Receptura apteczna kontra grzybica

Wbrew pozorom infekcje grzybicze to jeden z częstszych problemów dermatologicznych. Aktualnie dostępnych jest wiele gotowych preparatów, które sprawdzą się w ich terapii. Mimo tego ciągle brak leków, które pomogłyby wszystkim pacjentom. Oznacza to, że w wielu wypadkach lekarze zmuszeni są do poszukiwania spersonalizowanych metod leczenia, wtedy skłaniają się ku lekom magistralnym.
Sprawdź, jakie surowce recepturowe znajdują zastosowanie w leczeniu grzybicy (fot. Shutterstock).

Infekcje grzybicze

Grzybice (mikonozy) to grupa chorób zakaźnych, najczęściej powodowana przez mikroorganizmy z rodzaju Candida spp., które zasiedlają błony śluzowe narządów rodnych, powierzchnię skóry, a także paznokcie. Grzybica zazwyczaj nie stanowi infekcji zagrażającej życiu, jednakże manifestowane w przebiegu choroby objawy, np. swędzenie, pieczenie, upławy czy nieestetyczne pękanie i łuszczenie skóry mogą powodować duży dyskomfort u pacjentów.

Do czynników, które sprzyjają wystąpieniu tych infekcji, zaliczyć można:

  • niedobory odporności
  • zaburzenia hormonalne
  • oparzenia lub atopia
  • długotrwała antybiotykoterapia lub sterydoterapia
  • brak witamin, np. z grupy B, żelaza lub cynku

Jednym z najczęściej stosowanych w recepturze aptecznej leków przeciwgrzybiczych jest nystatyna, która zaburza ochronne funkcje błony komórkowej grzybów i prowadzi do usunięcia na zewnątrz składników komórki, przerwanie jej funkcji metabolicznych i obumarcie. Oprócz surowca recepturowego, nystatyna dostępna jest w postaci tabletek dojelitowych, dopochwowych i granulatu do sporządzania zawiesiny doustnej bądź roztworu do pędzlowania.

Klotrimazol w lekach do stosowania zewnętrznego

Klotrymazol to jedna z powszechnie stosowanych substancji przeciwgrzybiczych o szerokim spektrum działania, które zwiększają przepuszczalność błony komórkowej u grzybów wskutek zaburzenia syntezy ergosterolu. Aktualnie kroltrimazol dostępny jest w różnych postaciach farmaceutycznych, przeznaczonych do stosowania zewnętrznego. W recepturze wykorzystywany jest w postaci proszku Clotrimazol pulvis pro receptura. W zależności od pozostałych składników leku, może stanowić jeden z komponentów preparatów ginekologicznych, laryngologicznych, a także dermatologicznych stosowanych na grzybice. Poniżej przedstawione zostały przykłady kilku receptur wykorzystujących opisywany surowiec:

Krople do nosa z klotrimazolem

Rp.
Clotrimazoli pulvis0,1
Dimethiconiad 10,0
M.f. guttae

Powyższa receptura na krople do nosa wykorzystuje dimetikon jako środek poślizgowy. Dużą zaletą wspomnianej substancji jest fakt, iż pozostaje ona przyjazna dla śluzówki, nie powoduje dodatkowych podrażnień i nie zaburza fizjologicznych funkcji nabłonka. Podczas stosowania preparatów z klotrimazolem należy pamiętać, iż może on osłabiać działanie innych leków przeciwgrzybiczych. Warto wiedzieć, że łączony z miejscowo podawanymi kortykosteroidami może prowadzić do osłabienia ich działania farmakologicznego.

Maść do stosowania w terapii łupieżu pstrego

Rp.
Clotrimazoli pulvis5,0
Eucerini
3% Sol. Ac. Boriciaa ad 100,0
M.f. ung.

