W jakim celu sączymy roztwory?
Proces filtracji umożliwia:
oczyszczenie roztworu z zanieczyszczeń mechanicznych,
oddzielenie osadu zawierającego np. substancję leczniczą od roztworu, w którym został wytrącony,
oddzielenie roztworu od nierozpuszczonych w nim substancji,
oddzielenie uzyskanego ekstraktu od ekstrahowanego materiału,
usunięcie zanieczyszczeń mikrobiologicznych w przypadku sączenia wyjaławiającego.
Sprawdź: Vademecum
Sączenie roztworów – pożądane czy niepożądane?
Pod względem fizykochemicznym roztwory dzielą się na roztwory rzeczywiste i roztwory koloidalne. Roztwory rzeczywiste, czyli takie w których średnica cząstek rozproszonych jest mniejsza niż 1 nm, w przypadku obecności zanieczyszczeń nierozpuszczalnych należy przesączyć. Roztwory koloidalne zwykle są opalizujące lub mętne i nie należy ich filtrować. Sączyć nie należy także gotowych mieszanek.
Rodzaje sączków
W preparatyce farmaceutycznej obecnie najszersze zastosowanie mają filtry membranowe, czyli błony o grubości od 50 do 200 µm wykonane z polimeru. Wielkości porów sączków membranowych są różne – od 10 nm do 10 µm. Wielkość porów decyduje o zastosowaniu sączka:
do sączenia wyjaławiającego stosuje się sączki o średnicy porów 0,2 lub 0,22 µm,
w celu usunięcia zanieczyszczeń nierozpuszczalnych z koniecznością zachowania dużej czystości roztworu stosuje się sączki o średnicy porów 0,45 µm,
do standardowego usuwania zanieczyszczeń nierozpuszczalnych używa się sączków o wielkości porów 0,8 µm,
do wstępnej filtracji można zastosować sączki o średnicy porów 1,2-5 µm.
Aby zwiększyć szybkość sączenia, przeprowadza się filtrację wstępną przez filtry o większych rozmiarach porów.
Sączki bibułowe w technologii farmaceutycznej używane są praktycznie tylko w recepturze aptecznej. Bibuła do sączenia produkowana jest w postaci arkuszy lub gotowych sączków w kształcie krążków. W przypadku sączka bibułowego ciężko precyzyjnie określić wielkość porów – zwykle średnica wynosi 20-60 µm.
Czytaj również: Roztwory wodne
Sączenie w warunkach aptecznych
Sączki bibułowe używane w recepturze umieszcza się na lejkach szklanych w taki sposób, aby górny brzeg sączka znajdował się około 0,5 cm poniżej krawędzi lejka. Aby uzyskać zwiększoną powierzchnię filtracji, a tym samym szybszy przebieg procesu, stosuje się sączki karbowane. Przygotowuje się je poprzez pofałdowanie bibuły. Należy używać materiału dobrej jakości, który nie uwalnia do sączonego roztworu włókien celulozy i substancji chemicznych. Aby uniknąć zanieczyszczenia przesączu włóknami celulozy sączek należy przemyć wodą.
Filtrację leków recepturowych o dużej gęstości można przeprowadzić używając do tego celu watę, gazę bądź tkaninę. Cedzenie przez zwitek waty bawełnianej umieszczonej na lejku pozwala usunąć jedynie zanieczyszczenia widoczne gołym okiem.
Osobny artykuł: Roztwory etanolowe
Sączenie wyjaławiające
Szczególnym rodzajem sączenia jest sączenie wyjaławiające, będące jedną z metod sporządzania leków jałowych. Sączenie z użyciem filtrów membranowych jest stosowane w celu usunięcia zanieczyszczeń mikrobiologicznych w produktach, dla których sterylizacja termiczna lub promieniowaniem nie są odpowiednie. W przeciwieństwie do innych metod sterylizacji, zasadą sączenia wyjaławiającego nie jest zabicie, ale usunięcie drobnoustrojów z produktu.
Sączki membranowe dostępne są jako krążki w odpowiednich uchwytach lub jako wkłady. Wyjaławianie przez sączenie wyjaławiające wykonuje się sącząc roztwór przez mikroporowate membrany o wielkości porów nie większej niż 0,22 µm wprost do jałowego opakowania.
Literatura:
- Sznitowska, M. (2017). Farmacja stosowana: technologia postaci leku. PZWL.
- Farmakopea Polska XI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych PTF, Warszawa 2017.
- Gajewska, M., Sznitowska, M. (2018). Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji. Fundacja Pro Pharmacia Futura.
