Czym jest dostępność farmaceutyczna?
Dostępność farmaceutyczna to parametr, który określa jakość i właściwości danego produktu leczniczego. Jest także nazywana badaniem szybkości uwalniania. To istotny parametr badań preformulacyjnych, a także międzyseryjnych leku, ponieważ pozwala na ocenę powtarzalności serii produkcyjnych. Badanie dostępności umożliwia przewidywanie farmakokinetyki uwalniania substancji leczniczej w organizmie.
Dostępność farmaceutyczna to ilość substancji czynnej, która uwalnia się z postaci farmaceutycznej i rozpuszcza w otaczającym płynie. Jest to również szybkość, z jaką ten proces zachodzi. Odnosi się do warunków in vitro.
Dla których postaci leku bada się dostępność farmaceutyczną?
Farmakopea Polska XI opisuje uwalnianie substancji czynnych ze stałych postaci leku, systemów transdermalnych, gum do żucia i lipofilowych postaci leku. Dostępność farmaceutyczną powinno się oznaczać dla tych postaci leku, z których uwolniona substancja wywiera działanie ogólnoustrojowe.
Uwalnianie substancji czynnej do otaczającego ją płynu jest bardzo ważne dla efektywności terapii. Tylko substancja, która jest uwolniona i rozpuszczona może zostać wchłonięta i wywołać dany efekt w organizmie.
Osobny artykuł: Farmakopea w aptecznej recepturze
Aparaty do badania uwalniania
Farmakopea wyróżnia kilka typów aparatów przeznaczonych do badania dostępności farmaceutycznej. Aparaty te zapewniają badanemu lekowi warunki podobne do tych, które panują w organizmie, dlatego ważne jest utrzymanie wymaganej temperatury i użycie odpowiedniego płynu do uwalniania. Parametry badania znaleźć możemy w Farmakopei.
Istotnym elementem badania dostępności jest również zapewnienie w aparacie warunków SINK. Oznaczają one taki sposób prowadzenia badań, że substancja obecna już w roztworze nie wywiera znacznego wpływu na szybkość uwalniania pozostałej ilości substancji.
Aparat koszyczkowy
Są to zlewki okrągłodenne (6-8) z przykrywkami zawierające płyn do uwalniania umieszczone w łaźni wodnej. Do każdej zlewki wkłada się koszyczek z umieszczoną wewnątrz stałą postacią leku. Koszyczek obraca się ruchem obrotowym.
Aparat łopatkowy
Ma podobną budowę jak aparat koszyczkowy. Różnicą jest obecność mieszadła łopatkowego zamiast koszyczka, a tabletkę umieszcza się na dnie zlewki. Jego wadą jest tzw. martwy obszar pod łopatką.
Aparat z ruchomym cylindrem
Zawiera zlewki o płaskim dnie i szklane cylindry, które poruszają się ruchem posuwisto-zwrotnym wewnątrz nich. Postać leku umieszcza się w cylindrze.
Używając jednego z trzech opisanych wyżej aparatów, należy pamiętać o tym, żeby próbki pobierać w tych samych miejscach oraz o określonym odstępie czasu. Pobraną objętość cieczy należy uzupełnić.
Aparat przepływowy
Jest to aparat o bardziej zaawansowanej budowie niż poprzednie. Zawiera łaźnię wodną, komorę przepływową, zbiornik płynu do uwalniania i pompę, która warunkuje przepływ płynu. Pozwala także na badanie bardziej skomplikowanych postaci leku, takich jak implanty czy nanocząstki.
Aparat z dyskiem nośnym
Służy do badania plastrów transdermalnych. Jest to aparat łopatkowy z komorą ekstrakcyjną umieszczoną na dnie zlewki.
Aparat z wirującym cylindrem
Aparat podobny jak wyżej, również służy do badania plastrów transdermalnych. Mieszadło łopatkowe jest zamienione na element mieszający z cylindrem, na którym umieszcza się system transdermalny.
Sprawdź również: Corrigentia – substancje stosowane w recepturze poprawiające smak i zapach leków
Płyny do uwalniania
Rodzaj płynu do uwalniania zależy głównie od tego, jakim warunkom poddawana jest dana postać leku. Zazwyczaj są to roztwory wodne. Charakteryzują się zróżnicowanym pH i siłą jonową. Przykładowe płyny do uwalniania to: woda, kwas solny, sztuczny sok jelitowy lub żołądkowy na czczo albo po posiłku.
Osobny artykuł: Kontrola jałowości leków
Bibliografia:
- Dostępność farmaceutyczna i dostępność biologiczna. Ośrodek Informacji Naukowej „Polfa”, Warszawa 2001 – Janicki S., Sznitowska M., Zieliński W.
- Farmakopea Polska XI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, PTF Warszawa 2017.
- Badanie dostępności farmaceutycznej diklofenaku sodu z wybranych doodbytniczych postaci leku – B. Milanowski, A. Mielnik, 2012.
- Ocena dostępności farmaceutycznej magnezu z tabletek o niemodyfikowanej szybkości uwalniania – Aneta Ostróżka-Cieślik, Barbara Dolińska, Florian Ryszka, 2015.
