Podobnie jak wazelina żółta – trwała chemicznie i obojętna | 7-10 |
| Lekobaza (nie mylić z Lekobazą LUX, dla której liczba wodna wynosi tylko 10) | Barwa biała, praktycznie bezwonna | Miękka, dobrze się rozsmarowuje | Amfifilowe – bardzo dobrze absorbuje wodę, zawiera emulgatory i około 38-40% wody | Nawilża, stosowana w schorzeniach przebiegających ze stanem zapalnym i wysiękiem | >300 (praktycznie nieograniczona zdolność wiązania wody, aż do utworzenia konsystencji mleczka) |
| Lanolina | Barwa żółta, charakterystyczny zapach, tłusta, należy do grupy wosków | Twarda, ciężko ją rozsmarować. | Lipofilowe bezwodne, ma właściwości emulgujące | Niska trwałość, ze względu na podatność na utlenianie. Stanowi częsty składnik preparatów okluzyjnych, ochronnych i nawilżających. | 200 |
| Euceryna | Barwa biała lub biało-żółta | Konsystencja miękka (w przypadku maści eucerynowej II konsystencja jest nieco twardsza) – oba składy maści I i II odnoszą się do tego samego rodzaju podłoża | Podłoże absorpcyjne – zawiera składnik hydrofobowy z dodatkiem emulgatorów | Stosowana do maści na skórę wysuszoną – ma wysoką zdolność wiązania wody | Nie mniej niż 300 |
| Maść cholesterolowa | Barwa biała, w odróżnieniu od innych – nie jest typowo matowa | Miękka, wręcz bardzo miękka, dobrze się rozsmarowuje i wchłania | Absorpcyjne bezwodne | Obojętna chemicznie, brak interakcji z dodawanymi składnikami czynnymi, zalecana zwłaszcza przy braku tolerancji na inne podłoża | Min. 120 |
| Smalec | Barwa biała | Miękka, bardzo tłusta | Lipofilowe bezwodne | Jest to tłuszcz zwierzęcy (glicerydy), więc łatwo ulega utlenianiu, niestabilny chemicznie. Pomimo tego jest dobrze tolerowany przez skórę. Konieczność przechowywania w lodówce. | Między 7 a 16 |
| Hascobaza | Barwa biała, kremowa | Konsystencja twardsza niż chociażby euceryny | Podłoże amfifilowe, o właściwościach analogicznych do lekobazy | Właściwości nawilżające, przy zmianach wysiękowych i zapalnych skóry. | Analogicznie do lekobazy |
| Pentravan | Barwa kremowo biała | Dobrze się rozsmarowuje i łatwo zmywa | Podłoże hydrofilowe o znacznej zawartości wody (62%) | Podłoże o budowie liposomalnej – nie zaleca się go stosować do przygotowywania maści w unguatorze. Stosowane do maści o właściwościach znieczulających i p/świądowych. | 20 |
| Lekobaza LUX | Barwa biała | Trudno zmywalne | Podłoże lipofilowe (hydrofobowe), silnie uwodnione | Dobrze nawilża skórę, dając jednocześnie efekt chłodzenia. Do sporządzania kremów. | 10 |
Sprawdź także:
Literatura:
- Powszechne i nowoczesne podłoża maściowe stosowane w recepturze, Regina Kasperek-Nowakiewicz, Aptekarz Polski, 12/2019.
- Receptura okiem praktyka – część druga. Dobór podłoża w zależności od problemu terapeutycznego, Barbara Pandyra-Kowalska, Andrzej Jaworek, Aptekarz Polski, 05/2019.
- Receptura na co dzień – maści – unguenta, Piotr Belniak, Aptekarz Polski, 01/2009.
- Karta Charakterystyki Podłoża Lekobaza.
- Receptura apteczna, Renata Jachowicz, PZWL, wydanie III uaktualnione, 2015.
- Ocena porównawcza fizycznych właściwości farmakopealnych złożonych podłoży maściowych, Monika Gajewska, Lucyna Wolniak, Agnieszka Lisowska, Katarzyna Centkowska, Małgorzata Sznitowska, Farm Pol, 2015, 71(7): 405-409.
