Zawiesiny (Suspensiones)
Zawiesina jest przykładem układu dwufazowego – sproszkowanej lub zmikronizowanej stałej substancji leczniczej jako fazy rozproszonej oraz cieczy jako fazy rozpraszającej. Substancja lecznicza tworzy zawiesinę, gdy jest trudno rozpuszczalna lub praktycznie nierozpuszczalna w fazie rozpraszającej.
Zawiesiny mogą ulegać sedymentacji. Jest to normalne zjawisko zachodzące podczas przechowywania. Wstrząśnięcie preparatu powinno spowodować uzyskanie jednolitego rozproszenia cząstek, wystarczająco trwałego do podania właściwej dawki leku. Według Farmakopei Polskiej V wymogiem, który musiały spełniać zawiesiny było utrzymanie jednolitego rozproszenia cząstek przez co najmniej 2 minuty po wstrząsaniu trwającym 15 sekund.
Podczas sporządzania zawiesin recepturowych dąży się do uzyskania jak największej trwałości układu dyspersyjnego dzięki:
odpowiedniemu rozproszeniu cząstek fazy rozproszonej,
zwiększenia lekkości fazy rozpraszającej (z wykorzystaniem roztworów substancji wielkocząsteczkowych: gumy arabskiej, skrobi, metylocelulozy oraz z użyciem maceratu np. z nasion lnu).
Ze względu na wspomnianą wcześniej sedymentację fazy rozproszonej wszystkie zawiesiny muszą zawierać informację „zmieszać przed użyciem”.
Sprawdź: Vademecum
Emulsje (Emulsiones)
Emulsje to termodynamicznie niestabilne heterogenne układy dwóch praktycznie niemieszających się cieczy powstałe w obecności emulgatora. Podczas przechowywania tej postaci leku dochodzi do wielu zmian fizykochemicznych. W wyniku destabilizacji układu zachodzi zjawisko śmietankowania, czyli gromadzenia kropli olejowych bliżej powierzchni układu. Proces wywołany jest grawitacją – gęstość oleju jest mniejsza od gęstości wody. Kolejnym niepożądanym zjawiskiem jest flokulacja, czyli agregacja rozproszonych cząstek, w której nie dochodzi do łączenia kropli w jedną większą cząstkę. Opisane zjawiska są odwracalne pod wspływem silnego energicznego wstrząsania.
Dobrze wykonane emulsje powinny wykazywać jednolite rozproszenie fazy wewnętrznej po wstrząśnięciu i nie wykazywać oznak koalescencji (łączenia agregatów w jedną cząstkę) podczas przechowywania. Na etykiecie leku należy zawsze zamieścić informację „zmieszać przed użyciem”.
Osobny artykuł: Wina i nalewki lecznicze – przykład historycznego aptekarstwa
Mieszanki (Mixturae)
Bardzo różnorodną pod względem składu postacią leku są mieszanki. W ich skład mogą wchodzić: substancje stałe (rozpuszczone), odwary, maceraty, nalewki, wyciągi płynne, syropy oraz wody aromatyczne. Z uwagi na zawartość różnych składników, mieszanki mogą być klarowne, opalizujące lub mętne. W celu dokładnego dawkowania tej postaci leku preparat należy wstrząsnąć przed użyciem.
Odpowiednie dawkowanie leków będących układami wielofazowymi wymaga odmierzenia porcji leku, w którym cząstki będą jednolicie rozproszone w fazie rozpraszającej. Tylko w takim wypadku mamy pewność, że ilość przyjętej przez pacjenta substancji czynnej jest równa przepisanej dawce. Zamieszenie informacji o konieczności wstrząśnięcia leku przed użyciem w przypadku zawiesin, emulsji i mieszanek robionych zwiększa szansę na lepsze efekty terapii danym preparatem.
Literatura:
- Sznitowska, M. (2017). Farmacja stosowana: technologia postaci leku. PZWL.
- Jachowicz, R., Farmacja Praktyczna. (2016), PZWL.
- Gajewska, M., Sznitowska, M. (2018). Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji. Fundacja Pro Pharmacia Futura.
