W grupie tej procesy wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania leków zachodzą w sposób odmienny aniżeli ma to miejsce u pacjentów dorosłych. Szczególnie na te różnice narażone są noworodki, czyli dzieci do ukończenia 28-30 dnia życia. Dlatego też kwestia poprawnego i kontrolowanego na każdym etapie wytwarzania leków pediatrycznych w aptece jest tak niezwykle istotna.

Sprawdź także: Leki recepturowe stosowane w pieluszkowym zapaleniu skóry

Pacjenci pediatryczni, czyli kto?

Grupą pacjentów pediatrycznych określa się dzieci od momentu urodzenia do czasu ukończenia 18 r.ż. Dokładniej prezentuje to poniższa tabela.

Wszystkie wymienione w tabeli grupy pacjentów pediatrycznych wymagają osobnego podejścia przy sporządzaniu leków recepturowych. Warto jednak zauważyć, że dzieci do 8 r.ż. cechują się odmienną reakcją organizmu na leki, aniżeli osoby dorosłe. To w tej grupie dobór dawki czy formy leku ma zdecydowanie największe znaczenie.

Różnice w odpowiedzi dzieci na substancje lecznicze wynikają bezpośrednio z różnic fizjologicznych ich organizmów vs organizm dorosłego. Chodzi tu przede wszystkim o różnice w zawartości wody i tkanki tłuszczowej, ale także o odmienne procesy metaboliczne. Te ostatnie mają wpływ na wchłanianie leku (odmienny niż u dorosłych pasaż jelitowy, formująca się dopiero flora jelitowa), metabolizm (kształtujące się dopiero enzymatyczne mechanizmy wątrobowe) czy eliminację (inny stopień filtracji kłębuszkowej, co może wpływać na wzrost biodostępności danej substancji czynnej).

Osobny artykuł: Dostępność farmaceutyczna substancji czynnej

Na co szczególnie zwrócić uwagę?

Bezsprzecznie kwestią najważniejszą w kontekście przygotowywania leku pediatrycznego jest kontrola dawki substancji czynnej, zapisanej na recepcie lekarskiej. Szczególnie, jeśli preparat zawierać ma substancję bardzo silnie działającą. W tym celu skorzystać należy z jednego z podanych poniżej wzorów, aby upewnić się, że zapisana dawka nie przekracza dopuszczalnej dla danego dziecka.

I tak, dla dzieci od urodzenia do 1 r.ż. skorzystać można ze wzoru Frieda:

• D_dz = (wiek dziecka w miesiącach x D)/150

Dla dzieci do 2 r.ż. wykorzystuje się wzór Cowlinga:

• D_dz = (wiek dziecka w latach x D)/24

Dla dzieci w wieku 2-12 lat zastosowanie znajduje wzór Younga:

• D_dz = (wiek dziecka w latach x D)/(wiek dziecka w latach+12)

Aby wykorzystać masę ciała dziecka posłużyć się można wzorem Clarka (dla dzieci powyżej 2 r.ż.):

• D_dz = (masa ciała dziecka w kg x D)/70

Ostatnim wzorem, wykorzystywanym w recepturze pediatrycznej jest wzór uwzględniający powierzchnię ciała dziecka. Uznawany jest on za dokładniejszy niż wzór Younga dla dzieci powyżej 2 r.ż.

• D_dz = ( powierzchnia ciała dziecka w m² x D)/1,8

W powyższych schematach D_dz oznacza wyliczoną dawkę dla dziecka, natomiast symbol D oznacza maksymalną dawkę dla dorosłych (w razie potrzeby jednorazową bądź dobową).

W razie stwierdzenia przekroczenia dawki jednorazowej bądź dobowej w zapisie leku recepturowego należy bezwzględnie skonsultować to z lekarzem wystawiającym receptę, bądź zmniejszyć ją do dawki maksymalnej dla danego dziecka.

Formy leku pediatrycznego a wiek pacjenta

W aptece sporządzanych jest wiele różnorodnych form leków. Niemniej jednak pacjenci pediatryczni wymagają dostosowania postaci leku do ich wieku. W związku z tym preferowanymi postaciami leków pediatrycznych, w zależności od wieku pacjenta są:

• dla noworodków: postacie płynne, doodbytnicze,
• dla niemowląt: postacie płynne (roztwory, krople, zawiesiny) i doodbytnicze (czopki),
• dzieci 2-11 lat: postacie płynne, proszki, czy też produkowane przez przemysł żelki i tabletki ulegające rozpadowi w jamie ustnej,
• dzieci 12-18 lat: wszystko co powyżej oraz tabletki i kapsułki.

W kontekście płynnych form leków pediatrycznych warto mieć na uwadze, aby jednorazowa ilość podawana dziecku poniżej 5 r.ż. nie przekraczała objętości 5 ml. W odniesieniu do podania doodbytniczego należy pamiętać, iż wielkość czopka dla dziecka nie powinna przekraczać 1 g, a postać ta jest formą niepodzielną.

Osobny artykuł: Roztwory w recepturze aptecznej

Przykład obliczenia i skorygowania dawki dla dziecka

Zapis recepty lekarskiej dla 5-letniego dziecka o masie ciała 18 kg i wzroście 115 cm obejmuje:

Dawki fosforanu kodeiny dla dorosłego wynoszą: jednorazowa 0,06g, a dobowa 0,24g. A zatem wykorzystując normogramy powierzchni ciała w zależności od wieku i wagi wybieramy dokładniejszy wzór, oparty o powierzchnię ciała. Powierzchnia ciała dziecka o masie 18 kg i wzroście 115 cm wynosi orientacyjnie 0,76 m². Tak więc:

D_dz = (0,76×0,06)/1,81 = 0,025g (dawka jednorazowa)

D_dz = (0,76×0,24)/1,81 = 0,101g (dawka dobowa)

Zgodnie z zapisem recepty lekarskiej dziecko miałoby otrzymać jednorazowo 0,055 g fosforanu kodeiny, a dawka dobowa wyniosłaby 0,165 g. Wyraźnie widać, iż obie dawki przekroczyłyby dawki maksymalne, wyliczone na podstawie powyższego wzoru. Zasadnym jest zatem korekta dawki fosforanu kodeiny, tak aby nie przekraczała ona dawki maksymalnej dla 5-letniego dziecka. Na podstawie dopuszczalnej dawki dobowej wyliczamy, iż do sporządzenia tego leku potrzeba użyć 0,612g fosforanu kodeiny.

Zobacz również: Kalkulator dla nystatyny 

Literatura:

1. Przewodnik po recepturze aptecznej dla studentów Wydziału Farmaceutycznego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Kazimiera Henryka Bodek, Artur Redliński, Łódź 2018.
2. Konferencja „Leki stosowane w pediatrii”, 6-7 marca 2013.
3. Leki pediatryczne – jak dostosować farmaceutyki do potrzeb dzieci, Regina Kasperek-Nowakiewicz, Aptekarz Polski, grudzień 2018.