W aptecznej recepturze, tak samo jak w kuchni, nie zawsze wszystko się udaję. To do zadań farmaceuty będzie należało dopilnować, żeby niepowodzeń było jak najmniej. Rodzajów niezgodności jest niezwykle dużo. W poniższym artykule zamienimy się szczególnie jednym rodzajem z nich jakim jest wysolenie.

Niezgodności recepturowe – definicja

Dla przypomnienia, niezgodnością recepturową będziemy nazywać nieprzewidziane i niezamierzone zmiany cech fizycznych, chemicznych, farmakologicznych leku recepturowego prowadzące do zmniejszenia, zmiany lub zaniku jego działania leczniczego. Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje:

• niezgodności fizyczne;
• niezgodności chemiczne;
• niezgodności fizjofarmakodynamiczne (terapeutyczne, farmakologiczne).

Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe

Wszystkiego rodzaju niezgodności muszą ulec korekcie. Tutaj też możemy wyróżnić kilka przypadków:

• recepta wymaga drobnych zmian, nie naruszających istotnego składu leku: poprawy recepty można dokonać bez porozumienia z lekarzem, zaznaczając jednak wprowadzone zmiany na recepcie lub jej odpisie;
• recepta powinna ulec zasadniczym zmianom (usunięcie jednego składnika), które wprowadza się z porozumieniem z lekarzem;
• składniki recepty po zmieszaniu ulegają rozkładowi lub nie dają się uformować w określoną postać, w tym przypadku domagamy się od lekarza przepisania innej, poprawnej recepty.

Wysolenie jako przykład niezgodności fizycznej

Wysolenie, o którym mowa w tym artykule należy do niezgodności fizycznych, którą będziemy mogli spotkać pracując na roztworach. Substancje rozpuszczone w wodzie mogą zmniejszać rozpuszczalność innych związków obecnych w roztworze (krystaloidów, a także koloidów). Wysoleniu podlegają przede wszystkim koloidowe preparaty srebra: proteinian srebra (Protargol), srebro koloidowe (Collargol) i targezyna, łącznie z chlorkiem sodu, siarczanem cynku i kwasem borowym. Zależnie od stężenia może dochodzić do powstania opalizacji, zmętnienia oraz w ostateczności do powstania osadu.

Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe – mieszaniny eutektyczne

Koloidy pod wpływem różnych czynników mogą ulegać koagualcji: całkowitej lub częściowej. Koagulacja częściowa powoduje znaczne obniżenie aktywności przeciwbakteryjnej preparatów srebra, całkowita – zupełnie eliminuje ich działanie. Jednym z rodzajów koagulacji jest wysolenie, które polega na wydzielaniu się fazy rozproszonej pod wpływem elektrolitów w zależności od odczynu i zdolności wysalającej.

Najsilniej wysala siarczan cynku. Powoduje on we wszystkich roztworach srebra koloidowego zmętnienie przechodzące szybko w zbity osad.

Proteinian srebra, srebro koloidalne i targezyna mogą okazać się niezgodne z:

• niektórymi środkami konserwującymi;
• solami niektórych alkaloidów stosowanych w okulistyce (osady);
• Sol. Epinephryni 0,1% (rozkład w ciągu 1 dnia);
• niektóre barwniki ulegają wysoleniu z roztworów po doprowadzeniu ich do izotonii przez dodanie chlorku sodu.

Przykłady recept w których można spodziewać się opisanej niezgodności

Poprawa niezgodności polega na zamianie 0,9% roztworu chlorku sodu na 5% roztwór glukozy.

Zamiast niezgodnego 1,9% roztworu kwasu borowego należy użyć 1,6% roztwór azotanu potasu.

Należy rozdzielić składniki, sporządzić roztwór siarczanu cynku i osobno roztwór targezyny używając substancje pomocnicze podane w monografii FP V „Guttae ophthalmicae”.

Sprawdź także:

• niezgodności recepturowe – adsorpcja
• niezgodności recepturowe – wytrącanie słabych zasad
• niezgodności recepturowe – mieszaniny higroskopijne
• niezgodności recepturowe – hydroliza

Bibliografia:

1. R. Jachowicz: Receptura Apteczna, wyd. III, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2015.
2. M. Sznitowska: Farmacja stosowana, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, wyd. 1.
3. R. Jachowicz: Farmacja praktyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2016.
4. R. Jachowicz: Leki Stosowane w Terapii Okulistycznej, Ośrodek Informacji Naukowej „Polfa” Sp. Z o.o. Warszawa 2001.