Infekcje grzybicze

Grzybice (mikonozy) to grupa chorób zakaźnych, najczęściej powodowana przez mikroorganizmy z rodzaju Candida spp., które zasiedlają błony śluzowe narządów rodnych, powierzchnię skóry, a także paznokcie. Grzybica zazwyczaj nie stanowi infekcji zagrażającej życiu, jednakże manifestowane w przebiegu choroby objawy, np. swędzenie, pieczenie, upławy czy nieestetyczne pękanie i łuszczenie skóry mogą powodować duży dyskomfort u pacjentów.

Do czynników, które sprzyjają wystąpieniu tych infekcji, zaliczyć można:

• niedobory odporności
• zaburzenia hormonalne
• oparzenia lub atopia
• długotrwała antybiotykoterapia lub sterydoterapia
• brak witamin, np. z grupy B, żelaza lub cynku

Jednym z najczęściej stosowanych w recepturze aptecznej leków przeciwgrzybiczych jest nystatyna, która zaburza ochronne funkcje błony komórkowej grzybów i prowadzi do usunięcia na zewnątrz składników komórki, przerwanie jej funkcji metabolicznych i obumarcie. Oprócz surowca recepturowego, nystatyna dostępna jest w postaci tabletek dojelitowych, dopochwowych i granulatu do sporządzania zawiesiny doustnej bądź roztworu do pędzlowania.

Klotrimazol w lekach do stosowania zewnętrznego

Klotrymazol to jedna z powszechnie stosowanych substancji przeciwgrzybiczych o szerokim spektrum działania, które zwiększają przepuszczalność błony komórkowej u grzybów wskutek zaburzenia syntezy ergosterolu. Aktualnie kroltrimazol dostępny jest w różnych postaciach farmaceutycznych, przeznaczonych do stosowania zewnętrznego. W recepturze wykorzystywany jest w postaci proszku Clotrimazol pulvis pro receptura. W zależności od pozostałych składników leku, może stanowić jeden z komponentów preparatów ginekologicznych, laryngologicznych, a także dermatologicznych stosowanych na grzybice. Poniżej przedstawione zostały przykłady kilku receptur wykorzystujących opisywany surowiec:

Krople do nosa z klotrimazolem

Powyższa receptura na krople do nosa wykorzystuje dimetikon jako środek poślizgowy. Dużą zaletą wspomnianej substancji jest fakt, iż pozostaje ona przyjazna dla śluzówki, nie powoduje dodatkowych podrażnień i nie zaburza fizjologicznych funkcji nabłonka. Podczas stosowania preparatów z klotrimazolem należy pamiętać, iż może on osłabiać działanie innych leków przeciwgrzybiczych. Warto wiedzieć, że łączony z miejscowo podawanymi kortykosteroidami może prowadzić do osłabienia ich działania farmakologicznego.

Maść do stosowania w terapii łupieżu pstrego

Aby sporządzić powyższą maść, należy na początku do tuby unguatora odważyć przepisaną ilość euceryny i zmikronizowany klotrimazol. Następnie całość mieszać do uzyskania jednolitej konsystencji, porcjami wprowadzać roztwór kwasu bornego i mieszać z użyciem wolnych obrotów. Dodatek roztworu, na przykład witaminy A, mógłby niekorzystnie wpłynąć na stałość emulsji wytworzonej przez roztwór kwasu bornego w eucerynie.

Krem ginekologiczny z benzokainą

Sporządzenie kremu zakłada uprzednią mikronizację sproszkowanych surowców, a następnie wprowadzenie ich do podłoża z wykorzystaniem miksera aptecznego. Co istotne, klotrimazol nie wchłania się z błony śluzowej pochwy, dlatego nie powinien powodować zaburzenia jej funkcji fizjologicznych. Warto pamiętać, że przygotowany w ten sposób krem stosowany w okolicy narządów płciowych, może uszkadzać środki antykoncepcyjne wykonane z lateksu.

Czytaj też: Leki recepturowe w ginekologii

Grzybica – maść Whitfielda

Opisywana maść może występować w wielu odmianach, które różnią się między sobą zastosowanym podłożem bądź procentową zawartością dodatkowych składników. Częstą modyfikację składu recepty stanowi zamiana wazeliny żółtej na mieszankę lanoliny i wazeliny. Na początku sproszkowane składniki preparatu należy zmikronizować, a następnie wprowadzić do podłoża maściowego z wykorzystaniem miksera aptecznego. Tak przygotowany lek będzie działał keratolitycznie i przeciwgrzybiczo.

Grzybica – pozostałe preparaty recepturowe skuteczne w terapii

Przytoczone dotychczas leki recepturowe stanowią jedne z najczęściej przepisywanych preparatów na różnego rodzaju grzybice. Niestety w niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy zmiany grzybicze obejmują narząd wzroku, może istnieć konieczność sporządzenia specjalnych formulacji. Wynika to m.in. z tego, że ilość zarejestrowanych leków gotowych jest mała, a dostępne preparaty z reguły odznaczają się niską stabilnością. W leczeniu tego typu infekcji stosuje się z reguły poza wskazaniami terapeutycznymi amfoterycynę B, worykonazol i flukonazol. Większość z tych substancji nie posiada swoich odpowiedników przeznaczonych do receptury aptecznej, dlatego źródłem substancji do receptury są preparaty gotowe. Dzięki temu możliwe jest przygotowanie recepturowych roztworów, zawiesin i kropli ocznych, wykorzystywanych m.in. do terapii grzybic off label.

