Niezgodności recepturowe zgodnie z definicją to nieprzewidziane i niezamierzone zmiany cech fizycznych, chemicznych bądź farmakologicznych leku recepturowego, które prowadzą do zmniejszenia, zmiany lub zaniku jego leczniczego działania. Wśród niezgodności chemicznych wyróżnia się hydrolizę.

W jakich przypadkach możemy spodziewać się wystąpienia hydrolizy?

Proces hydrolizy powoduje szybką inaktywację leku, w większości niedostrzegalną organoleptycznie. Do rozkładu dochodzi w roztworach wodnych alkaloidów (zwłaszcza tropinowych), antybiotyków i glikozydów nasercowych. Dodatkowy wpływ na przyspieszenie hydrolitycznego rozkładu wywiera:

– odczyn zasadowy w przypadku alkaloidów tropinowych, glikozydów nasercowych, które są trwałe w środowisku kwasowym,

–  kwaśny bądź zasadowy w przypadku rozpuszczalnych soli benzylopenicyliny.

Ponadto penicylina ulega inaktywacji także w obecności jonów metali.  Wśród innych hydrolizujących antybiotyków można wyróżnić: detreomycynę, tetracyklinę. Niezgodności mogą wystąpić w roztworach penicylin zestawionych z substancjami alkalizującymi takimi jak protargol, sulfacetamid sodowy lub substancjami zakwaszającymi (chlorowodorek efedryny, kokainy, polokainy). Szczególną uwagę należy zachować przy wykonywaniu kropli ocznych, gdzie często używane są wyżej wymienione substancje.

Hydrolizę detreomycyny i tetracykliny powoduje woda wapienna. Często to połączenie przepisywane jest przez lekarza jako puder płynny bądź zawiesina. Również nie jest wskazane połączenie hydrokortyzonu z wodą wapienną, ponieważ następuje inaktywacja leku i zniesienie działania terapeutycznego użytej substancji.

Jak zaradzić  hydrolizie? – przykłady recept i wskazówki

Prokaina nie ulega wytrąceniu w zasadowym środowisku stworzonym przez sól sodową. Następuje jednak jej hydroliza co skutkuje zanikiem działania znieczulającego. Poprawą niezgodności jest rozdzielenie substancji (prokainy i sulfacetamidu sodowego) na dwa roztwory.

Do hydrolizy penicyliny dochodzi na skutek obecności jonów cynku. Lek nie może zostać wykonany w przedstawionym na recepcie składzie. Należy sporządzić dwa roztwory, rozdzielając substancje i stosować leki równocześnie.

Do rozkładu penicyliny dochodzi poprzez wprowadzenie jej do kwaśnego środowiska pochodzącego od chlorowodorku adrenaliny z ampułek oraz siarczanu streptomycyny. Rozwiązaniem jest oddzielenie penicyliny od pozostałych substancji i wykonanie dwóch roztworów, które będą stosowane przez pacjenta równocześnie.

W obu wyżej napisanych receptach hydrokortyzon ulegnie hydrolizie pod wpływem wody wapiennej. Niezgodność należy poprawić zamieniając wodę wapienną po uzgodnieniu z lekarzem na wodę.

W obecności kwasu salicylowego zachodzi hydroliza mydła potasowego co skutkuje rozwarstwieniem maści. Podczas sporządzania leku należy zachować prawidłową kolejność dodawania składników. W moździerzu sproszkować kwas salicylowy i siarkę, następnie połączyć obie substancje z częścią wazeliny. Pozostałą wazelinę stopić na łaźni wodnej z mydłem potasowym i następnie połączyć obie części w całość.

Sprawdź także:

• niezgodności recepturowe – wysolenie
• niezgodności recepturowe – mieszaniny eutektyczne
• niezgodności recepturowe – mieszaniny higroskopijne
• niezgodności recepturowe – adsorpcja

Bibliografia:

1. Jachowicz R., Receptura apteczna, 2015, PZWL, Warszawa.
2. Krówczyński L., Ćwiczenia z receptury, 2000, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
3. http://www.aptekarzpolski.pl/2016/01/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/ (dostęp 16.09.2019).