Znaczenie jodu i jego zastosowanie

Jod należy do mikroelementów w ludzkim organizmie, co oznacza, że występuje w małych, wręcz śladowych ilościach w naszym organizmie, jednak pełni w nim bardzo ważną rolę i jest niezbędny do prawidłowego rozwoju organizmu. Pierwiastek ten jest bardzo istotny w syntezie hormonów tarczycy – trijodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4), które odpowiadają za dojrzewanie tkanek i organów w układzie nerwowym, sercowo-naczyniowym czy pokarmowym. T3 i T4 są produkowane przez tarczycę, jednak trijodotyronina w większości jest wytwarzana w tkankach docelowych z tyroksyny.

Działanie tych dwóch hormonów w uproszczeniu można przedstawić, jako działanie zwiększające aktywność metabolizmu, które jest związane przede wszystkim z trijodotyroniną. Tyroksyna służy w dużej mierze jako surowiec do przemiany w T3, dodatkowo bierze udział w procesie oddychania komórkowego oraz utrzymaniu prawidłowej temperatury ciała.

Czytaj również: Płyn Lugola – definicja i zastosowanie

Zastosowanie

Jod w medycynie stosowany jest w leczeniu chorób tarczycy w postaci leków do użytku wewnętrznego. Preparaty te dostępne są wyłącznie na receptę i mają zastosowanie w takich zaburzeniach jak:

• zapobieganie wola u kobiet ciężarnych,
• leczeniu wola u niemowląt, dzieci i młodzieży spowodowane niedoborami tego pierwiastka,
• niedoczynności tarczycy spowodowanej niedoborami lub zaburzeniami gospodarki jonowej,
• zapobieganie nawrotom wola po terapii hormonalnej lub po usunięciu wola wywołanego niedoborem jodu.

Przeciwwskazania

Bezwględnym przeciwskazaniem do terapii jodem jest nadczynność tarczycy, autonomiczny gruczolak tarczycy, wole guzkowe o autonomicznym wydzielaniu.

Jod wykazuje właściwości bakteriobójcze, wirusobójcze oraz grzybobójcze, poprzez hamowanie aktywności białek, co prowadzi do denaturacji białek strukturalnych i enzymatycznych drobnoustrojów. Bezpośrednio na ranę można stosować płyn Lugola, czyli wodny roztwór jodu w jodku potasu oraz 1-2% roztwór jodyny.

Jod ma również zastosowanie w diagnostyce, gdzie stosuje się jego radioaktywny izotop I¹²³ oraz I¹³¹ :

• w diagnostyce nadczynności i niedoczynności tarczycy,
• do oceny położenia tkanki tarczycowej (jej wielkości, kształtu),
• do oceny czynnościowej charakterystyki zmian ogniskowych guzków,
• w diagnostyce zmian przerzutowych raków zróżnicowanych tarczycy.

Bezwzględnie radioaktywnych izotopów jodu nie można stosować u kobiet w ciąży oraz karmiących piersią, ze względu na szkodliwy wpływ promieniowania na rozwijające się dziecko.

Właściwości fizyczno-chemiczne jodu

Jod w temperaturze pokojowej jest ciałem stałym o fioletowo-czarnej barwie w formie połyskujących kryształów, przypomina grafit z fioletowym połyskiem. Pod ciśnieniem normalnym temperatura topnienia wynosi 113-114°C, a temperatura wrzenia wynosi 184-185°C. W formie ciekłej ma kolor czarny, a jego opary przyjmują barwę fioletową.

W łatwy sposób ulega sublimacji przed osiągnięciem temperatury topnienia. Ma charakterystyczną drażniącą woń. Jego rozpuszczalność w wodzie jest słaba i wynosi <0,5 g/l w 20°C, za to dobrze rozpuszcza się w wodnym roztworze jodku potasu (płyn Lugola) oraz w rozpuszczalnikach organicznych.

Przechowywanie

Jod należy przechowywać w szklanych, szczelnie zamkniętych opakowaniach w temperaturze 15-25°C. Wynika to z jego właściwości do sublimacji, która jest zjawiskiem fizycznym polegającym na przechodzeniu postaci stałej do postaci gazowej, z pominięciem stanu ciekłego. Właściwość ta utrudnia nie tylko przechowywanie, ale również odważanie jodu w recepturze, ponieważ pozostawiony jod w formie krystalicznej szybko ulega sublimacji, co może znacząco wpływać na końcową zawartość jodu w przygotowywanym preparacie.

Dlatego w przypadku pracy z jodem krystalicznym należy pamiętać, aby przed odważaniem jodu przygotować pozostałe składniki, co umożliwi szybkie rozpuszczenie jodu i zachowanie jak największej dokładności przy wykonywaniu leku recepturowego. Należy też pamiętać o tym, że jod jest substancją silnie barwiącą oraz reagującą z metalami, dlatego należy zachować wysoką ostrożność przy pracy.

Bibliografia:

1. Karta charakterystyki substancji leczniczej.
2. Janiec, Farmakodynamika, PZWL, Warszawa, 2016.
3. Blicharska, Aptekarz Polski, Jodoterapia, 2015.