Brak zgodności pomiędzy składnikami przepisanego leku może doprowadzić do zmiany jego właściwości fizykochemicznych. Ponadto, może również niekorzystnie wpływać na działanie farmakologiczne rozpatrywanego preparatu, co niesie za sobą widmo poważnych konsekwencji. Dlatego tak ważne jest przestrzeganie odpowiednich zasad przygotowywania preparatów recepturowych i poprawa występujących niezgodności recepturowych.

Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe

Czym są niezgodności recepturowe i jak postępować w przypadku ich wykrycia?

Terminem niezgodności recepturowych oznacza się nieprzewidziane zmiany cech chemicznych lub fizycznych wytworzonego preparatu. Ponadto, efektem niezgodności może być również zanik bądź zmiana właściwości farmakologicznych medykamentu. Wartym podkreślenia aspektem jest to, że niektóre z niezgodności ujawniają się stopniowo, po pewnym czasie.

Aby zapobiec zachodzeniu niekorzystnych procesów w wytworzonym leku farmaceuta może m.in. dokonać zmiany rozpuszczalnika (korekta nie może przekraczać 5% masy całego leku) czy formy substancji czynnej(z nierozpuszczalnej np. na rozpuszczalną sól), dodać preparat o odczynie obojętnym w celu zawieszenia osadu, zastosować środek rozcieńczający (np. laktozę), rozdzielić niezgodne elementy recepty (np. poprzez wydanie ich osobno czy zamianę kolejności mieszania składników). Warto pamiętać, że farmaceuta może wydać lek pomimo wytrąconego osadu w przypadku gdy ilość osadu jest niewielka bądź nie zawiera on w swoim składzie substancji o bardzo silnym działaniu.

W przypadku gdy recepta wymaga znacznych poprawek w składzie, farmaceuta może ją wykonać dopiero po konsultacji z lekarzem, który ją wystawił. Ponadto, jeżeli  któreś z przepisanych składników nie dają się uformować w postać leku, czy też ulegają rozkładowi również zaleca się by lekarz wystawił nową receptę, z poprawnie sformułowanym składem.

Sprawdź także: Niezgodności recepturowe – tworzenie związków kompleksowych

Niezgodność chemiczna – reakcje utleniania i redukcji

Jednym z typów niezgodności chemicznych jakie możemy spotkać w stałych i płynnych postaciach leku są nieprawidłowości związane z obecnością czynników redoks. W wyniku współobecności wyżej wspomnianych substancji, dochodzi do zmiany stopnia utleniania innych składników recepty, co może bezpośrednio przekładać się na trwałość i właściwości farmakologiczne preparatu.

Do silnych utleniaczy zaliczyć można: nadtlenek wodoru, azotany, jod czy nadmanganian potasu. W grupie silnych reduktorów znaleźć można m.in.: żelazo metaliczne, dwufenole czy rezorcynę. Wart podkreślenia jest fakt, iż tego typu reakcje często katalizowane są przez pH, sole metali ciężkich czy światło.

Szczególną uwagę należy również zwrócić na recepty zawierające w składzie gumę arabską. Ze względu na zawartość enzymów z grupy oksydaz i peroksydaz, substancja ta będzie powodowała utlenianie adrenaliny, aminofenazonu, witamin A, B₁, B₂,C oraz aminofiliny. Interakcja nie zachodzi, kiedy guma arabska pozbawiona jest związków enzymatycznych.

W recepturze dopuszcza się stosowanie substancji pomocniczych – przeciwutleniaczy, które zapobiegają zachodzeniu reakcji redoks w postaci leku. Do związków które wykazują tego typu właściwości zaliczyć można: siarczyn sodu, wersenian disodowy, tokoferol czy pirosiarczyn sodu. Antyoksydanty powinny być wprowadzane do wykonywanego leku w niewielkich ilościach, tak by nie wywierały własnego działania farmakologicznego i nie wpływały na dostępność biologiczną czy trwałość wytworzonego preparatu. W wyborze substancji pomocniczej należy kierować się rodzajem rozpuszczalnika i substancji aktywnej obecnej w przygotowywanym leku.

 Osobny artykuł: Niezgodności recepturowe – adsorpcja

Przykładowa recepta

Ze względu na możliwość rozkładu składniku preparatu pod wpływem światła,  odpowiednio przygotowaną zawiesinę, należy przechowywać w lodówce i chronić przed dostępem światła. Spożyć w czasie krótszym niż 1 miesiąc.

Osobny artykuł: „Chronić od światła” – jakich leków dotyczy?

Czytaj również:

• niezgodności recepturowe – wysolenie
• niezgodności recepturowe – mieszaniny eutektyczne
• niezgodności recepturowe – wytrącanie słabych zasad
• niezgodności recepturowe – mieszaniny higroskopijne
• niezgodności recepturowe – przekroczona rozpuszczalność substancji leczniczej
• niezgodności recepturowe – reakcja podwójnej wymiany

Źródła:

1. R. A. Polskiego, ‘12.2012 – „Przykłady niezgodności chemicznych w mieszankach i roztworach.” – Aptekarz Polski’.
2. K. H. Bodek, Przewodnik po recepturze aptecznej: dla studentów Wydziału Farmaceutycznego : praca zbiorowa. Łódź: Biuro Promocji Wydawnictw Uniwersytetu Medycznego, 2009.
3. R. A. Polskiego, ‘Trudności i niezgodności recepturowe. – Aptekarz Polski’.
4. G. Samczewska, ‘Receptura Aseptyczna skrypt dla studentów Wydziału Farmaceutycznego‘, Uniwersytet Medyczny W Łodzi, Katedra Farmacji Stosowanej, Łódź 2012.