Aby sporządzić powyższą maść, należy na początku do tuby unguatora odważyć przepisaną ilość euceryny i zmikronizowany klotrimazol. Następnie całość mieszać do uzyskania jednolitej konsystencji, porcjami wprowadzać roztwór kwasu bornego i mieszać z użyciem wolnych obrotów. Dodatek roztworu, na przykład witaminy A, mógłby niekorzystnie wpłynąć na stałość emulsji wytworzonej przez roztwór kwasu bornego w eucerynie.

Krem ginekologiczny z benzokainą

Rp.
Clotrimazoli pulvis1,0
Benzocaini2,0
Lekobazae Luxad 100,0
M.f. ung.
D.S. 1x na noc

Sporządzenie kremu zakłada uprzednią mikronizację sproszkowanych surowców, a następnie wprowadzenie ich do podłoża z wykorzystaniem miksera aptecznego. Co istotne, klotrimazol nie wchłania się z błony śluzowej pochwy, dlatego nie powinien powodować zaburzenia jej funkcji fizjologicznych. Warto pamiętać, że przygotowany w ten sposób krem stosowany w okolicy narządów płciowych, może uszkadzać środki antykoncepcyjne wykonane z lateksu.

Czytaj też: Leki recepturowe w ginekologii

Grzybica – maść Whitfielda

Rp.
Acidum salicylicum3,0
Acidum benzoicum6,0
Vaselinum flavumad 100,0
M.f. ung.

Opisywana maść może występować w wielu odmianach, które różnią się między sobą zastosowanym podłożem bądź procentową zawartością dodatkowych składników. Częstą modyfikację składu recepty stanowi zamiana wazeliny żółtej na mieszankę lanoliny i wazeliny. Na początku sproszkowane składniki preparatu należy zmikronizować, a następnie wprowadzić do podłoża maściowego z wykorzystaniem miksera aptecznego. Tak przygotowany lek będzie działał keratolitycznie i przeciwgrzybiczo.

Grzybica – pozostałe preparaty recepturowe skuteczne w terapii

Przytoczone dotychczas leki recepturowe stanowią jedne z najczęściej przepisywanych preparatów na różnego rodzaju grzybice. Niestety w niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy zmiany grzybicze obejmują narząd wzroku, może istnieć konieczność sporządzenia specjalnych formulacji. Wynika to m.in. z tego, że ilość zarejestrowanych leków gotowych jest mała, a dostępne preparaty z reguły odznaczają się niską stabilnością. W leczeniu tego typu infekcji stosuje się z reguły poza wskazaniami terapeutycznymi amfoterycynę B, worykonazol i flukonazol. Większość z tych substancji nie posiada swoich odpowiedników przeznaczonych do receptury aptecznej, dlatego źródłem substancji do receptury są preparaty gotowe. Dzięki temu możliwe jest przygotowanie recepturowych roztworów, zawiesin i kropli ocznych, wykorzystywanych m.in. do terapii grzybic off label.

Amfoterycyna B

Amfoterycyna B to substancja z grupy antybiotyków polienowych, która w terapii grzybic rogówki stosowana jest w postaci kropli ocznych o stężeniu od 0,15% do 0,5%. W szczególnych wypadkach, gdy zmianami chorobowymi objęta jest wewnętrzna struktura gałki ocznej, stosuje się ją w postaci wstrzyknięć do ciała szklistego. Ponadto może być stosowana w postaci globulek jako alternatywa do leczenia grzybicy pochwy i sromu gatunkami innymi niż C. Albicans. Wysoka toksyczność antybiotyku wymaga zastosowania szczególnych środków ostrożności u pacjentów poddawanych terapii.

Wspomniany antybiotyk polienowy wchodzi w skład m.in.:

Rp.
0,5% Sol. Amphotericini B 10,0
M.f. gutt. opthalmicae

Aktualnie amfoterycyna B nie występuje w postaci surowca pro receptura, dlatego do sporządzenia leków magistralnych pozyskuje się ją z gotowych preparatów do podania pozajelitowego np. Fungizone. Aby sporządzić zapisany lek, należy zawartość fiolki z substancją rozcieńczyć dodając 10 ml jałowej wody lub odpowiednią ilość 5% roztworu glukozy. Następnie roztwór należy wytrząsać do uzyskania klarownej mieszaniny. Tego leku nie należy sączyć. Powinno się wydawać go pacjentowi w minimsach i poinformować o konieczności przechowywania w lodówce.

