Kiedy i w jaki sposób sączymy roztwory?

Sączenie jest podstawowym procesem jednostkowym, w wyniku którego ciało stałe zostaje oddzielone od cieczy. W zależności od typu roztworu jest to czynność wymagana bądź niepożądana. Kiedy, w jaki sposób i przez co prawidłowo przesączyć roztwór to pytania, na które odpowiedzi zawarte są w poniższym artykule.
Sączenie z użyciem filtrów membranowych jest stosowane w celu usunięcia zanieczyszczeń mikrobiologicznych (fot. Shutterstock).

W jakim celu sączymy roztwory?

Proces filtracji umożliwia:

  • oczyszczenie roztworu z zanieczyszczeń mechanicznych,

  • oddzielenie osadu zawierającego np. substancję leczniczą od roztworu, w którym został wytrącony,

  • oddzielenie roztworu od nierozpuszczonych w nim substancji,

  • oddzielenie uzyskanego ekstraktu od ekstrahowanego materiału,

  • usunięcie zanieczyszczeń mikrobiologicznych w przypadku sączenia wyjaławiającego.

Sprawdź: Vademecum

Sączenie roztworów – pożądane czy niepożądane?

Pod względem fizykochemicznym roztwory dzielą się na roztwory rzeczywiste i roztwory koloidalne. Roztwory rzeczywiste, czyli takie w których średnica cząstek rozproszonych jest mniejsza niż 1 nm, w przypadku obecności zanieczyszczeń nierozpuszczalnych należy przesączyć. Roztwory koloidalne zwykle są opalizujące lub mętne i nie należy ich filtrować. Sączyć nie należy także gotowych mieszanek.

Rodzaje sączków

W preparatyce farmaceutycznej obecnie najszersze zastosowanie mają filtry membranowe, czyli błony o grubości od 50 do 200 µm wykonane z polimeru. Wielkości porów sączków membranowych są różne – od 10 nm do 10 µm. Wielkość porów decyduje o zastosowaniu sączka:

  • do sączenia wyjaławiającego stosuje się sączki o średnicy porów 0,2 lub 0,22 µm,

  • w celu usunięcia zanieczyszczeń nierozpuszczalnych z koniecznością zachowania dużej czystości roztworu stosuje się sączki o średnicy porów 0,45 µm,

  • do standardowego usuwania zanieczyszczeń nierozpuszczalnych używa się sączków o wielkości porów 0,8 µm,

  • do wstępnej filtracji można zastosować sączki o średnicy porów 1,2-5 µm.

Aby zwiększyć szybkość sączenia, przeprowadza się filtrację wstępną przez filtry o większych rozmiarach porów.

Sączki bibułowe w technologii farmaceutycznej używane są praktycznie tylko w recepturze aptecznej. Bibuła do sączenia produkowana jest w postaci arkuszy lub gotowych sączków w kształcie krążków. W przypadku sączka bibułowego ciężko precyzyjnie określić wielkość porów – zwykle średnica wynosi 20-60 µm.

Czytaj również: Roztwory wodne 

Sączenie w warunkach aptecznych

Sączki bibułowe używane w recepturze umieszcza się na lejkach szklanych w taki sposób, aby górny brzeg sączka znajdował się około 0,5 cm poniżej krawędzi lejka. Aby uzyskać zwiększoną powierzchnię filtracji, a tym samym szybszy przebieg procesu, stosuje się sączki karbowane. Przygotowuje się je poprzez pofałdowanie bibuły. Należy używać materiału dobrej jakości, który nie uwalnia do sączonego roztworu włókien celulozy i substancji chemicznych. Aby uniknąć zanieczyszczenia przesączu włóknami celulozy sączek należy przemyć wodą.

Filtrację leków recepturowych o dużej gęstości można przeprowadzić używając do tego celu watę, gazę bądź tkaninę. Cedzenie przez zwitek waty bawełnianej umieszczonej na lejku pozwala usunąć jedynie zanieczyszczenia widoczne gołym okiem.

Osobny artykuł: Roztwory etanolowe 

Sączenie wyjaławiające

Szczególnym rodzajem sączenia jest sączenie wyjaławiające, będące jedną z metod sporządzania leków jałowych. Sączenie z użyciem filtrów membranowych jest stosowane w celu usunięcia zanieczyszczeń mikrobiologicznych w produktach, dla których sterylizacja termiczna lub promieniowaniem nie są odpowiednie. W przeciwieństwie do innych metod sterylizacji, zasadą sączenia wyjaławiającego nie jest zabicie, ale usunięcie drobnoustrojów z produktu.

Sączki membranowe dostępne są jako krążki w odpowiednich uchwytach lub jako wkłady. Wyjaławianie przez sączenie wyjaławiające wykonuje się sącząc roztwór przez mikroporowate membrany o wielkości porów nie większej niż 0,22 µm wprost do jałowego opakowania.

Literatura:

  1. Sznitowska, M. (2017). Farmacja stosowana: technologia postaci leku. PZWL.
  2. Farmakopea Polska XI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych PTF, Warszawa 2017.
  3. Gajewska, M., Sznitowska, M. (2018). Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji. Fundacja Pro Pharmacia Futura.
logo