Amfoterycyna B

Amfoterycyna B to substancja z grupy antybiotyków polienowych, która w terapii grzybic rogówki stosowana jest w postaci kropli ocznych o stężeniu od 0,15% do 0,5%. W szczególnych wypadkach, gdy zmianami chorobowymi objęta jest wewnętrzna struktura gałki ocznej, stosuje się ją w postaci wstrzyknięć do ciała szklistego. Ponadto może być stosowana w postaci globulek jako alternatywa do leczenia grzybicy pochwy i sromu gatunkami innymi niż C. Albicans. Wysoka toksyczność antybiotyku wymaga zastosowania szczególnych środków ostrożności u pacjentów poddawanych terapii.

Wspomniany antybiotyk polienowy wchodzi w skład m.in.:

Aktualnie amfoterycyna B nie występuje w postaci surowca pro receptura, dlatego do sporządzenia leków magistralnych pozyskuje się ją z gotowych preparatów do podania pozajelitowego np. Fungizone. Aby sporządzić zapisany lek, należy zawartość fiolki z substancją rozcieńczyć dodając 10 ml jałowej wody lub odpowiednią ilość 5% roztworu glukozy. Następnie roztwór należy wytrząsać do uzyskania klarownej mieszaniny. Tego leku nie należy sączyć. Powinno się wydawać go pacjentowi w minimsach i poinformować o konieczności przechowywania w lodówce.

Flukonazol, worykonazol

Podobnie sytuacja wygląda w przypadku flukonazolu o działaniu przeciwgrzybiczym. W przypadku konieczności stworzenia preparatu recepturowego zawierającego tę substancję, wykorzystuje się jeden z leków gotowych Diflucan. Flukonazol charakteryzuje znacznie wyższe bezpieczeństwo terapii w porównaniu do wcześniej opisywanej amfoterycyny B.

Opisując pochodne triazolowe sprawdzające się poza wskazaniami w leczeniu grzybicy rogówki warto również zwrócić uwagę na worykonazol, którego jednoprocentowy, jałowy roztwór może być stosowany w leczeniu zakażeń powodowanych przez mikroorganizmy z rodzaju Candida spp. oraz Aspergillus keratitits. Preparat sporządzany jest z leku gotowego, którym najczęściej jest podawany dożylnie Voriconazole Mylan. Zgodnie ze wskazaniami, zawartość fiolki z lekiem należy rozpuścić w 19 ml jałowej wody do wstrzykiwań w celu uzyskania 20 ml wodnego roztworu worykonazolu o 1% stężeniu. Dodatkowo dużą zaletą worykonazolu jest aktywność przy niskich minimalnych stężeniach hamujących (MIC) oraz wysoka zdolność do penetrowania do wnętrza rogówki.

Literatura:

1. Klotrimazol – Medycyna Praktyczna https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=463 (dostęp z dnia 21 listopada 2022).
2. P.Rutter “Opieka Farmaceutyczna: Objawy, Rozpoznawanie i Leczenie”, Red. Wyd. Pol. Janusz Pluta, Edra Urban & Partner
3. Polskiego, R.A. Receptura okiem praktyka – część pierwsza. Aptekarz Polski 2019.
4. https://galfarm.pl/baza-wiedzy/surowce/clotrimazolum/ (dostęp z dnia 21 listopada 2022).
5. Dermatologia Po Dyplomie – Grzybica Paznokci – Terapia Musi Być Konsekwentna Available online: https://podyplomie.pl/dermatologia/17410,grzybica-paznokci-terapia-musi-byc-konsekwentna (dostęp z dnia 21 listopada 2022).
6. Redliński, A.; Czekaj, T.; Ciszewski, M. Przypadki off label use i orphan drugs w recepturze aptecznej. Część 1. Płynne postaci leku. 2012, 9.
7. Redakcja Receptura apteczna w przypadku grzybiczych zakażeń rogówki – Available online: https://www.farmakoekonomika.com.pl/amp/receptura-apteczna-w-przypadku-grzybiczych-zakazen-rogowki/ (dostęp z dnia 21 listopada 2022).
8. Dupuis, A.; Tournier, N.; Le Moal, G.; Venisse, N. Preparation and Stability of Voriconazole Eye Drop Solution. Antimicrob Agents Chemother 2009, 53, 798–799, doi:10.1128/AAC.01126-08.
9. Czech, A.; Jamróz, W.; Jachowicz, R. Rozwiązania w zakresie sporządzania recepturowych kropli do oczu. 2016, 5.
10. Voriconazole Mylan, ulotka dla pacjenta – dawkowanie, zastosowanie, działanie, skuteczność Available online: https://www.gdziepolek.pl/produkty/89767/voriconazole-mylan-iniekcja/ulotka (dostęp z dnia 21 listopada 2022).