Flukonazol, worykonazol

Podobnie sytuacja wygląda w przypadku flukonazolu o działaniu przeciwgrzybiczym. W przypadku konieczności stworzenia preparatu recepturowego zawierającego tę substancję, wykorzystuje się jeden z leków gotowych Diflucan. Flukonazol charakteryzuje znacznie wyższe bezpieczeństwo terapii w porównaniu do wcześniej opisywanej amfoterycyny B.

Rp.
0,2% Sol. Fluconazoli 10,0
M.f. gtt. opth.

Opisując pochodne triazolowe sprawdzające się poza wskazaniami w leczeniu grzybicy rogówki warto również zwrócić uwagę na worykonazol, którego jednoprocentowy, jałowy roztwór może być stosowany w leczeniu zakażeń powodowanych przez mikroorganizmy z rodzaju Candida spp. oraz Aspergillus keratitits. Preparat sporządzany jest z leku gotowego, którym najczęściej jest podawany dożylnie Voriconazole Mylan. Zgodnie ze wskazaniami, zawartość fiolki z lekiem należy rozpuścić w 19 ml jałowej wody do wstrzykiwań w celu uzyskania 20 ml wodnego roztworu worykonazolu o 1% stężeniu. Dodatkowo dużą zaletą worykonazolu jest aktywność przy niskich minimalnych stężeniach hamujących (MIC) oraz wysoka zdolność do penetrowania do wnętrza rogówki.

Literatura:

  1. Klotrimazol – Medycyna Praktyczna https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=463 (dostęp z dnia 21 listopada 2022).
  2. P.Rutter “Opieka Farmaceutyczna: Objawy, Rozpoznawanie i Leczenie”, Red. Wyd. Pol. Janusz Pluta, Edra Urban & Partner
  3. Polskiego, R.A. Receptura okiem praktyka – część pierwsza. Aptekarz Polski 2019.
  4. https://galfarm.pl/baza-wiedzy/surowce/clotrimazolum/ (dostęp z dnia 21 listopada 2022).
  5. Dermatologia Po Dyplomie – Grzybica Paznokci – Terapia Musi Być Konsekwentna Available online: https://podyplomie.pl/dermatologia/17410,grzybica-paznokci-terapia-musi-byc-konsekwentna (dostęp z dnia 21 listopada 2022).
  6. Redliński, A.; Czekaj, T.; Ciszewski, M. Przypadki off label use i orphan drugs w recepturze aptecznej. Część 1. Płynne postaci leku. 2012, 9.
  7. Redakcja Receptura apteczna w przypadku grzybiczych zakażeń rogówki – Available online: https://www.farmakoekonomika.com.pl/amp/receptura-apteczna-w-przypadku-grzybiczych-zakazen-rogowki/ (dostęp z dnia 21 listopada 2022).
  8. Dupuis, A.; Tournier, N.; Le Moal, G.; Venisse, N. Preparation and Stability of Voriconazole Eye Drop Solution. Antimicrob Agents Chemother 2009, 53, 798–799, doi:10.1128/AAC.01126-08.
  9. Czech, A.; Jamróz, W.; Jachowicz, R. Rozwiązania w zakresie sporządzania recepturowych kropli do oczu. 2016, 5.
  10. Voriconazole Mylan, ulotka dla pacjenta – dawkowanie, zastosowanie, działanie, skuteczność Available online: https://www.gdziepolek.pl/produkty/89767/voriconazole-mylan-iniekcja/ulotka (dostęp z dnia 21 listopada 2022).

 

logo